Emir Kusturica’nın Çingeneler Zamanı filminin final sahnesinde bir Roman halk şarkısı çalmaya başlar. Goran Bregovic’in düzenlemesiyle yeniden hayat verdiği, tüyleri diken diken eden bu şarkının ismi Ederlezi’dir. Yıllar içerisinde dinleyen herkes bu ezgiyi o kadar benimsedi ki, Balkanlar’dan Mezopotamya’ya hangi ülkede mırıldanırsanız mırıldanın, size eşlik edecek birileri daima çıkar. Bulgarca, Yunanca, hatta Lehçe uyarlamaları bulunan bu şarkıya Sezen Aksu da Düğün ve Cenaze albümünde Hıdırellez adıyla yer vermişti. İşin aslı Ederlezi, doğrudan Hıdırellez demek ve kökeni de Türkçe.Türkler tarih sahnesinde ortaya çıktıkları ilk anlarda Orta Asya’da zorlu iklim şartlarıyla mücadele ettiler, dolayısıyla baharın gelişi her zaman bir umuttu. Havanın ısınması, doğanın yeşermesi, hayvanların üremesi gibi durumlar bu umudu doğurdu. Bahar bolluk ve bereketi, yeniden doğuşu, yeni bir başlangıcı simgeledi. Türk halkları baharın müjdesini, binlerce yıldır Nevruz ve Hıdırellez adı verilen törenlerle kutluyor.Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Folkloru Anabilim Dalı Başkanı Metin Ekici&nbsp;bu iki kutlamayı şöyle özetliyor: “Türk kültüründe geleneksel olarak kutlanan önemli iki gün vardır. Bunlardan biri ‘Nevruz’, diğeri ‘Hıdırellez’ adıyla anılmaktadır. Her ne kadar bu iki gün farklı adlar almışsa ve birbirinden farklı tarihlerde kutlanıyorlarsa da kültürel kökleri ve bugünlerde yapılanlar göz önüne alındığında ikisinin birbirine çok yakın ve hatta aynı olduğu iddia edilebilir. İkisi de baharla birlikte başladığı kabul edilen yeni yılı ve mevsimsel değişikliği karşılama düşüncesinden kaynaklanmıştır. Zaman ve bölgelere bağlı olarak isim ve tarihleri farklı olan bu iki gün, yine de içerik ve işlev bakımından benzer, hatta aynı kalmıştır.”<img src="https://images.aposto.com/2023/4/6/1683407117296.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bir çift "kandamlası" (Çin lalesi). Türk kültüründe çeşitli kültler mevcut. Bunlardan bazıları “ateş”, “su” ve “atalar” kültleri. Türkler, Orta Asya soğuğunda hayatta kalmak için ateşe ihtiyaç duydular ve ateşi tanrının bir armağanı olarak gördüler. Ateş arınmayı temsil etti; kötü ruhlar ve hastalıklar ateş ile kovuldu. Tütsü yakmak, kurşun dökmek ve ateş üzerinden atlamak gibi geleneklerin ortaya çıkışının altında bu durum yatıyor.Su, birçok toplumda olduğu gibi Türklerde de bereket demekti. İnsanların ve hayvanların yaşaması, bitkilerin hayatta kalması için en temel ihtiyaç olan su, yaşamın sembolüydü. Aynı zamanda arındırıcı ve büyü bozucu olduğuna inanıldı. Türk inancına göre her pınarın, gölün, ırmağın bir “iyesi” (sahibi ve koruyucusu) vardı.Hunlar ve Göktürkler döneminden beri, bu dünyadan göçüp giden atalarının ruhları için kurban sunan ve onları anmayı bir gelenek haline getiren Türkler, bu inançla atalarına saygı gösterdiler. Böylece atalarının ruhlarının kendilerine yardımcı olacağını umdular. Günümüzde yatır ve türbelere atfedilen önem de buraya dayanıyor.Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra atalar kültünün İslami inançlarla birleşmesi sonucu “Hızır kültü” doğdu. Hızır, ab-ı hayatı içerek ölümsüzlüğe ulaşan, bereket dağıtan, muhtaç anlarında insanların yardımına koşan, yapılan iyilikleri ödüllendiren ulu bir kişi.&nbsp;Kelime kökeni “el-Hadır” ve Arapça’da yeşil veya yeşilliği çok olan yer anlamına geliyor. Yine İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler, suların ve su kültünün iyesi olarak İlyas peygamberi benimsedi. Eski Türk kültüründe bulunan atalar, ateş ve su kültlerine olan saygı, İslam kültürüyle kaynaşarak Hızır ve İlyas’ın etrafında şekillendi. İslamiyet’ten önce de yüzlerce yıldır yapılan bahar şenlikleri, Hızır ve İlyas’tan sonra Türk-İslam sentezi bir kimliğe sahip oldu. Bu sentez inanışa göre her 6 Mayıs’ta Hızır ve İlyas yeryüzünde buluşuyor. Bu buluşma neticesinde hava ısınıyor, doğa canlanıyor, ağaçlar yeşilleniyor, sular çağlıyor.Hızır-İlyas deyişi yıllar içerisinde dönüşerek Hıdırellez halini aldı. Türkler, Hızır ve İlyas’ı sahiplendiler, ama eski kültürlerinden de vazgeçmediler. Yüzlerce yıldır şenlikler bir su kenarında yapılıyor, bir pınardan getirilen su içiliyor, bu suyla yüzler yıkanıyor. Ateşler yakılıyor ve bu ateşlerin üzerinden atlanıyor. Anadolu’da “Hıdırlık” adı verilen ve ulu bir zatın yattığına inanılan yatır ve türbelerde kutlamalar gerçekleşiyor.Orta Asya’dan Anadolu’ya, Anadolu’dan Balkanlar’a ulaşan bir şenlik olan Hıdırellez, Balkanlar’da biçim değiştirerek müzik formunda "Ederlezi" ismiyle Anadolu’ya geri dönüyor. Orada şenlik nasıl benimseniyorsa, burada da müzik öyle benimseniyor. Kültür de her seferinde yeniden doğuyor, yeni bir başlangıç yapıyor. Tıpkı bahar gibi.

Aposto Ankara

Dilekler bu yıl dolunay aydınlığında  dilenmişken, ortaya çıkış hikayesiyle Hıdırellez'e odaklanıyoruz.

Bahar Kokularına Selam Olsun: Hıdırellez

Azra'yı keşfetmek.&nbsp;Çok sakin, çok utangaç bir çocukluk geçirdiğini söylüyor Azra: "3 yaşından itibaren beni İstanbul Film Festivali'ne götürmeye başlamışlar çanta gibi çünkü koydukları anda duruyormuşum." İzlediğini hatırladığı en eski filmin Kusturica'nın Çingeneler Zamanı&nbsp;olduğunu söylüyor ve ekliyor: "Çünkü oradaki kızın adı da Azra'ydı." Şehir plancısı, koruma plancısı, mimar bir aileden geliyor. Beşiktaş'ta, Abbasağa Parkı'nın oralarda doğup büyümüş ve buranın İstanbul'un yıllar içinde çok da değişmeyen mahallelerinden biri olmasından mutlu. Çocukluğu aktivist ve bu kenti seven insanların arasında geçmiş, hatta Mücella Yapıcı'yla kayığa binip Kız Kulesi'ne bir protestoya götürüldüğünü hatırlıyor: "Bir yeri korursanız onun içindeki hikâyenin de korunacağı çok erken yaşta öğretildi bana."Bir adım geriden.&nbsp;Azra'nın ilk uzun metrajlı filmi Hayaletler'in&nbsp;Venedik'te ve Antalya'da ödüller kazandığı haberlerini Chicago'dayken alıyorum. Film uzun süre en merak ettiklerim listesinde zirveye oturuyor ve sonunda ilk doz COVID-19 aşımı olduğum bir nisan gününün akşamında bilgisayarımın ekranından izliyorum filmi. Azra filminin "distopik" diye tarif edilmesinden pek hazzetmediğini söylese de bana bir distopyayı çağrıştırıyor. Belki de haklı. Bir yılı aşkın süredir eve kapanmış ve birkaç saat önce ABD ordusu tarafından bir stadyumda aşı vurulmuş olmak çok daha distopik gelebilir kulağa.Akvaryum.&nbsp;Keşif Sineması’nda daha önce yollarımızın kesiştiği birçok film gibi günümüz Türkiye’sinin bir arada yaşamaya çalışan çok farklı insanlarını bir araya getiriyor Hayaletler. Kentsel dönüşüm, toplumsal kutuplaşma, eril şiddet, yozlaşmışlık... Film, tüm bu sorunların parçası, sebebi ya da sonucu insanları bir kavşakta, bir mahallede karşılaştırıyor. Şehrin kaosunu, etrafımızdaki bir parçası olduğumuz öfkeli ve kaygılı insan mozaiğini; diğer bir deyişle beni ve seni, bizi ve onları aynı distopyada buluşturuyor. Bazıları birbirine zarar verme potansiyeli olan balıkların bir arada yaşadığı (ya da yaşamaya zorlandığı) bir akvaryum gibi geliyor bu bana. Tıpkı hayatın kendisi gibi.Dekor değil, karakter.&nbsp;Hayaletler&nbsp;17 günde, 33 mekânda çekilmiş. Filmin geçtiği kurmaca mahalle Sucular; Fikirtepe'den Karaköy'e İstanbul'un birçok köşesinden izler taşıyor. İstanbul'u bir dekor olarak kullanmayı çok sevmediğini, karakter olarak yazdığını söylüyor Azra. Filmden bazı sahneler aklıma geliyor, gerçekten de İstanbul'un yaşadığını gösterebildiğini düşünüyorum. Kendisi de çekimler sırasında İstanbul'un değişim ve dönüşüm hızına şaşırdığını hatırlıyor zaten: “Hayaletler’i yaparken biraz savaş fotoğrafçısı gibi çektiğimi söylüyorum hep. Çekerken bazı binalar bir gün sonra yıkılıyordu. […] Şehir böyle bir şey ve şu an yıkılıyor, yenisi yapılıyor.”<img src="https://images.aposto.com/2022/8/1/1664215492801.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.67" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Azra ve Emre, Hayaletler'in birkaç sahnesinin çekildiği Karaköy sokaklarında. | Fotoğraf: Deniz SabuncuSulukule'den Maltepe'ye.&nbsp;Sulukule kurtarılamadıktan sonra ona bir ağıt yaktığı kısa belgeseli Sulukule Mon Amour'da da Hayaletler'in Maltepe'deki çekimleri sırasında da mahalleliyle kurduğu yakın ilişkilerden söz ediyor Azra. “Sulukule’de benim yalnızca orada çekip gittiğimi zannetiler." diyor ama filmin başarısının büyük olasılıkla sebebi oradaki çocuklarla aylarca zaman geçirmiş olması. Sulukule Mon Amour'da o çocuklardan birinin kurduğu, “Dans benim kurtuluşum, ben diğer insanlar gibi olmak istemiyorum.” cümlesi, bizi her iki filmde önemli bir yeri olan dansa ve müziğe sürüklüyor.Hayaletler. Hayaletler'deki bir sahne hakkında bir röportajında söylediği şu ifadeyi not almışım kenara: “Eyleme giden feminist bir kadının hikâyesini anlatırken onun üzerindeki baskıyı anlatabilmek için onun videosunu çeken adamın hikâyesini de anlatmak."&nbsp;Bunu ona hatırlattığımda, “Ben yalnızca feminist bir protesto çekmek için film yapmıyorum.” diyor. “Genel düşünmek bana çok daha olgun ve sosyolojik olarak çok daha doğru geliyor.&nbsp;O adamın beni neden çektiğini herkesin anlamasını istedim. Benim yalnızca gösterilecek bir varlık değil, bunun etrafında dolananın çok daha tehlikeli olduğunu göstermeyi, biraz domino etkisi yaratmayı.”<img src="https://images.aposto.com/2022/8/1/1664215500498.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.67" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Azra ve Emre, keşif turları sırasında Karaköy'deki Kurşunlu Han'a da uğruyor. | Fotoğraf: Deniz SabuncuAzra'yla keşfetmek.&nbsp;Andrea Arnold sinemasını konuşmaya başlar başlamaz Karin Karakaşlı’nın “Boşlukları dolduruyorum ben yazarken.” cümlesini hatırlatıyor Azra. Boşlukları doldurmayı seven bir yönetmen diyor Arnold için. Yalnızca göstermekle bitmeyecek olgunlukta, ters köşe yapmayı çok iyi bilen bir sineması olduğunu söylüyor: “American Honey’i izlediğimde Atlas Sineması çıkışında herkeste hamamdan çıkmış gibi bir rahatlık vardı. Öyle bir sarabiliyor ki filmlerinin aurası, işte evrensel dil budur.”Arnold'ın toplumsal gerçekçiliği, Arnold'ın vahşeti.&nbsp;Andrea Arnold’ın örneğin Dardenne Kardeşler’den farklı bir toplumsal gerçekçiliği olduğunu, onların aksine içten ve derinden bir sinema yaptığını hissettirdiğini söylüyor. Wasp,&nbsp;Red Road, Fish Tank...&nbsp;Kendi yaşamının geçtiği yerlerde, kendi tanık oldukları hakkında filmler yaparak başlamasının etkisi olduğunu düşünüyorum. "Andrea Arnold çok akıllı bir kadın." diyor Azra, "Hissettirmeden çok vahşi bir şey de izlettiriyor bize. Vahşet yalnızca Scorsese’nin filmlerindeki gibi kana bulanmak değil ama karakterlerin sertçe duvarlara çarpması bence. Ve bunu yapabilmek çok zor bir iş." Arnold'ın filmlerindeki karakterlerden, olası hislerinden konuşuyoruz. Şu cümlesi çok hoşuma gidiyor: “Hoş karakterlerin hepsiyle arkadaş olmak isterdim gibi geliyor bana.”Diyor ki...<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Kendimi rahat hissettirmeye başlayan ilk adımlardan biri sanırım sinema. Bir dünyayı kurabilmek, size ait bir dünyanın olması. Fotoğrafla da böyle tanıştım, 11 yaşında fotoğraf çekmeye başladım. Makinenin içinden bakınca bana ait olduğunu hissedip rahatlıyordum.”</blockquote>

Çingeneler Zamanı ile ilgili hikayeler