Yazan: Bahar DonkDüzenleyen:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/ceyda-ayhan-3248a42/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Ceyda Açılan Ayhan</a>İklim krizi, sadece çevremizi değil, sağlığımızı da etkileyen karmaşık ve giderek büyüyen bir sorun. Özellikle alerjik hastalıklar, iklim değişikliğinin tetiklediği önemli sağlık problemlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. Polenlerden nem oranlarına, hava kirliliğinden orman yangınlarına kadar birçok faktör, alerji semptomlarının artmasında doğrudan etkili:İklim Değişikliği ve Polen - Alerji BağıntısıPolenler artık yalnızca baharın habercisi değil, aynı zamanda iklim değişikliğinin sağlık üzerindeki doğrudan etkilerinden biri.&nbsp;Artan sıcaklıklar, bitkilerin daha erken çiçeklenmesine neden olurken polen mevsimini de uzatıyor. Bunun anlamı, polenlerin havada daha uzun süre kalması ve alerji sezonunun giderek uzaması. Bu durum, alerjik astım ve diğer alerjik reaksiyonlar nedeniyle acil servislere başvuran hasta sayısındaki artışta açıkça görülebiliyor.Ayrıca, atmosferdeki karbondioksit (CO2) seviyelerindeki yükselişin polen üretimini artırdığı ve bu polenlerin havada daha uzun süre kalmasına neden olduğu belirtiliyor. İklim değişikliğiyle birlikte sadece polen sezonu uzamıyor, aynı zamanda polen miktarlarında da ciddi artış gözlemleniyor. Yükselen sıcaklıklar ve CO2 seviyeleri, bitkilerde fotosentezi ve büyümeyi hızlandırarak polen üretimini artırıyor.Bu durumun çarpıcı bir örneği Avustralya’dan geliyor. Brisbane, Avustralya'da gerçekleştirilen bir çalışmada, 1994-1999 aralığına göre 2016-2020 yılları arasında ortalama çim poleni konsantrasyonlarının neredeyse üç kat arttığı <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35387005/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gözlemlenmiş</a>. 2022 yılında yapılan <a fr-original-style="" href="https://www.abs.gov.au/statistics/health/health-conditions-and-risks/national-health-survey-state-and-territory-findings/latest-release" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ulusal anketin&nbsp;</a>ortaya koyduğu üzere, Avustralya nüfusunun %23.9'u alerjik rinit ve saman nezlesi gibi alerjik hastalıklarla mücadele ediyor. Özet olarak, bu durum iklim krizinin alerjik hastalıkların seyrini ve yaşam koşullarını olumsuz etkileme potansiyelini daha net ortaya koymaktadır.İklim Değişikliği ve Nem - Alerji BağıntısıSağlıklı bir yaşam için ideal bağıl nem %40-60 olup bu oranın düşüklüğü enfeksiyonlara ve solunum yollarının tahrişine, yüksekliği ise küf, bakteri ve virüsler gibi zararlı mikroorganizmaların büyümesine&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37298409/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">neden olabilir.</a>Sera gazı emisyonları ve küresel ısınma bu hassas nem dengesini bozmaktadır. Değişen iklim şartları ve artan sıcaklıklarla birlikte nem oranında meydana gelen değişiklikler, alerjik reaksiyonların tetiklenmesinde önemli bir rol oynar.Düşük nem seviyeleri, solunum yollarının kurumasına ve alerjenlerle daha kolay etkileşime girmesine neden olur. Öte yandan, iklim değişikliğiyle bağlantılı olarak artan yağış miktarı ve seller, küf oluşumunu hızlandırır. Küfe maruz kalmak ve küfün ürettiği toksinlere temas, alerjik reaksiyonları tetikleyebilir.İklim Değişikliği ve Hava Kirliliği - Alerji BağıntısıHava kirliliğinin yol açtığı sülfür dioksit (SO₂) ve nitrojen oksitler (NOₓ) gibi gazların salımı, hücrelere doğrudan zarar verirken, hücre içindeki sinyal yollarını da tetikleyerek alerjik reaksiyonları artırabiliyor. Özellikle çevresel faktörlere karşı hassas bireylerde bu etkiler daha belirgin hale geliyor.Orman yangınlarından yayılan karbonmonoksit (CO), nitrojen dioksit (NO₂) ve partikül maddeler, hava kirliliğini daha da kötüleştiriyor. Bu zararlı maddeler, bağışıklık sistemini etkileyen proteinlerin üretimini tetikleyerek astım ve alerji semptomlarını ağırlaştırabiliyor.Bir diğer sorun ise ozon gazının yer seviyesinde oluşması. Fabrika ve motorlu taşıtlardan çıkan zararlı gazlar, güneş ışığı ile reaksiyona girerek ozon oluşumuna neden oluyor. Yer seviyesinde artan ozon konsantrasyonları, solunum yolu hastalıkları ve alerji semptomlarının kötüleşmesine yol açıyor.&nbsp;Ayrıca olumsuz bir tablo çizmek gerekirse Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün 2019 verilerine göre, dünya nüfusunun %99’u DSÖ tarafından belirlenen hava kalitesi sınırlarını aşan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ambient-(outdoor)-air-quality-and-health" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bölgelerde yaşıyor</a>.İklim Değişikliği ve Biyoçeşitlilik - Alerji Bağıntısıİklim değişikliği, sadece hava durumunu değil, doğadaki canlıların yaşam alanlarını da etkiliyor. Sıcaklık ve nem oranlarındaki değişimler, bazı türlerin yeni bölgelere yayılmasına, bazılarının ise tamamen yok olmasına neden oluyor. Özellikle böcekler gibi alerjiye yol açabilen türler, iklim değişikliğine bağlı olarak daha geniş alanlara yayılabiliyor.&nbsp;Örneğin, Almanya’da yapılan bir araştırma, Polistes dominula adı verilen bir yaban arısı türünün iklim değişikliği nedeniyle artık daha büyük koloniler oluşturduğunu ve üreme mevsimlerinin uzadığını <a fr-original-style="" href="https://www.researchgate.net/publication/286639982_Nesting_behavior_of_the_paper_wasp_Polistes_dominula_in_Central_Europe_-_A_flexible_system_for_expanding_into_new_areas" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösterdi</a>. Benzer şekilde, çam kese böcekleri (Thaumetopoea pityocampa) önceden yalnızca Akdeniz ikliminde yaşarken, artık Avrupa'nın daha kuzey bölgelerinde de yayılım gösteriyor. Özellikle kış aylarının daha ılıman geçmesi ve yaz gecelerinin sıcak olması, bu böceklerin hayatta kalma oranını ve yayılma hızını <a fr-original-style="" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27860523/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">artırıyor</a>. Bu tür değişimler, insanlarla daha önce karşılaşmadıkları canlıları bir araya getirerek alerjik reaksiyon riskini artırıyor.&nbsp;Birlikte daha sağlıklı bir gelecek inşa edebiliriz.İklim krizi ve alerjiler arasındaki karmaşık bağlantılar, sağlığımız üzerindeki etkileri göz ardı edilemeyecek kadar önemli hale getiriyor. Ancak halk sağlığını tehdit eden bu sorunlarla başa çıkmak mümkün. Paris Anlaşması'nın hedeflerine bağlı kalmak, çevre dostu enerji kaynaklarına geçiş yapmak ve bireyler olarak karbon ayak izimizi azaltmak gibi adımlarla hem gezegenimizi hem de sağlığımızı koruyabiliriz. Daha temiz bir hava, dengeli bir ekosistem ve sağlıklı bir yaşam için harekete geçmek elimizde. İklim krizinin etkilerini azaltarak, gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakabiliriz.

Dünyahali

Daha temiz bir hava ve sağlıklı bir yaşam için harekete geçmek elimizde

İklim Krizi ve Alerji İlişkisi

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; King's College London'da&nbsp;bilim insanları tarafından yürütülen bir araştırma, Fusobacterium olarak bilinen bir ağız bakterisinin baş ve boyun kanserleriyle bağlantılı hücrelerin neredeyse yüzde 99'unu yok edebileceğini <a fr-original-style="" href="https://news.sky.com/story/fusobacterium-bacteria-commonly-found-in-mouth-can-make-some-cancer-cells-melt-say-scientists-13185710" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ortaya koydu</a>.

Canlı Gündem

• ABD Gıda ve İlaç Dairesi (<a fr-original-style="" href="https://www.indyturk.com/node/628401/sa%C4%9Flik/i%CC%87nsan-d%C4%B1%C5%9Fk%C4%B1s%C4%B1ndan-%C3%BCretilen-hapa-kullan%C4%B1m-onay%C4%B1-verildi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">FDA</a>), Seres Therapeutics isimli şirketin sağlıklı insanların dışkısından ürettiği ilacın 18 yaş ve üstü hastalarda kullanımına onay verdi. Clostridium difficile enfeksiyonunun (CDI) tedavisinde kullanılan hap formundaki "Vowst" isimli ilacın her gün bir hap olmak üzere 4 dozluk bir tedavi ile uygulandığı belirtildi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bununla birlikte: Analiz şirketi Oppenheimer'dan Mark Breidenbach, çok etkili olduğunu belirttiği ilacın piyasadaki diğer alternatifleri geride bırakacağını iddia ederken yatırım bankası TD Cowen'dan Joseph Thome da tedavinin toplamda 20 bin dolara mal olabileceğini ifade ediyor. Buna göre, Vowst'un 2033'e kadar ABD'de 750 milyon dolarlık satış rakamına ulaşacağı öngörülüyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir:&nbsp;İnsan bağırsağında yaşayan ve uzun süreli antibiyotik kullanımının bağırsak florasında tahribat yaratmasıyla çoğalan c.difficile bakterisinin neden olduğu CDI, ölümcül ishal ve bağırsak inflamasyonuna yol açan bir hastalık olarak biliniyor. ABD'deki resmî rakamlara göre ülkede her yıl 500 bin kişi CDI'a yakalanırken bunlardan 15 ila 30 bininin ölümle sonuçlandığı aktarılıyor.</li></ul>

Quando Bilim

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Kasım 2022’de, İsviçreli bilim insanları Etiyopya kırsalından merakla beklenen bir paketi açtılar. İçi bok doluydu.Halk sağlığı araştırmacısı Abdifatah Muhummed, insan bağırsağı bakterilerinin çeşitliliğini korumaya yönelik küresel bir çabanın parçası olarak iki aydır Etiyopya'nın Somali Bölgesi'ndeki ücra, çobanlık yapan bir topluluktaki çocuklardan dışkı örnekleri topluyordu. Her örneği dört tüpe ayırdı, -80 santigrat derecede dondurdu ve ikisini Avrupa'ya gönderdi.Trilyonlarca bakteri, mantar ve diğer mikroplar sindirim sisteminde yaşar. Birçoğu insan sağlığı için faydalıdır- örneğin metabolizmamız ve bağışıklık sistemimiz üzerinde olumlu etkileri vardır. Ancak çeşitlilikleri sanayileşme, kentleşme ve çevresel değişimlerin tehdidi altındadır.</blockquote>Bu satırlar, Wired dergisinin Ocak-Şubat 2023 sayısında yayınlanan “<a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/story/microbiota-vault/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İnsan Bağırsaklarında Kitlesel Bir Yok Oluş Gerçekleşiyor</a>” başlıklı yazının girişinden. <a fr-original-style="" href="https://www.wired.com/author/sabrina-weiss/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sabrina Weiss</a>’a ait bu yazı, bakteri çeşitliliğindeki kitlesel yok oluş tehdidine/riskine karşı dünyanın dört bir yanından toplanan, dondurulan ve depolanan kakaları merkezine alan Mikrobiyota Bankası Projesi (Microbiota Vault Project) ile ilgili. Bu proje kapsamında yukarıdaki alıntıda ismi geçen Abdifatah Muhummed gibi araştırmacıların farklı ülkelerden ve coğrafyalardan gönderdikleri insan dışkısı örneklerinin gelecekte yapılacak bilimsel araştırmalar için muhafaza edileceği bir “Biyobank” kurulması hedefleniyor. Çünkü giderek azalan bu bakteri çeşitliliğin korunması ilerde farklı hastalıklara karşı çözümlerin üretilebilmesi için hayati öneme sahip.İki sene içinde faaliyetlerine başlaması öngörülen bu Biyobank’ın dünyada modernleşmenin etkilerinin daha az hissedildiği yerlerden gönderilecek kakalara özellikle ihtiyacı olacakmış. Bunun sebebi de gayet basit. Çünkü bu bölgelerde yaşayan insanların beslenme alışkanlıkları (daha az makarna, şeker, pirinç, et, margarin, antibiyotik! Ve daha çok lifli besin yemek!) hâlâ dünyanın birçok yerine göre daha fazla farklılık gösterdiği için mikrobiyotalarındaki ve dolayısıyla kakalarındaki bakteri çeşitliliği çok daha fazlaymış.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/0/5/1674814991581.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.41" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mikrobiyota Bankası Projesi kapsamında analiz için hazırlanan gaita örnekleri<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Fekal mikrobiyota transplantasyonu (sağlıklı gaitanın bağırsak hastalığı olan bir diğer kişiye nakli) başta olmak üzere insan dışkısının tıbbi araştırmalar ve operasyonlar için giderek artan önemi hakkında daha fazla bilgi almak isterseniz, size Emily Eakin’in 2014’te New Yorker’da yayımlanan “<a fr-original-style="" href="https://www.newyorker.com/magazine/2014/12/01/excrement-experiment" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dışkı Deneyi</a>” başlıklı yazısını tavsiye ederiz. İnsan dışkısının son yıllarda tıp alanında nasıl değerli bir meta hâline geldiğini anlatan bu yazıda ayrıca MIT’li doktora öğrencilerinin kurduğu ve bugün de kâr amacı gütmeden faaliyet gösteren <a fr-original-style="" href="https://openbiome.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">OpenBiome</a> gaita bankasının öyküsünü bulabilirsiniz. Giderek büyüyen ve küreselleşen bu banka aracılığıyla temin edilen kakalar sayesinde bugüne kadar 65.000’den fazla hasta fekal mikrobiyota transplantasyonu yoluyla tedavi olmuş.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/5/1674815065418.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.63" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Openbiome projesinin websitesinden<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu arada kurulması planlanan Biyobank için uygun mekân arayışlarında Kuzey Kutbu yakınlarındaki <a fr-original-style="" href="https://www.regjeringen.no/en/topics/food-fisheries-and-agriculture/svalbard-global-seed-vault/id462220/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Svalbard Dünya Tohum Bankası</a> örnek olarak alınan kuruluşlar arasındaymış. Biliyorsunuz binlerce tohumun muhafaza edildiği dünyanın en büyük tohum bankası, iklim değişikliği, çevre krizi ve bunların sebebiyet verdiği türlü afetlerle büyük tehdit altındaki genetik çeşitliliğin korunması için dünyadaki en önemli inisiyatiflerden.Modernliği şekillendiren doğa ve kültür ayrımı modern bilimi de biçimlendirdi. Doğa bilimleri ile sosyal bilimleri birbirinden kopardı. Dilbilimciler kendi koridorlarında bitkileri çalışırken botanikçiler onlardan çok ayrı binalardaki laboratuvarlarında bitkileri çalıştılar. İki bilgi biçiminin birbiriyle bağlantılı olacağı kimsenin aklına gelmedi. Çok kültürlülük eleştirel sosyal bilimcilerin post yapısalcı aşırı teorik dillerinin içine gömülü bir kavramdı ve bu kavramı biyolojide kullanmak kimsenin aklına gelmedi. Aklımıza gelmeyen başımıza gelince, yani başkasının kakasına muhtaç hâle gelince, dünyanın ücra bir köşesinde çok az sayıda hiç de modern olmayan bir topluluğun konuştuğu dilin kaybolması bize zarar vermeye başlayınca, devran değişir mi acaba yavaş yavaş?[Son bir not: Zappa Zamanlar’da daha önce “Sindiremediklerimize Dair” başlıklı yazımızla bokun sosyal ve kültürel tarihini değerlendirmiştik. Henüz okumadıysanız ve konu ilginizi çekiyorsa yazıya <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/sindiremediklerimize-dair" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a>&nbsp;ulaşabilirsiniz.]

Zappa Zamanlar

İki sene içinde faaliyetlerine başlaması öngörülen bu Biyobank’ın dünyada modernleşmenin etkilerinin daha az hissedildiği yerlerden gönderilecek kakalara özellikle ihtiyacı olacakmış.

Gaita Çeşitliliği, Bakteriler ve Dünyanın Geleceği

Prof. Dr. Mine Durusu TanrıöverMerhaba! Okumakta olduğunuz Dünyahali’nin 100. Sayısında sizlerle beraber olmaktan dolayı çok heyecanlı ve mutluyum. Bu yola çıkarken pusulam topraktı, ‘Toprağın Bilgeliği’ yoluma ışık tutsun niyeti ile kaleme sarılmıştım. Bu sayıda da beni sizlerle buluşturan toprağı onurlandırmak istedim. &nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2022/may/07/secret-world-beneath-our-feet-mind-blowing-key-to-planets-future" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Toprak</a>, görünen dünyanın görünmeyen evrenidir. Canlı ve cansız organizmalar, mineral, su ve gaz içeren bir karışımdır. Ancak bu cümlenin basitliği sizi aldatmasın, tüm bu bileşenlerin birbirleriyle ve ev sahipliği yaptıkları bitkiler ile muazzam bir etkileşimi vardır.&nbsp;Toprak, yaşamdır.&nbsp;Bir çay kaşığı toprak milyonlarca mikroorganizma, binlerce mikroskobik hayvan ve kilometrelerce mantar iplikçiği içerir. Özellikle bitki kökleri etrafında ‘rizosfer’ olarak isimlendirilen bölgede yoğunlaşan bakteri ve mantarlar bitkinin gereksinimlerine göre besin maddesi, antimikrobiyal maddeler, hormonlar salgılayarak bitkinin sağlıklı bir şekilde büyüyüp gelişmesine ve hayatta kalmasına yardımcı olurlar. Bitki de köklerinden saldığı karbohidratlarla bu mikroorganizmaları besler ve onları köklerinin yakınında tutar. Mantar iplikçikleri toprak altında kilometrelerce uzunluğunda iletişim ağları kurarak bitkiler arasında haber taşır ve hangi bitkinin neye gereksinimi varsa birinden diğerine iletilmesini sağlar. Toprak, işbirliği ve karşılıklı faydaya dayanan, her şeyin yaşam için dönüştürüldüğü barış dolu bir toplumsal yapı sergiler.Toprak, insandır.&nbsp;Latince’de ‘humus’ kelimesi ‘toprak’ anlamına gelen dişil bir kelimedir, insan anlamına gelen ‘humanus’ kelimesi ile ilişkilidir. Toprak ‘Ana’dır, dünyadaki yaşam ağı canlıları besleyen toprak sayesinde örülür. Sevgili Buket Uzuner, Tabiat Dörtlemesi’nin ikinci romanı Toprak’ta “Toprak Ana: Yeryüzünün Rahmi’dir” der ve toprağa pek haklı övgüler yağdırır. Aynı zamanda toprak etiğine ve hakkına saygı göstermemiz için yüzlerce yıllık kökenimizden gelen bilgeliği bize hatırlatır.Toprak, sağlık, mutluluk ve iyiliktir.&nbsp;Toprakta bulunan <a fr-original-style="" href="https://www.colorado.edu/today/2017/01/05/study-linking-beneficial-bacteria-mental-health-makes-top-10-list-brain-research" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bakterilerin</a> beyinden mutluluk hormonu olarak bilinen serotoninin salgılanmasını sağladığı, strese karşı dayanıklılığı artırdığı ve bağışıklık sistemi üzerinde olumlu etkileri olduğu gösterilmiştir. Toprak işleri ile uğraşmanın antidepresan, antiinflamatuar ve antialerjik etkileri olduğunu söylemek yanlış olmaz. &nbsp;Toprak, doğadır, özgürlüktür.&nbsp;Doğada olmayı düşünmek, hayal etmek bile sakinleştirici ve iyileştirici bir etki yaratır. Kendimi hayatın içinde sıkışmış hissettiğimde birkaç derin nefesle gözlerimi kapar ve hayalimdeki imgede bulurum kendimi. Neredeyse tepeye varmak üzere olan güneşin altın ışınlarının yeryüzü ile kavuştuğu her noktada hareler oluşturduğu yemyeşil bir ova! Bir tarafta ulu, yalnız bir ağaç, diğer tarafta ise rengarenk çiçeklerin arasında mırıl mırıl akan bir dere. Zihnimde ya o derenin kenarındaki bir taşta oturur, ya da yemyeşil ovada koşar olurum. Bu zamanın ve mekânın ötesinde tarifsiz bir huzur ve mutluluk dolu bir dünyada bir başka türlü anlam bulurum.&nbsp;Peki, hayallerimizde bile toprak, su, doğa imgeleri varken kendi zamanımızda, bu gerçeklikte neden dünyamızı betondan bir hapishane haline dönüştürdük? Dünya üzerindeki canlılığın kaynağı olan toprağı nasıl öldürdük? Köklerimizle olan bağımızı ne zaman ve ne uğruna kaybettik? Toprakla olan bağımızı kaybettikçe, topraktaki köklerimizi ve bizi dünyaya ve diğer canlılara bağlayan özümüzü unutuyoruz. İklim krizi, biyoçeşitlilik kaybı ve ekoyıkımın hepsinin kök nedeninde insanı her şeyin üstünde gören bu yıkıcı ve tüketici sistem içerisinde, insanlığın toprağa olan saygısı ve sevgisini yitirmesi yatıyor. İnanıyorum ki insanlık, adının geldiği toprak ile olan bağını hatırladıkça, aynı hayali kuran kolektif bilinç Vandana Shiva’nın deyişiyle ‘dünyayı geri kazanmak için’ değişim ve dönüşüm için güç bulacak. Bizim de o ana kadar yapmamız gereken durmadan, yorulmadan insanlığa topraktaki köklerimizi hatırlatmak ve toprağı yüceltmek için çabalamak olacak.&nbsp;

Dünyayı geri kazanmak için

Toprağa Övgü

<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Flora</h3><img src="https://images.aposto.com/2022/8/4/1663861991472.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.54" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bir ülke, bir bölge veya belirli bir yöredeki bitki, mantar ve bakteri türlerinin tümüne verilen addır.&nbsp;

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Yağmur yağdığında, gözlerinizi kapatıp da içinize derin mi derin bir nefes çekme isteği duyar mısınız?&nbsp;Her nefes alışınızda aldığınız kokunun bir sonraki nefeste olmayacağından endişelenir misiniz?&nbsp;Benim için yağmurun ilk düştüğü anlardaki toprak kokusunu hissetmek paha biçilmez bir mutluluktur. Tabi ki şehirde betonların arasında yaşayanlar için ulaşılması zor bir mutluluk olabilir!&nbsp;Havadaki toprağın o&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/heres-why-soil-smells-so-good-after-it-rains-135978" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mis kokusunun nereden geldiğini</a>&nbsp;biliyor musunuz?&nbsp;Benim gibi toprak tutkunlarının aklını çelen bu kokuyu oluşturanlar, topraktaki <a fr-original-style="" href="https://www.microbiologyresearch.org/content/journal/micro/10.1099/mic.0.000821;jsessionid=9v5sfTEVvCQVcM5G73VnYoZF.mbslive-10-240-10-25" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Streptomyces</a>&nbsp;cinsi çok çalışkan bakterilerdir. Yani, bu kokuyu alıyorsanız, kokladığınız toprak canlı, yaşayan bir toprak demektir. Bu kokunun oluşumunun temelinde aslında simbiyotik&nbsp;yani her iki tarafa da fayda sağlayan ilişkilerle örülmüş kimyasal süreçler vardır:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Toprağın feromonu olarak nitelendirebileceğimiz bu kokuya ‘petrikor’ ismi verilmektedir.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İlk başta <a fr-original-style="" href="https://www.nature.com/articles/201993a0" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">topraktaki kil maddesinden</a> kaynaklandığı düşünülen bu kokunun artık bir Streptomyces türü tarafından oluşturulan ‘<a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/hot-curries-potato-cheddar-and-muddy-beetroot-some-super-surprising-facts-about-your-food-134847" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geosmin’</a> maddesi ile ilişkili olduğunu biliyoruz.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/hidden-housemates-springtails-are-everywhere-even-in-your-home-60233" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kuyruklasıçrayanlar (Collembola)</a> olarak adlandırılan milimetrik canlılar ise özellikle geosmine doğru yönelirler.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Streptomyces sporlarının geosmine koşarak gelen kuyruklasıçrayanlar tarafından taşındığı ve bu şekilde bu faydalı bakterilerin toprakta yayılabildikleri gösterilmiştir.&nbsp;</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/2/4/1646906732768.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.52" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Streptomyces bakterileri, Tobias Kieser/John Innes Centerİşte size toprağın içindeki dünyadan, her iki tarafa da fayda sağlayan harika bir ilişki örneği! Toprağın faydalı mikroorganizmalarla donanması için etkili bir yol! Streptomyces bakterileri tarafından oluşturulan bir çok aktif madde, bu bakterilerle beraber aynı toprağı paylaşan bitkileri parazit ve avcı canlılardan korur. Bu bakteriler, böceklerin üzerini kaplayan sert tabakayı ve mantarların hücre duvarlarını oluşturan kitin maddesini parçalayabildikleri için, aynı zamanda karbon döngüsünde çok önemli yeri olan <a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fenvs.2019.00052/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">süper geri dönüştürücülerdir!</a>&nbsp;Bunun da ötesinde Streptomyces bakterilerinin insan sağlığı açısından yeri tutulmaz bir önemi vardır. Bu muhteşem canlılar, bugün kullanmakta olduğumuz bakteri, mantar ve parazitlere karşı etkili antimikrobiyal ilaçların bir çoğunun ve hatta bazı kanser ilaçlarının temelini oluşturan <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0966842X18302841" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">biyoaktif maddeler sentezlerler.&nbsp;</a>Günümüzdeki ileri <a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2021.655620/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">biyoteknolojik yöntemler,</a> bu bakterilerin sentezlediği binlerce molekül içinden yeni bir çok molekül keşfetme fırsatı sağlamaktadır. Bu nedenle bu bakteriler, ‘<a fr-original-style="" href="https://microbiologysociety.org/publication/past-issues/natural-products-and-drug-discovery/article/actinomycetes-as-natures-pharmacists.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">doğanın eczacıları</a>’ olarak nitelendirilmeyi fazlasıyla hak etmektedirler.&nbsp;Streptomyces bakterileri tarafından oluşturulan bir uçucu organik madde olan geosmin günümüzde parfüm yapımında kullanılan bir esans maddesidir aynı zamanda.&nbsp;Acaba koku reseptörlerimizin bu maddeye karşı bu kadar hassas olması, evrimsel biyoloji penceresinden bakıldığında toprağa olan özlemimizin ya da insanın şifasının toprakta olduğunun bir göstergesi olabilir mi?&nbsp;Toprak, biyolojik olarak aktif bir çok doğal maddenin ve bu maddelerden üretilmiş, modern tıpta kullandığımız yüzlerce ilacın kaynağı olmuştur. Antibiyotiğe dirençli veya henüz tedavisi mümkün olmayan enfeksiyon hastalıklarının ve kanserin günümüzde oluşturduğu hastalık yükünü göz önüne aldığımızda, toprağın derinliklerinde keşfedilmeyi bekleyen ilaçlar olduğu fikri ne kadar heyecan verici, öyle değil mi!Günümüzde, iklim değişikliğinin ve iklim değişikliğine yol açan uygulamalarımızın yıkıcı etkilerini ortaya koymak açısından topraktaki kuyruklasıçrayanların yoğunluğu <a fr-original-style="" href="https://www.publish.csiro.au/an/EA05264" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ekolojik bir biyogösterge</a> olarak kullanılmaktadır. İnsan eliyle oluşturulan yıkım toprağın canlılığını kaybetmesine yol açmakta, kuyruklasıçrayanlar ve Streptomyces bakterileri ile birlikte belki adını bile bilmediğimiz milyonlarca faydalı canlı da ölmektedir.&nbsp;Acaba toprağı öldürerek gelecekte insanlığa şifa olacak potansiyel birçok maddeye ulaşma şansımızı da kaybediyor olabilir miyiz?

Kapımızdaki baharla birlikte umut dolu bir merhaba!

Topraktaki Şifa

Mikrobiyatayı vücudumuzun iç ekosistemi olarak tanımlayabilir ve çok sayıda bakteri ve mikrop içerdiğini söyleyebiliriz. Dr. Sonnenberg Floransa ve Burkina Faso’daki iki ayrı grup çocukla bir <a fr-original-style="" href="https://nautil.us/issue/30/identity/how-the-western-diet-has-derailed-our-evolution" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışma</a> gerçekleştirmiş ve çocukların mikrobiyatalarını incelemiş. Ağırlıklı olarak mısır ve süpürgedarısı ile beslenen Burkina Faso’lu çocukların bağırsak florasındaki mikropların, rafine gıdalardan oluşan batılı bir beslenme tarzına sahip Floransalı çocukların bağırsak florasındaki mikroplardan çok çok daha büyük çeşitlilik gösterdiğini görmüş. Floransalı çocuğun mikrobiyal topluluğu protein, yağ ve basit şekerlere adapte iken, Burkina Fasolu çocuğun mikrobiyal topluluğu bitkisel liflere adapte imiş.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/5/1637930386417.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.42" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Görsel: ProScouterBir süredir bağırsak sağlığı ve mikrobiyatanın bütünsel sağlık için hayati önemde olduğunu ve mikrobiyata bozulmasının pek çok kronik hastalığa sebebiyet verdiğini biliyoruz. En son çalışmalar mikrobiyatadaki çeşitliliğin önemine vurgu yapıyor. Burkina Fasolu çocuklar Floransalı çocuklarla karşılaştırıldıklarında madden son derece fakir olsalar da mikrobiyata açısından çok daha zenginler. Peki bu mikrobiyata zenginliği nereden geliyor? İnsanlar çözünebilir lifleri sindiremiyorlar. Bu lifleri tükettiğimizde, sindirim için mikroplardan yardım alıyoruz. Ne kadar çok lif tüketirsek o kadar çok mikrobumuz oluyor ve mikrobiyatamız zenginleşiyor.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/5/1637930422054.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.34" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Görsel: DCEGDr. Sonnenberg bu bulgulardan yola çıkıp fareler üzerinde bir çalışma gerçekleştirmiş. Batılı tarzda beslenen farelerin lifli beslenmeye geçtiklerinde mikrobiyatalarındaki çeşitliğin restore edilebildiğini, düzeldiğini görmüş. Ama bu durumun bir istisnası var. Hamilelik. Biliyorsunuz çocuk doğum kanalından geçerken annenin bağırsağındaki yararlı mikrop ve bakterileri alıyor. Dr. Sonnenberg batılı tarzda beslenen anne farenin yavrusuna gerekli mikrop ve bakterileri yeterince veremediğini ve yavru farenin de doğum sonrasında lif ağırlıklı beslense dahi zengin ve çeşitlilik içeren bir mikrobiyataya sahip olamadığını söylüyor.Bebek bekleyen okuyucularımıza bol lif içeren gıdalar tüketmeleri tavsiyesini verebiliriz sanıyoruz ki.

Jurnal

Fermantasyon, hayatın hayatımıza hayat katmasıdır — basit tanımı, gözle görülmeyen canlılar tarafından gıdanın dönüşüme uğraması. Kâsede duran üzüm suyunun sirkeye veya şaraba dönüşmesi gibi, minik canlılar keyif aldığımız yemek ve içecekleri oluşturarak hayatımıza hayat katıyor.&nbsp;Her hayatta kalmış kültürün ve bildiğimiz kadarıyla çoğu yok olmuş medeniyetin mutfaklarında fermante yiyecek ve içecekler bulunuyor. Hatta fermantasyonsuz bir mutfak düşünmek, epey kuvvetli bir hayal gücü gerektiriyor. "İnsan kavminin hiçbir dalının mikroorganizmaların elinden geçmeyen bir mutfağı olamaz," demek pek de yanlış olmaz. Fermantasyonsuz mutfaklar belki yalnızca uzay boşluğunun gastronomik hazinelerini keşfettiğimiz dönemde bizim için bir gerçeklik olacak.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fermantasyon nedir?</h2>Fermantasyon bakteri, maya veya küf mantarlarının oksijensiz ortamda şekerden başka maddeler üretmelerine verilen isim. Farklı bakteri ve mantarlar farklı malzemelerden çeşitli sonuçlar ortaya çıkarıyor. Örneğin, dünyanın dört bir yanında hoş görülen salatalık turşusu, laktobasillerin laktik asit üretmesiyle lezzetleniyor. Arkadaşları arasında koji olarak bilinen Aspergillus oryzae, sake ve misoyu bize sunan mikrop. Türlü türlü canlının karınca duasından hâllice Latince isimlerini hem okurken gözlerin sağa kayma sürati artacağından hem de yanlış yazma korkusundan buraya dâhil etmeyeceğim. İlgilenen evinde okur.&nbsp;Özetle: Bazı canlılar var aramızda, anneannem gibi eline bir gıda verince daha lezzetli yapıp geri veriyor — karşılığında da bir şey beklemiyor. Bir zamanlar kararlarını verip “Atom fiziği de profesörlük de yerin dibine batsın!” demişler ve mayalamayı, fermante etmeyi, gazlandırmayı, lezzetlendirmeyi öğrenmiş, meslek edinmişler.Fermantasyon çok bozdu: Ağızda söylerken bile havası olan fermantasyonla yemek istediğimiz gıdaları “bozulmuş” olarak sınıflandırmamızın arkasında kimyasal olarak pek fark yok aslında. Tek fark, gıdamızı emanet alan bakteri veya mantarlarla, gıdamızı esir alan mikroorganizmaların niyetleri. Kimi küflerin lezzetli olup kimilerinin ölümcül olmasının sebebi bu ince ayrımda — kasten cinayete teşebbüs edenler de var, niyeti temiz olanlar da. Kontrollü ortamlara güven duymak lazım fakat her mikroorganizmaya da bel bağlamamak gerek. “Babam fermante olsa yerim,” demeden önce o babayı kim, neden fermante etmiş, insan bilmeli ve öğrenmeli.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kimin haddine dilimizdeki tat reseptörlerini böylesine gıdıklamak? </h2>Gelelim işin lezzet kısmına. Bu mayalama fabrikasında ter döken mikroorganizmaların bize sundukları neden bu kadar hoşumuza gidiyor? Birçok besinde tüm ihtişamıyla oturan kompleks (uzun, büyük, bol atomlu, moleküllü) şeker ve protein zincirleri küçük lezzet işçilerinin yardımıyla daha temel formlara indirgeniyor. Bunlar da dilimizde tatlı veya umami duyularını dürten hâlde işlerine bakıyorlar. Bu yüzden fermante gıdalara aşinalığımız, insanlığın geride bıraktığı, fermante gıdalarla bir yastıkta kocadığı asırlarla kanıtlanmış hâlde. O şarabın taneni, misonun umamisi, yoğurdun kıvamı, tarhananın ekşisi, kombucha'nın çıkardığı köpükler — anlayamazsınız…Babam böyle fermante olmayı nereden öğrendi?: Fermantasyon tahmini olarak M.Ö. 8000’lere dayanıyor. Neredeyse misafirliğe gelenlere biraz daha kalmaları için ısrar etmek kadar eski bir müessese. Dünyanın çeşitli uçlarında fermante yiyecek ve içeceklerin kalıntıları bize insanların gastronomik geçmişindeki merkezi yerleri hakkında ipucu veriyor. Bal şarabı, bira, ekmek, şarap, peynir — bunlar dinler, diller ve teknolojiler üstü gıdalar. Kimisi insanın kafa patlatıp ortaya çıkarmasıyla oluşmuş kimi şansa. Mezopotamya’da sütün hayvan mide veya bağırsaklarından yapılma çantalarda taşınırken organ içerisindeki enzim ve dışarıdaki ısıyla beraber sütün kesilmesi ve peynirin ortaya çıkması gibi.İnsan kavminin bin yıllar içerisinde gastronomik cephanesine eklediği fermante gıdalar saymakla bitmiyor. Sebzeler ve meyvelerden yapılma envai çeşit, sauerkraut, kimchi gibi turşular; yoğurt, peynir, kaymak, kefir, kımız ve nice kültürlere has benzer süt ürünleri; boza, bira, şarap, kombucha, sake, shochu, sirke, kvass, tepache gibi alkollü ve alkolsüz içecekler; miso, gochujang, fish sauce, garum, soya sosu gibi lezzet artırıcı malzemeler; ekşi maya, dosa gibi hamur işleri; tarhana, belacan (Malezya karides ezmesi), hákarl (İzlanda köpek balığı eti) gibi kendine has lezzetler.&nbsp;Saymakla bitmeyen yemeklerin arasından sadece birine dahi ömrünü adayabilmek mümkün. Tabii mikroorganizmalarla dostluk kurmak, bağcı, biracı, soyacı, fırıncı kıyafetlerini giymeden de yapılabilir. Çoğumuz zaten bu dostluğu kurmuş hâldeyiz. Nitekim fermantasyon her kültürde var. Çoğu insanın her gününde, hatta her öğününde var. Fermantasyon ne bir trend ne de bir öcü. Fermantasyon neydi?&nbsp;Fermantasyon hayatın hayatımıza hayat katmasıydı.

apéro

Görülmeyen canlıların gıdaları dönüşüme uğratma sürecine bir yolculuk.

Fermantasyon neydi? Fermantasyon emekti

Özgür EşkaraHer zaman söylediğimiz gibi iklim krizi yarının değil bugünün meselesi. Bugünün yetişkinleri olarak bizler yeteri kadar bu konuda kendimizi, etrafımızı ve çocuklarımızı eğitmezsek, bu sorundan en çok etkilenecek olanlar yarının yetişkinleri olan çocuklarımız olacak.İklim krizi hakkında çocuklarımız için farkındalık yaratabileceğimiz eğitim kaynaklarına ulaşmak artık zor değil. Örneğin, yeni nesli bilinçlendirmek için yola çıkan kuruluşlardan biri NASA. NASA’nın çocuklar için <a fr-original-style="" href="https://www.nasa.gov/kidsclub/index.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dünyamız ve uzay konularında&nbsp;</a>ve <a fr-original-style="" href="https://climatekids.nasa.gov/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;iklim krizi&nbsp;</a>hakkında ayrı ayrı hazırlanmış internet siteleri <a fr-original-style="" href="https://climatekids.nasa.gov/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;</a>bulunuyor.Hava durumu ve iklim arasındaki fark nedir, iklim problemi ve çözümünde okyanusların rolü nedir, sera gazı etkisi nedir, permafrost yani donmuş toprak nedir, iklim probleminden nasıl etkileniyoruz gibi farklı başlıklarda pek çok soruya cevapları bulmak bu kaynaklar aracılığı ile kolaylaşıyor.Çocuklarınıza iklim sorununu anlatmak için örnek olarak permafrosttan kısaca bahsedebilirsiniz.En az iki yıl üst üste donmuş halde bulunan yüzeye permafrost deniyor. Kuzey Yarımküre’nin neredeyse dörtte biri donmuş topraktan oluşuyor ve toprak, kaya ve kum kombinasyonundan oluşan bu karışım buz sayesinde bir arada tutunuyor. Dünya yüzeyindeki sıcaklık arttıkça, permafrost çözünmeye başlıyor.Peki bu çözünmenin yaratacağı problemler neler olabilir?<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Pek çok kuzey ülkesi kasabası permafrost üzerine kurulu. Donmuş haldeyken betondan bile sert olan permafrost, çözündüğünde yolların, evlerin ve pek çok altyapının zarar görmesine neden olabilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Permafrost donmuş durumdayken organik karbon ayrışmaz ve çürümez. Ama çözünmeyle birlikte ortaya çıkan mikroplar permafrost içindeki maddeleri çürütmeye başlar, bu olay karbondioksit ve metan gibi sera gazlarının atmosfere salınmasına sebep olur.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çözünen permafrost ile, içerisinde eski çağlardan kalan donmuş bakteri ve virüsler de çözünür, ve bunların insan ve hayvan sağlığı üzerinde ciddi negatif etkileri olabilir. Bilim insanları çözünmüş permafrostta 400.000 yıl öncesinden kalmış bir mikrop keşfettiklerini bildirmişlerdir.</li></ul>İklim krizi ile ilgili yeni nesli bilinçlendirmeye çalışmak için göstereceğimiz çabalar, kendimize de ayna tutacak, kendi yaşam tarzlarımızı da gözden geçirmek için bir etki yaratacaktır.

bakteri ile ilgili hikayeler