Geçen yıl Ekim ayında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Moda Sahnesinin “Hizmetçiler” adlı oyunuyla yaptığı destek başvurusunu reddetmiş ve özel tiyatrolara yapılan devlet desteğinden topluluğu—yine— yararlandırmamıştı. Moda Sahnesi çalışanları da kamuoyuna yaptıkları açıklamada, “kendi gibi sanat algısına sahip olmayana yapılmış bu baskıyı ve sansürü kabul etmiyoruz” diyerek kararı protesto etmişti. Ne yaman bir çelişkidir ki bu eser bir önceki sezon aynı bakanlığa bağlı Devlet Tiyatrolarında sahnelenmişti. Moda Sahnesi 2025 yılında dünya tiyatro tarihinin mihenk taşlarından biri olan “Hizmetçiler” oyununu sergilemeye başladı.&nbsp;“Hizmetçiler”e imza atan Fransız yazar Jean Genet&nbsp;(1910-1986) önemli bir absürt oyun yazarıdır. Oyunlarında sürekli iktidar ve suç kavramlarını ele aldığını söylemek mümkün. Toplumun dışlanmış insanlarının öykülerine yer veren Genet’nin kendi hayatı da yetimhanede başlamış, ıslahevleri ve hapishanelerde geçmiştir. “Kapatılma” kavramını tam anlamıyla yaşamış bir insandır. Her türlü muktedirle sürekli karşı karşıya kalmıştır. Oyun karakterleri de kendi konumlarını dönüştürmenin peşindedir. Aynı zamanda sistemle mücadele hâlindedirler.Jean-Paul Sartre’a göre, “Hizmetçiler (Les Bonnes) oyunu, Genet edebiyatının kusursuz bir örneğidir.” Jean Genet’nin kendi külliyatının neredeyse tüm kurucu ögelerini bir araya getirmesiyle yazdığı bu eser apayrı bir değer ve öneme sahiptir. İlk defa 1947 yılında sahnelenen oyun, hiç kuşkusuz, 20. yüzyıl Batı Edebiyatı’nın en öne çıkan, en tartışmalı, en çığır açıcı metinlerinden biridir.&nbsp;Oyunu çok akıcı, arı ve şiirsel bir dille çeviren Ayberk Erkay, 2023’te Ayrıntı yayınları tarafından yayımlanan oyun kitabının açıklamasında şunları dile getirmiş:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Solange, Claire ve Hanımefendi’nin oluşturduğu üçlü, şiddetin dümene geçip tüm hâkimiyeti ölüme devretmeye hazırlandığı gecede, tanımlanmış rollerinin ötesine geçip geçmeme kararını vermekle sınanır. Toplumsal kimliklerinin doğurduğu baskı yüzünden, işlerini kusursuz yapmaya gayret ederken arzularını bir yanılsama oyununa dönüştürmek, kılık değiştirmek, kendi varoluşlarını yadsımak zorunda kalan Hizmetçiler, bu nihai törende, İyi’nin ve Kötü’nün meçhul sınırında, masumiyetin ve günahın tanımını sorgular ve sorgulatırlar. Sartre’a göre Hizmetçiler’de İyi, sadece bir yanılsamadır. Kötü, kendini İyi’nin yıkıntıları üzerinde inşa eden bir Boşluk’tur. Hemen her cümlesi çoklu anlam katmanlarına sahip, düz görüntüsünün ardında fazlasıyla karmaşık, iç içe geçmiş bir söylem labirenti barındıran ve bu yönüyle günümüzde bile yepyeni yorumlarla zenginleşebilen Hizmetçiler’in asıl odağı, belki de her şeyden öte, sevmektir. Yine Sartre’ın sözleriyle, peki birbirlerini seviyor mudur bu kadınlar? Yoksa nefret mi ediyorlardır? Tutkuyla nefret ediyorlardır birbirlerinden, tıpkı Genet’nin tüm kişileri gibi.”</blockquote>Genet, oyunu 1933 yılında Fransa’nın kuzeyindeki Le Mans bölgesinde yaşanan bir cinayetten esinlenerek yazmıştır. Papin Kardeşler vakası olarak anılan bu cinayette, biri 22, diğeri 26 yaşında iki kız kardeş, yedi yıldır çalıştıkları evin hanımını ve kızını parçalayarak öldürmüşlerdir. Kız kardeşlere dair herhangi bir anormallik göstergesine rastlanmaması olayın etkisini daha da artırmıştır. Sosyal yaşam içerisinde herhangi bir tuhaf ya da şiddete eğilimli davranışları gözlemlenmemiştir. Cinayetin işleniş biçiminin vahşiliği ve kız kardeşlerin olaydan sonra kaçmak yerine yıkanıp çırılçıplak yatakta birbirlerine sarılarak yatmaları da olayın gizemini artırmıştır. Kız kardeşlere başlangıçta büyük cezalar verilse de daha sonra cezaları hafifletilir. Papin Kardeşler vakası, epey sansasyon yaratmış, o dönem hizmetçilik kurumunun sorgulanmasına neden olmuştur.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">“Hizmetçiler” oyunu, sınıf ilişkilerini merkezine alır. Toplumdaki &nbsp;hizmetçi statüsü ile onu doğuran burjuvazinin çatışmasını irdeler. İktidar ilişkilerinin acımasızca sorgulandığı bir oyundur aynı zamanda. Burjuvazinin ezilenler adına karar verdiği bir hayatın ifşasıdır.</li></ul>Jean Genet bir başka önemli yapıtı olan “Balkon” için yazdığı, “Balkon nasıl oynanmalı?” adlı yazısında oyunun rejisiyle ilgili birçok uyarıda bulunur ve yazının sonunu şöyle bağlar:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bütün bu yazdıklarım, elbette, zeki bir yönetmen için değil. O yapacağını bilir. Ama ya ötekiler? Oyun, imge ve yansımanın yüceltilmesidir.” </blockquote>Kemal Aydoğan tam da Jean Genet’nin seveceği türden çok zeki bir yönetmen. Oyunculuk tarzından sahne trafiğine; dekorundan en ufak aksesuarına kadar, imge ve yansımanın öne çıkarıldığını gözlemliyoruz. Jean Genet aynı metinde şunları da söyler:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(52, 125, 121); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“… Oyunun üç önemli kişisini yüksek patenler üzerinde oynatmayı düşündüm. Oyuncular bunlarla, ağızlarını, burunlarını kırmadan, ayakları giysilerinin etek ve dantellerine dolaşmadan nasıl yürüyecekler? Bunu öğrensinler derim!” </blockquote>Kemal Aydoğan oyuncularını paten üzerinde oynatmasa da “hanımefendi” rolüne bürünen hizmetçi karakterinin ayaklarına stiletto (uzun, ince topuklu ayakkabı) giydirerek seyirciye farklı bir metafor sunuyor. Yönetmen, birçok anlam katmanı olan ve karakterlerin kaygan bir zeminde sürekli yer değiştirdikleri bu zor metni çok kapsayıcı bir bakışla çözümlemiş. Temponun düşme riskinin bulunduğu uzun tiratlara sahip bazı sahnelerde devinimi hiç azaltmayarak seyircinin dikkatini sürekli ayakta tutmayı başarıyor. Sahne geçişleri çok dinamik, seyirci oyun alanından hiç kopmuyor. Prova notlarında, “Belki Jean Genet hınç dolu olmamızı isterdi… Ama heyecan ve merak dolu hınç da olabilir bizimki.” diye yazmışlar. Yönetmen ve oyuncularda o merak dolu hınca oyun boyunca tanık oluyoruz. Prova günlüklerinin çoğu zaten, “hınçla ve merakla kalın!” diye sonlandırılmış. Dekor, ışık ve aksesuarlar oldukça işlevsel kullanılmış. Oyun alanında işlevsel olmayan tek bir kibrit çöpü bile yok. Yönetmen Kemal Aydoğan ekibiyle iyi bir iletişim dili tutturarak çok sağlam bir oyun çatısı kurmayı başarmış. Yönetmen hemen hemen her oyununda olduğu gibi, “Hizmetçiler” oyununda da seyirciyi allak bullak etmeyi başarıyor.&nbsp;Oyuncuların üçü de müthiş bir uyum yakalamışlar aralarında. Yılmaz Sütçü sesini çok iyi kontrol edebilen bir oyuncu. Bu oyunda beden elastikiyeti de mükemmel. Karakter geçişlerinde hayli başarılı. Artikülasyonu (sesletim) çok iyi olan Sütçü, söylediği her sözcüğün hece hece hakkını veriyor. Abartılı oyunculuğa çok uygun olan kimi sahnelerde ölçüyü hiç kaçırmıyor. Yılmaz Sütçü oyun boyunca dört dörtlük bir performans sergiliyor.Kerem Fırtına’yı sahnede ilk kez seyrettim. Keşke daha önceki oyunlarını izleyebilseydim, diye hayıflandım oyun bitiminde. Oyun boyunca beden disiplinini elden bırakmıyor. Sesinin iniş çıkışları gayet dengeli. En önemlisi Kerem Fırtına’nın gözlerine baktığınızda oynadığı karakterin ışığını görebiliyorsunuz. Kendisini daha çok oyunda seyretmek istiyor gönlümüz.Dilan Düzgüner oynadığı karakteri çok iyi analiz etmiş. Yakaladığı iç gıcıklayıcı, rahatsız edici tiz ses, hanımefendinin o sınıfsal küstahlığını, şımarıklığını ve görgüsüzlüğünü çok güzel yansıtıyor. Düzgüner, rolünün hakkını fazlasıyla veriyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kısacası, oyuncuların tümü, mükemmel bir uyum, enerji ve tempoyla Jean Genet’ye yakışır bir oyunculuk performansı sergiliyorlar.&nbsp;</li></ul>Tiyatronun birazcık nefes alabilmesi adına, gönlümüz elbette Moda Sahnesinin “Hizmetçiler” projesinin devlet desteğinden yararlanmasını isterdi. Ancak oyundan çıkarken, “iyi ki bakanlık destek vermemiş” dedim içimden. Bu oyunun başarısı ve onuru tek başına Moda Sahnesine yeter. Başka kurumlarla paylaşılmasına hiç gerek yok.Hizmetçi Solange’ın replikleriyle bitireyim yazıyı: “Tükürebilmeliyiz, tükürebilmeliyiz ki tükürüklerimiz bizi boğmasın. Fışkıran tükürüklerimiz, elmas broşlarımızdır.”

Aposto İstanbul

Kemal Aydoğan tam da Jean Genet’nin seveceği türden çok zeki bir yönetmen. Moda Sahnesi'nin "Hizmetçiler"inde oyunculuk tarzından sahne trafiğine, dekorundan en ufak aksesuarına kadar, imge ve yansımanın öne çıkarıldığını gözlemliyoruz.

Hizmetçiler: Tükürebilmeliyiz, tükürebilmeliyiz ki tükürüklerimiz bizi boğmasın

<img src="https://images.aposto.com/2024/6/3/1721216972845.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mandarinler | Simone de Beauvoir | Everest Yayınları<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor? Simone de Beauvoir, Goncourt Ödülü’nü kazanan 1954 tarihli romanı Mandarinler’de, diğer eserlerinde de rastlanan feminizm ve varoluşçuluk temalarını, bu kez o yılların Fransası'nın politik ve entelektüel portresini çizen bir aşk hikayesi üzerinden ele alıyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız? İlkay Kurdak çevirisiyle yayımlanan roman 2. Dünya Savaşı’nın sonundan 1950’lerin ortalarına dek Fransa’daki bir grup entelektüelin yaşamını takip ediyor. Mandarinler; Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Nelson Algren, Arthur Koestler ve bizzat Beauvoir’dan esinlenen karakterleriyle, örtük bir otobiyografi olduğu kadar, savaş sonrası Fransası'nın sol görüşlü aydınlarının hayatlarını ve çalkantılı siyasi ilişkilerini de inceleyen politik ve felsefi bir roman.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2024/6/3/1721217131749.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu Yas Yuvası: Bir Cinayet Davasının Öyküsü | Helen Garner | Yapı Kredi Yayınları<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor? Romancı ve öykücü Helen Garner, Avustralya’da uzun süre gündemi işgal eden Robert Farquharson davasını başından sonuna kadar, her duruşmasına katılarak takip etti. Bu Yas Yuvası bu sürecin sarsıcı hikayesini anlatıyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız? Yaslı anne-babadan başlayarak savunma ve iddia makamına, jüri üyelerine, tanıklara, bilirkişilere ve davayı izleyen gazetecilere herkesin bir romanın kişileri gibi belirdiği anlatı, Garner’ın dürüst ve ustalıklı anlatıcılığı sayesinde true crime ve mahkeme röportajı gibi türlerin sınırlarını aşarak aile, evlilik, suç, masumiyet ve adalet üzerine unutulmaz bir kitaba dönüşüyor.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2024/6/3/1721217276115.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İtalyan Masalları | Italo Calvino | Everest Yayınları<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor? 20. yüzyıl dünya edebiyatının en sevilen yazarlarından Italo Calvino, bu kez İtalya’nın farklı bölgelerinin sesini taşıyan masallarla çıkıyor karşımıza. İlk kez 1956’da yayımlanan İtalyan Masalları’nda Calvino meraklı bir araştırmacı, titiz bir etnograf ama en çok da bir yazar olarak kendini gösteriyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız? İtalyanca konuşulan bölgelerin harikalarla dolu fantastik hafızasını ironi ve şiirsellikle ortaya koyan bu kısa metinler, Calvino’nun dokunuşlarıyla yeniden hayat buluyor.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2024/6/3/1721217510964.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Depresyonun Estetiği ve Politikası: Yerinde Saymak | Mikkel Krause Frantzen | Ayrıntı Yayınları&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor? Depresyonun Estetiği ve Politikası’nda Danimarkalı akademisyen Mikkel Krause Frantzen, dört önemli kültürel eseri analiz ederek depresyonun yalnızca bireysel bir psikopatoloji değil, aynı zamanda kültürel ve felsefi bir sorun olduğunu savunuyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız? Frantzen'in eseri, depresyonun karmaşıklığını, zaman ve toplumla ilişkisini irdeleyen, incelikli ve düşündürücü bir kitap. Hem bireysel hem de toplumsal düzeyde depresyonun tedavi olasılığına dair önemli soruları da gündeme getiriyor.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2024/6/3/1721217696179.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Dışarıda Kalanlar | Elfriede Jelinek | İthaki<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor? Avusturya edebiyatının modern seslerinden, 2004 Nobel Ödülü’ne layık görülmüş Elfriede Jelinek, savaş sonrası toplumunda ne kendilerine gösterilen yeni değerleri ne de geçmişte peşine düşülen hedefleri kabul eden, geçiş yaparken kendilerini bulamayan ve dünyayı anlamlandıramayan gençleri anlatıyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız?&nbsp;Jelinek’in Piyanist romanını da uyarlamış ünlü yönetmen Haneke’nin filmlerinin sürprizli karanlık yapısını andıran Dışarıda Kalanlar, Avusturya usulü kara mizahla yoğrulmuş çoksesli bir dehşet sonatı. Bir bakıma varolamayış romanı. </li></ul><img src="https://images.aposto.com/2024/6/3/1721217890472.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bourdieu Şehirde: Kentsel Teoriye Meydan Okumak | Loïc Wacquant | İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor?&nbsp;Sanayi sonrası metropolde marjinallik, etnisite ve ceza sistemi üzerine 30 yıllık karşılaştırmalı araştırmalarına dayanan Loïc Wacquant, Pierre Bourdieu’nün kent kuramcısı olarak yeni bir yorumunu sunuyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız?&nbsp;Özlü ve keskin bir dille yazılmış Bourdieu Şehirde&nbsp;sosyoloji, antropoloji, coğrafya, kent çalışmaları, kent planlaması ve toplumsal teori sahalarındaki öğrenci ve akademisyenlerin yanı sıra Bourdieu’nün çalışmalarına ve kendi çalışmalarıyla bağlantısına ilgi duyan, toplumsal ve beşeri bilimler alanlarında çalışan herkesin ilgisini çekecek bir metin.</li></ul>

Aposto Kitap

Yazı: Sibel TürkerBu tanımı öğrenmeme vesile olan usta yazar Milan Kundera’ya bir selam gönderelim. Her şey kitap kulübümüzde onun, Gülünesi Aşklar kitabındaki hikayeleri tartışırken başladı. Kundera, kadın karakterleri öylesine zayıf, erkeğin himayesine öylesine muhtaç varlıklar olarak kurgulamıştı ki kendisini "kadın düşmanı" ilan etmemize ramak kalmıştı. Şahsi görüşlerimizin zihnimizi ele geçirmesine müsaade etmeden dünyaca ünlü bu yazarın edebiyat dünyasında nasıl değerlendirildiğini incelemeye koyulduk. Karşımıza çıkan cevap şaşırtıcıydı: Kundera’nın eserlerinde ne kadına ne de erkeğe bir ayrıcalık tanıdığı, kendisinin bir mizantrop olduğunu söyleniyordu.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mizantrop ne mi?&nbsp;</h3><ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Toplumdan, insandan kaçan kimse,&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnsandan nefret eden kimse, insan sevmeyen.</li></ol>İngilizce karşılığını görünce daha anlamlı gelebilir:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Misanthrope: mis (olumsuzluk takısı) – anthrope (insan)</li></ul>Etrafımda kendi türünden pek hazzetmeyenler var ancak hiçbiri için bu terimi kullanabileceğimi düşünmezdim. Oysa dünyanın gelmiş geçmiş en önemli mizantroplarını araştırınca hatırı sayılır bir liste çıktı karşıma. Özellikle felsefe dünyasından...&nbsp;Örneğin: Jean-Paul Sartre, “Cehennem diğer insanlardır” derken bir çeşit nefret hissi size de geçiyor mu? Ya da Thomas Hobbes, "İnsan insanın kurdudur”&nbsp;derken insan türü için ciddi bir tehlike sinyali almıyor muyuz? Böyle bir konuda Arthur Schopenhauer’i anmadan olmaz dediğinizi duyar gibiyim. Ancak burada bir parantez açacağım.&nbsp;Mizantropi kavramını daha doğru analiz edebilmek için alt kümeleri olan iki kavrama yakından bakalım: Nihilizm (hiçlik) ve pesimizm (karamsarlık/kötümserlik).&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir nihilist için hayat, içinde anlam bulabileceğimiz hiçbir şey barındırmaz. Bir kötümser için ise acı, saçmalık, anlamsızlık, ıstırap hissi dünyada insanın mutluluğunu imkansız kılan durumlar olarak sıralanır.&nbsp;</li></ul>Schopenhauer “Varoluşun en mutlu hâli hiç var olmamak olurdu" derken aslında nefretten ziyade topyekûn bir yok olma hissinden bahsediyor. Her iki kavram için de insana dair epey iç karartıcı düşünme yolları olduğunu kabul ederek, Schopenhauer’in bir mizantroptan çok, ileri derecede bir kötümser olduğunu fikrine daha yakınım.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Öte yandan: Mizantropi, sahibine çok ağır gelen bir yük olmalı. Kendisini eşref-i mahlukat sanan diğer Homo sapiens'ler ile beraber, onlara rağmen yaşamaya devam edebilmek hiç de kolay olmasa gerek.&nbsp;</li></ul>Bazı psikologlara göre ise mizantropi, hayata karşı bir çeşit kalkan görevi görüyor. Bizzat başımıza gelen ya da gördüğümüz, duyduğumuz insan elinden çıkmış kötülüklere kılıf bulmamıza yarıyor. İnsanın “kötü tohum” olduğu inancını benimseyince yaptıkları da “normal” karşılanıyor; “İnsandır, yapar” denebiliyor.&nbsp;Fakat tam da bu noktada ciddi bir tehlike doğuyor. Bu normalleşme durumu nedeniyle kötülükler ile savaşmaktan vazgeçilirse işte asıl mizantropi o zaman yaşanır.Bakınız: Molière'in 1666 tarihli oyunu Le Misanthrope’ta (İnsandan Kaçan) Alceste karakteri ne diyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Değil hıncım herkese, tiksiniyorum tüm insanlardan. Kimileri kötü, zararlı olduklarından, kimileri kötülere hoş göründüklerinden... İçlerinde de, mert insanların kötülüklerden duydukları o güçlü nefretin eksikliğinden.</blockquote>(Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, çev. Bedrettin Tuncel)350 sene önce böyle bir durumda nefret ve küçümseme yeterli bir tepki olabilirdi belki. Ancak günümüzde o kadar da çaresiz ve edilgen değiliz. Yanlış olduğunu düşündüğümüz pek çok konuda, sosyal medyanın da gücü sayesinde çığ gibi büyüyen tepkilerle daha hızlı, daha etkili sonuçlar alabiliyoruz.Gelelim mizantropların insanları sevmekten ne zaman vazgeçtiklerine. Bir hümanist ile bir mizantrop arasındaki fark, hayatta maruz kalınan olumsuzlukların sayısı ve şiddeti midir yoksa bu durum genetik yolla aktarılan kötü bir miras mıdır? Erkek ya da kadın olmanın karşı cinse mizantropi yaşatma olasılığı nedir?&nbsp;Örneğin bir adada mahsur kalan bir grup erkek çocuğun bir süre sonra aralarından birini öldürecek kadar vahşileşmesini konu alan, William Golding’in Sineklerin Tanrısı kitabını okuduğumda, adadaki çocuklar, erkekler yerine kızlardan oluşsaydı&nbsp;nasıl olurdu sorusunu epeyce düşünmüştüm. Ya da 2024 yılında bile ülkelerin bütçelerinin önemli bir bölümünün savunmaya harcanması, bir grubun çeşitli bahanelerin arkasına saklanarak diğerini yok etmeye çalışması bana hiç normal gelmiyor. Gerçi 3 Cisim Problemi kitabını okuduysanız bu savunma probleminin evren boyutunda da devam etme olasılığını görüp iyilik ve kötülük kavramlarını tekrar tekrar sorgulayabilirsiniz. Yine de dünyanın gittikçe iyi bir yer olduğu fikrine sadık olduğumu belirtmek isterim.Aslında her birimizin mizantrop ile hümanist arasında gidip gelen bir ruh hâli içinde olduğumuzu düşünüyorum. Hayatın akışı içinde o kadar çok itici davranışa maruz kalıyor, o kadar çok olumsuz haberle karşı karşıya geliyoruz ki ister istemez tüm bu olumsuzlukları yaratan insana karşı hissettiğimiz sevgi ve nefret ibresinde de hızlı geçişler oluyor. Belki de sanat, yazı, resim, müzik böyle zamanlarda kurtarıcı bir güç olup içimizdeki olumsuzluğu bir tuvale, bir karaktere, bir notaya dönüştürerek ibreyi tekrar sevgiden yana döndürüyordur.&nbsp;Bir sergisinin açılışında ödüllü bir yönetmene şunu sormuştum: “Dünyayı hep daha iyiye götürmek için uğraşıyoruz, sizce dünya iyi bir yer olduğunda sanatçının malzemesi yok olmayacak mı?” Hiç düşünmeden “Evet” demişti. “Benim uğraşacak bir meselem olmayacak dolayısıyla ne filmde ne fotoğrafta ne de resimde verecek bir mesajım da.” &nbsp;&nbsp;Kundera yaşasaydı ve bu soruyu sorma fırsatını bulabilseydik cevabı ne olurdu sizce?

Hepimizin etrafında kendi türünden pek hazzetmeyenler vardır ancak edebiyatın ve felsefenin mizantroplarını araştırınca karşımıza çıkan liste epeyce uzuyor.

Edebiyatın mizantropları: Kundera, Molière ve diğerleri

Doktorun önerdiği ‘evde istirahat’ımın ikinci gününde ben zaten varoluşsallık vortex'imde bir gezintiye çıkmıştım. Daha önceki yazılarımdan da bilirsiniz, (bkz. <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/6167a9020a23b40006f3686d" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kapitalizm fırtınasının ortasında nezle olmak</a>) ben hastalanıp evde durmam gerektiğinde düşüncelere dalıyorum — hepimiz gibi. Eğer Hannah Arendt’in tanımı ile İnsanlık Durumu, vita activa yani ‘aktif hayat’ın tüm getirileri ise — doğum, öğrenme, duygu, arzu, ahlak, çatışma, ölüm — &nbsp;20’lik Durumu da benim tanımımla duramamak, her şeyi sorgulamak, durmadan yol değiştirmek ve ‘ben n’apıyorum ya?’ diye sormak oluyor (kendimi 20. Yüzyılın en önemli siyaset bilimcilerinden biriyle bir tutmuyorum tabii ki, altını çizelim :)) Neyse.. Ne diyorduk? 20’lik Durumu.Yüksek lisansımı mayısta bitirirken ‘ay dinlenebileceğim bir ay istiyorum sadece, çok yoruldum, yaz yaz, araştır araştır, çalış çalış’ diye yakınıyordum. Şimdi de ‘EVDEN ÇIKARIN BENI’ diye Eric Andre’nin, Eric Andre Show’da metal çitlere vurması edasında bir şey yaşıyorum (<a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=soDG0276JEs" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">burada</a>.)<img src="https://images.aposto.com/2023/5/4/1686231766461.gif" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Eric Andre Show'dan bir klip. "Let me in," diye bağıran Eric Andre.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu ne şimdi?&nbsp;Bir kendimize gelelim, değil mi? Çok şükür sağlıklıyız (neredeyse), evimizi seviyoruz, işlerimizi evden yapabiliyoruz, değil mi Yasmin hanım? Nedir bu? Yoğun bir dönemin ardından dinlenmek, iyileşmek, durmak da bizim hakkımız değil mi? Bir de üstüne hastasın yani — tamam kendime kızmayı durdurup sadede geliyorum!Bu ne biliyor musunuz?&nbsp;Klasik bir ‘durana kadar düşünmeme’ vakası. Yani o yoğunluğu yaşarken düşünmeden hızlıca hayata devam edip, sadece nefeslenirken tüm bastırdığın düşüncelerin, soruların, korkuların, mutlulukların ortaya çıkması. Zaten varoluşçuluk bir felsefe olarak, temelleri 19. yüzyılda Søren Kierkegaard tarafından atılsa da, İkinci Dünya Savaşı döneminde, özellikle Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir ve Albert Camus sayesinde popülerleşiyor. Neden? Çünkü dünya savaşı, Naziler, Hiroshima’daki atom bombası derken Patrick Baert’ın varoluşçuluk üzerine yazdığı kitapta da bahsettiği gibi, ‘varoluşsal bir an’ yaşıyorlar. Bu sırada da İnsanlık Durumu gibi birçok farklı düşünce ile karşı karşıya geliyorlar. Standford Üniversitesi’nin Felsefe Ansiklopesi'nde <a fr-original-style="" href="https://plato.stanford.edu/entries/existentialism/#:~:text=As%20an%20intellectual%20movement%20that,all%20of%20which%20created%20the" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayımlanan</a> bir makale, bu dönemde ölüm, özgürlük, anlamsızlık gibi konseptler üzerine çok kafa yorulduğunun altını çiziyor.Varoluşsal krizler, büyük değişimler ve travmaların ardından gelir. Tabii, varoluşsal düşüncelere kapılmak için dünya savaşını deneyimlememiz ya da başka büyük travmalar geçirmemiz gerekmiyor. Bu düşünceler yoğun süreçlerin, kapanışların, bitişlerin ardından bizi bulabiliyor.Mesela ben tezi bitireceğim, istifa edeceğim, seçimlerde çalışacağım, seçimleri atlatacağım, mezun olacağım derken birçok şeyi beynimde kilitli bir kutuya koyup evde oturana kadar açmamışım. 3 Mayıs günü tezimi teslim ettiğim saniye rahatlayacağımı sanmıştım. Hiç rahatlamadım. Aynı programdaki başka arkadaşlarıma sordum. Eee, onlar da rahatlamamış. Tamam notları almadık ama insan bir ohh çekmez mi? Şimdi geriye baktığımda tüm bu şeyleri beynimde işleme şu ana kadar almadığımı fark ediyorum. Hazmedememişiz ki. Biri bize papatya çayı getirsin… İki senelik yüksek lisans programıma daha yeni başlamamış mıydım ya? Ne mezuniyeti? Şimdi n’apıcam? Bu nasıl bu kadar çabuk geldi ki şimdi?&nbsp;Sanki bir çocuk gelmiş, bizim dünyamızı, kırtasiyelerde satılan lamba dünya küreleri gibi hızlıca çeviriyor da çeviriyor — ya bir dur! Bu arada kaç kere mezun olduk, bazı şeylere alışacağını umuyor insan…&nbsp;Tabii şu ana kadar düşünmem gerekmeyen her şey bir anda üstüme yığıldığında da biraz tutuşuyor insan. Ne yapacağını şaşırıyor. Böyle durumlarda da kendime şu kelimeyi hatırlatıyorum: peyderpey.Her şey yerine oturur. Yavaş, yavaş. &nbsp;Kapanışlar bazen güzeldir, yeni şeylere yer açar. Zaman çabuk geçiyor, evet, ama o hızın içinde küçük duraksamalar yakalamak mümkün. Onlara tutunmak lazım. Tutunmak, durmak, düşünmek lazım. Kendimize bu zamanı tanıyabilmek lazım.

20'lik

Enfeksiyon, mezuniyet ve n'apıyorum-culuk

Varoluşsallık Vortexinde bir Gezinti

Yoksul bir aileden gelen Camus'nün babası Alsaslı, annesi ise İspanyol'du. I. Dünya Savaşı sırasında, 1914'te babasını kaybetti. Annesi evlerde hizmetçilik yaparak oğlunu okutmaya çalıştı. Ancak Camus, daha bağımsız bir hayat sürebilmek için evinden ayrıldı. 1923'te liseye, ardından da Cezayir Üniversitesi'ne kabul edildi. Üniversite eğitimi sırasında sağlığı bozuldu ve 1930'da vereme yakalandı. Hastalığı yüzünden üniversite takımının kaleciliğini bırakmak zorunda kaldı. Bundan sonra çeşitli işlerde çalışmaya başlayan Camus, felsefe eğitimini ancak 1936'da tamamlayabildi.Camus II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'na karşı oluşmuş Fransız Direnişi'ne katıldı ve bu direnişin bir parçası olarak "Combat" adında bir gazete yayımlamaya başladı. 1943'te gazetenin editörü oldu; fakat 1947'de "Combat" ticari bir gazete olunca buradan ayrıldı. Jean-Paul Sartre ile tanışması burada gerçekleşmiştir.Savaştan sonra, Sartre ve Beauvoir gibi kişilerin buluştuğu Boulevard Saint-Germain'deki Café de Flore'u ziyaret etmeye başladı. Bu yıllarda, aynı zamanda Amerika'yı turlayarak Fransız varoluşçuluğu hakkında dersler verdi. Politik olarak sol görüşlere yatkın olmasına rağmen komünizme karşı çıkması, ona komünist partilerde arkadaş kazandırmadığı gibi Sartre'dan da uzaklaştırdı.

Yıldızlı Bir Hikâye

20. yüzyılın en güçlü Fransız yazarlarından biri olan Albert Camus, 1913'te Cezayir'in Mondovi kasabasında doğdu.

Albert Camus

Yoksul bir aileden gelen Camus'nün babası Alsaslı, annesi ise İspanyol'du. I. Dünya Savaşı sırasında, 1914'te babasını kaybetti. Annesi evlerde hizmetçilik yaparak oğlunu okutmaya çalıştı. Ancak Camus, daha bağımsız bir hayat sürebilmek için evinden ayrıldı. 1923'te liseye, ardından da Cezayir Üniversitesi'ne kabul edildi. Üniversite eğitimi sırasında sağlığı bozuldu ve 1930'da vereme yakalandı. Hastalığı yüzünden üniversite takımının kaleciliğini bırakmak zorunda kaldı. Bundan sonra çeşitli işlerde çalışmaya başlayan Camus, felsefe eğitimini ancak 1936'da tamamlayabildi.Camus II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'na karşı oluşmuş Fransız Direnişi'ne katıldı ve bu direnişin bir parçası olarak "Combat" adında bir gazete yayımlamaya başladı. 1943'te gazetenin editörü oldu; fakat 1947'de "Combat" ticari bir gazete olunca buradan ayrıldı. Jean-Paul Sartre ile tanışması burada gerçekleşmiştir.Savaştan sonra, Sartre ve Beauvoir gibi kişilerin buluştuğu Boulevard Saint-Germain'deki Café de Flore'u ziyaret etmeye başladı. Bu yıllarda, aynı zamanda Amerika'yı turlayarak Fransız varoluşçuluğu hakkında dersler verdi. Politik olarak sol görüşlere yatkın olmasına rağmen komünizme karşı çıkması, ona komünist partilerde arkadaş kazandırmadığı gibi Sartre'dan da uzaklaştırdı.&nbsp;

Albert Camus Hakkında

Basit şeylerin güzelliğini unutmak çok kolay. Ben her ay, kızarmış ekmek üzerine tereyağ sürmenin ne kadar lezzetli bir şey olduğunu tekrardan hatırlar, bir hafta boyunca kahvaltıda hep onu yerim. Ardından, o sıcacık kızarmış ekmek üzerinde yağın eriyerek parlamasına doyar, başka kahvaltı seçeneklerine geçerim. Bir süre sonra hatırlar, geri dönerim.&nbsp;Birçok şeyin böyle unutulup hatırlandığını düşünüyorum. Lisede, ilkokulun saflığını, üniversitede ise lisedeki dolap muhabbetlerini özlediğimi hatırlıyorum. Pandemi ile beraber, arkadaşlarıma sıkıca sarılmayı, tıklım tıklım bir barda bağıra bağıra dans etmeyi nasıl cepte gördüğümü&nbsp;düşünüyorum.&nbsp;Bir kağıt kesiği gibi aslında; o kadar basit bir şeyin sana yaşattığı acı ile parmağının kesik olmadığı, parmağının umrunda bile olmadığı saniyelere ufak bir özlem duyarsın. Bazı şeylerin değerini, yokluğunda anlarsın ( giderek Issız Adam’a bağladım, o son sahneyi izleyip ağlayacağım birazdan).&nbsp;20lerinde olmanın sağladığı basitliklerden birinin de her şeyi deneme cesareti olduğunu düşünüyorum. Yaşamanın, dolu dolu yaşamanın, bir yaşı yok. Olmamalı da. Ama doğruyu söylemek gerekirse, bu dönemler maceranın, keşfetmenin, denemenin, yanılmanın, hata yapmanın ve öğrenmenin en iyi vaktiymiş gibi geliyor. Bu yaşları, tereyağlı ekmek misali unutmadan, dolu dolu geçirmek istiyorum — pandemi olsun, olmasın. Pandemide, birçok insan gibi 1 sene bile olsa, 20lerimi harcıyormuş gibi hissettim uzun bir süre. Ama farkettim ki, ideal senaryo olmasa da, evde olmak kısıtlayıcı olmak zorunda değil. Jean-Paul Sartre, "existence precedes essence" yani varoluş, özden önce gelir demiş. Hayatın anlamı belirli değildir, birey olarak özümüzü bulmak, kendimizi tanımlamak bizim elimizde. Bir yere kadar “yaşamak” bizim elimizde. Bir yere kadarın altını çiziyorum, elimizde olmayanlar, kısıtlamalar ve zorluklar var. O kadar da toz pembe değil her şey. Ama mesela 20lik pandemide doğdu ve şu an yapmayı en çok zevk aldığım şeylerden biri.&nbsp;Küçüklükten beri bu dolu dolu yaşama ideolojisine tutunurum. Üniversitede birçok farklı şey denedim, çok farklı ( ve bazen tuhaf) işte çalıştım ve şehrin bana sunduğu her olanağı, sipariş ettiğiniz yemeğin masanıza geldiğini görünce yaşadığınız heyecan gibi bir heyecan ile değerlendirmeye çalıştım. Grammy törenlerinde çalışırken, Elton John’a çarpmışlığım bile var, ama o başka bir bültenin hikayesi…&nbsp;Kısaca, "ıssız adamlık yapmayın. Elimizdekilerin değerini, alıştığımız basit şeylerin güzelliğini unutmamamız lazım. Eee nihayetinde gençlik geçici. Zevkini çıkarmak lazım ki geri dönüp baktığımızda ‘ooh ne güzel yapmışım’ diyebilelim. En azından benim kendim için hayalim bunu diyebilmek. Şimdi gidip ekmek kızartacağım, canım çekti…&nbsp;

Jean-Paul Sartre ile ilgili hikayeler