<p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Pandeminin başında, hareketliliğin ve enerji tüketiminin neredeyse durma noktasına geldiği bir dönemde, 2021’de küresel bir enerji kriziyle karşılaşacağımız söylenseydi kimse bunu ciddiye almazdı. Fakat 2021’in yazından çıkarken küresel çapta bir enerji krizinin ilk göstergeleri ortaya çıkarken enerji fiyatlarının rekor kıracağı uyarıları dünyanın her yerinde yankılanmaya başladı. 2021'in son çeyreğinin "sinyal niteliğindeki" gelişmelerinden biri olan enerji krizini birden fazla nedene bağlamak mümkün. Gelin birlikte inceleyelim.</p><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Enerji krizi neden başladı?</strong></h3><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Avrupa Enerji Komisyonu Üyesi Kadri Simson, krizi ve krize bağlı fiyat patlamalarını “beklenmedik” olarak nitelendiriyor. Zira Avrupa’da doğal gaz fiyatları, geçen senenin aynı zamanlarının 8,5 katına çıkarak 230 dolar seviyelerini buldu. Doğu Asya’da da fiyatlar, eylülden ekime %85 arttı. ABD’de ise doğal gaz fiyatı son 13 yılın zirvesine çıktı. Kömür fiyatları da aynı şekilde rekorlar kırdı ve petrol fiyatı tahminleri 100 dolar civarlarına yükseldi.</p><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Kısaca özetlemek gerekirse; küresel çapta bir enerji krizi yaşanmasının nedenleri arasında şunlar yer alıyor:&nbsp;</p><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Pandemi sonrası normalleşmeyle ekonomilerin canlanması,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Soğuk bir kışın enerji depolarını yormuş olması,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Avrupa’da yaprak kıpırdamayan günler dolayısıyla rüzgar santrallerinden beklenen çıktının elde edilememesi,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çin ve diğer bazı ülkelerde kömür madenlerinin sel altında kalması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Rusya’nın kısa vadeli spot piyasalarına doğalgaz tedariğini durdurması.</li></ul><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">BloombergHT'ye açıklamalarda bulunan Enerji Ticaret Derneği Başkanı Burak Kuyan, <em fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">"Enerji sektöründe ciddi kaos ve kriz var. 1 yıl öncesine kadar bu kadar olumsuzluğun bir araya gelebileceğini kimse aklına getiremezdi. Bunlar tabii maliyet ve fiyat baskısı oluşturmaya başladı,”&nbsp;</em>diyor.</p><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Türkiye’de kriz nasıl hissedildi?</strong></h3><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Türkiye, enerji konusunda dışa bağımlı bir ülke olduğu için küresel piyasalardaki şoktan doğal olarak etkilendi. TÜİK, Ağustos ayındaki enerji ithalatının bir önceki yıla göre 2 katına çıkarak 4 milyar doların üstüne çıktığını belirtti. Enerji ithalatı, ekim ayında ise bir önceki yıla göre %160 artarak yaklaşık 5,5 milyar dolara yükseldi. Türk lirasının döviz piyasalarında rekor düzeylerde değer kaybetmesi ise iç piyasada bu artışın daha yüksek çarpanla hissedilmesine neden oldu. Enerji fiyatlarındaki artış, gıdadan ulaşıma birçok kalemin fiyatını artırdı. Türkiye’de tüketiciler için bu yıl doğalgaza %17,8; elektriğe ise %21,2 zam yapıldı. Kasım ayında sanayi abonelerine %48; elektrik üretimi yapacak şirketlerin tarifesine ise %46 zam yapıldı. Akenerji CEO’su Serhan Gençer bu zamların satış fiyatlarına yansıtılması gerektiğini yoksa şirketlerin üretime ara verebileceğini ifade <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberght.com/sirketler-dogalgaz-zammini-nasil-degerlendirdi-2291118" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ediyor</a>.</p><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Beklentiler: Daha kış bitmedi</strong></h3><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Dünya bankası özellikle ekonomilerin toparlanma sürecinden ve tedarik zincirindeki sıkıntılardan kaynaklı artan enerji fiyatlarının 2022’nin ilk yarısında yüksek kalmaya devam edeceğini ifade ediyor. Daha ılıman bir kış geçirilmesi, hane halkının enerji ve ısınma ihtiyacını hafifleterek bir nebze de olsa rahatlama sağlayabilir; ancak enerji faturaları önceki senelere göre daha kabarık olacak. Enerji fiyatlarındaki artış küresel enflasyonu da yukarı yönlü tetikleyecek.&nbsp;</p><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">2022’nin ikinci yarısında ise tedarik zincirinin toparlanması ve küresel büyümenin görece yavaşlaması ile enerji fiyatlarının diğer emtia fiyatlarıyla beraber düşeceği beklentisinin altı çiziliyor. Fakat hâlihazırda yükselmiş enerji fiyatları, enerji ithal eden ülkelerin büyüme rakamlarına negatif yönlü bir etkide bulunacak gibi <a fr-original-style="" href="https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2021/10/21/soaring-energy-prices-pose-inflation-risks-as-supply-constraints-persist" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görünüyor</a>.</p><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Gelecek krizleri engellemek: Uzun soluklu ve çok yönlü bir yaklaşım</strong></h3><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Enerji fiyatlarındaki artış, küresel ölçekte değerlendirildiğinde geçici; ancak bu dalgalanma aslında enerji sektörünün kırılganlığını da gözler önüne seriyor. Özellikle de yeşil ve temiz enerjiye geçilmesi gereken bir noktada bu kırılganlık, gelecekte de fiyat dalgalanmaları yaratarak kendini tekrar hatırlatabilir. Bu nedenle enerji sektörünün geçiş döneminde arz istikrarını önceliklendirmesi büyük önem taşıyor.</p><p dir="ltr" fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Uzmanlar, geçiş sürecinde nükleer enerji santrallerinin enerji üretiminde kritik öneme sahip olduğunu ifade ediyor. Buna ek olarak doğal gaz çıkarımı ve dağıtımına yatırım yapılması; güneş ve rüzgar enerjisinin yeterli olmadığı zamanlar öngörülerek doğalgazın enerji istikrarını sağlamada kullanılması gerekiyor. Yeşil enerjiye ağırlık verilmesi ve sürdürülebilir bir enerji sektörü inşa edilmesinin önemi de bir kez daha ortaya çıkıyor. Aksi takdirde gelecekte sık sık enerji kesintileriyle karşılaşılması kaçınılmaz <a fr-original-style="" href="https://www.atlanticcouncil.org/blogs/energysource/rapid-response-the-energy-crisis/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görünüyor.</a></p>

Pareto

2021'in sonuna doğru piyasaları altüst eden enerji krizi 2022'nin ilk yarısında da etkisini sürdürecek.

Enerji krizi: Tamam mı devam mı?

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;"><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">“Enerji sektöründe ciddi kaos ve kriz var. 1 yıl öncesine kadar bu kadar olumsuzluğun bir araya gelebileceğini kimse aklına getiremezdi.”&nbsp;</p></blockquote><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Enerji Ticaret Derneği Başkanı Burak<em fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">&nbsp;</em>Kuyan, enerji sektöründeki son durumu bu sözlerle anlatıyor. Kaosun nedeni; doğal gaz, petrol ve kömür fiyatlarının küresel çapta astronomik yükselişler yaşaması. Özellikle Avrupa ve Çin'de hissedilen küresel enerji krizi, kışın kapıya dayandığı şu günlerde sadece doğal gaz ve elektrik faturalarında hissedilmiyor. Enerjinin maliyetinin artması, tedarik zincirlerinde sıkıntılara yol açarken gıdadan ulaşıma günlük hayatımızı etkileyen bir çok alanda fiyat artışlarını tetikliyor.</p><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Küresel enerji krizi</strong></h3><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Pandemi sonrası toparlanma döneminin başlamasıyla enerjiye yönelik talebin artması ve birçok şirketin çevreci enerji üretimi hedefleri nedeniyle artan talebe hızlıca karşılık verememesi, doğal gaz ve kömür kıtlığı çevresinde gelişen küresel bir enerji krizi ortaya çıkardı. Günümüzde enerji fiyatları; kıtlığın, iklim krizinin, spekülatif hamlelerin ve uluslararası politikaların etkisiyle rekorlar kırıyor. Brent petrol fiyatları, 85,82 dolar ile son 3 yılın en yüksek seviyelerine gelirken Avrupa'da geçen yıl 100 dolar olan bin metreküp doğal gaz fiyatı, spot piyasalarında 2 bin dolar seviyelerini test ediyor. Kömür fiyatları ise talep patlamasının etkisiyle ton başına 275 dolar ile rekor kırıyor.</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Uzmanlara göre, artan talebin yanı sıra kurak bir yaz dolayısıyla hidroelektrik santrallerinin ve rüzgar tribünlerinin verimsizleşmesi, doğal gaz ve kömür rezervlerinin azalması ve seller dolayısıyla Çin gibi ülkelerde kömür madenlerinin devre dışı kalması da fiyatların yükselmesinde etkili oluyor. Ayrıca, Rusya’nın AB'ye gaz tedariğini eylül sonundan beri istikrarsız bir şekilde sağlaması da piyasalarda paniğe neden oluyor. Rusya'nın Kuzey Akım 2 boru hattının Almanya tarafından onaylanması için gaz tedarikini kasıtlı olarak kısıtladığı iddiaları da <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58901657" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">var</a>.</p><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Türkiye’ye etkileri</strong></h3><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Küresel çapta böyle bir kriz yaşanırken Türkiye’nin etkilenmemesi ihtimal dahilinde bile değil. Nihayetinde Türkiye, enerji konusunda dışa bağımlı bir ülke. Enerji üretiminin %26,6’sını doğal gazdan ve doğal gazın da %99’unu dışarıdan karşılıyor. TÜİK’in son verilerine göre, Ağustos 2021'de enerji ithalatı faturası bir önceki yıla göre 2 katından fazla artarak 4 milyar doların üzerine çıkmış durumda.</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Enerji Çalışma Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz, Türkiye’nin küresel enerji krizinden AB ülkelerine göre daha az etkileneceğini ifade ediyor. Türkiye, hâlihazırda gaz ihtiyacının yaklaşık %80'ini Rusya ve Azerbaycan gibi ülkelerle petrole endeksli uzun vadeli kontratlar imzalayarak sağlıyor. Dolayısıyla spot LNG piyasalarındaki sıçrayışlardan Avrupa'ya göre daha az etkileniyor ve maliyetler daha az artıyor.&nbsp;</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Eski BOTAŞ Doğal Gaz Alım Dairesi Başkanı Ali Arif Aktürk, Türkiye'nin kış aylarında artan talebin karşılanması için spot LNG almaya mecbur kalacağını ve gaz alım maliyetinin %30-35 bandında artabileceğinin altını çiziyor. Öte yandan, Türkiye’nin doğalgaz kontratlarının 2021 sonunda sona ermesi de söz <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58933489" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konusu</a>. Alınacak olan spot LNG ve diğer yakıtların ve imzalanacak olan yeni kontratların dolar bazlı fiyatlandırıldığı düşünüldüğünde faturaların kabarması kaçınılmaz görünüyor.</p><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Türkiye’nin yerli ve milli enerji krizi</strong><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">&nbsp;</strong></h3><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Türkiye, kendi içinde de enerji sektöründe büyük çıkmazlara girmiş durumda. Türk lirasının günden güne değer kaybetmesi, yüksek enflasyon, artan hammadde fiyatları ve iklim krizinin etkileri sektörde büyük yaralar açıyor. 2021'de doğal gaza %17,8, elektriğe ise %21,2 zam yapıldı. Enflasyon oranlarının üzerinde seyreden zamlar, tüketicileri zora sokarken kışın soğuk geçeceği beklentisi ve Avrupa ile Çin'de büyüyen kriz "Gelecek aylarda zam olacak mı?" sorusunu gündeme getiriyor.</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, oluşan maliyetlerin hane halkına, küçük tüketici ve esnaflara tamamen yansıtılmadığını, hatta devletin “vergi gelirlerinden fedakârlık yaparak” vatandaşın faturasının yarısını karşıladığını ve bunun da böyle devam edeceğini <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberght.com/bakan-donmezden-dogal-gaz-fiyatlariyla-ilgili-aciklama-2289403" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">temin ediyor</a>.</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Buna tezat düşecek bir şekilde Enerji Ticaret Derneği Başkanı Kuyan, artan maliyetler nedeniyle ilerleyen aylarda elektriğe %40-45 bandında zam yapılmasının şart olduğunu ifade ediyor. Ekim başında %15’lik zam beklediklerini ancak bunun gerçekleşmediğini ifade eden Kuyan, “yapılmayan zamlar, zamanında alınmayan önlemler ve halının altına süpürülen sorunların” gelecekte daha büyük problemlere yol açacağını ve şu anda da perakende ve tedarik şirketlerini ciddi sıkıntıya soktuğunu <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberght.com/enerji-sirketleri-fiyat-baskisinin-altinda-eziliyor-2289496" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiyor</a>.</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Elektrik Üreticileri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Cem Aşık ise ithal doğal gaz ve kömür fiyatlarındaki artışın maliyeti ciddi oranda artırdığını ve şu anki tarifelerin bu maliyetin altında kaldığını ifade ediyor. Aşık, maliyetin artmasının sonucu olarak kömür santrallerinin stokunun bitmesi dahilinde elektrik santrallerin “çalışamaz hale gelebileceğini” söylüyor.</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Enerji üreticileri, maliyetleri karşılayabilmek adına enerjiye zam yapılmasını talep ediyor. Bu zam talebi, her ne kadar diğer sektörlerin ve tüketicinin cebini yakacak olsa da enerji sektöründe gerekli önlemlerin alınmamasının orta ve uzun vadede daha kalıcı sorunlara neden olması mümkün. Türkiye, hâlihazırda bir zam ve enflasyon sarmalına girmiş gibi görünüyor. Zam yapılmazsa enerji üreticileri artan maliyetler dolayısıyla işlemez hale gelebilir; zam yapılırsa diğer sektörler ve tüketicilerin cepleri yanabilir. Tabii ki, zammın yapılmadığı senaryoda devletin faturaların yarısını ödemek için “fedakarlık yaptığı” vergilerin de yine vatandaşlardan alındığını hatırlamak gerek.</p><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><strong fr-original-style="" style="font-weight: 700; box-sizing: border-box;">Yenilenebilir enerjinin önemi</strong></h3><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Kısa vadede hem küresel hem de yerel etkenlerin neden olduğu enerji krizinden ve dolaylı dolaysız zamlardan kurtulmak oldukça zor görünüyor. Ancak yenilenebilir enerji, orta ve uzun vadede ülkelerin dışa bağımlılıklarının önüne geçebilir. Daha ucuza enerji elde edebilmek için yenilenebilir enerji santralleri iyi bir alternatif olarak ön plana çıkıyor. Ancak eski enerji sisteminden yeni ve temiz enerjiye geçmek stratejik hamleler gerektiriyor.</p><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Türkiye, şu anda elektrik elde etmek için 10 bin megavat ile kara rüzgar enerjisi potansiyelinin beşte birini; 8 bin megavat ile güneş enerjisi potansiyelinin yalnızca %3’ünü kullanıyor. Deniz üstü rüzgar enerjisi ise atıl bir şekilde duruyor. Avrupa Enerji Komisyonu Üyesi Kadri Simson, enerji kriziyle mücadelede yenilenebilir enerji dönüşümünün önemini şu sözlerle açıklıyor:</p><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;"><p fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;">Enerji fiyatındaki kabarmalara, iklim politikamızdan dolayı değil fosil yakıtların fiyatlarındaki artıştan dolayı tanıklık ediyoruz. Talep patlamalarına ve fiyat istikrarsızlığına karşı tek uzun vadeli çözüm yeşil enerji sistemlerine geçmek.</p></blockquote>

ENERJI KRIZI ile ilgili hikayeler