Georg Simmel, Louis Wirth ve hatta Emile Durkheim, Karl Marx ve Max Weber “daha kentsel” olan alanlarda topluluk duygusunun yok olduğunu öne sürmüşler. Kentleşmenin hızlanması ve büyük kentlerde çok sayıda insanın yaşamaya başlamasının topluluk duygusunun ve mekâna bağlılığın yok olmasına, genel olarak da anonimleşmeye ve yabancılaşmaya yol açtığını, bunların da kentsel yaşam kalitesinin düşmesiyle sonuçlandığını <a fr-original-style="" href="http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=53&RecID=1330" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">savunmuşlar.</a>&nbsp;İşte, tam olarak bu bilgileri hatırlıyorum Taksim Meydanı’nda bir bankta otururken. Tek gördüğüm birbirinin yüzüne bakmadan hızla yürüyen insanlar ve birbirinden sıkılmış çokça bina. Tek duyduğum, korna sesleri ve telefonda konuşan sinirli insan sesleri.Halka açık bir meydanda bulunmak bir arkadaş, tanıdık ya da yabancının yaklaşmasına açık olmak demektir, bu gerçeğin farkındayım. Belki de hazırlıklı olmam gerekiyordu tüm bu duruma ya da daha doğrusu bu durumu göze almış olmam gerekiyordu Taksim Meydanı’nın göbeğinde oturmayı seçerken.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Taksim Meydanı</h2>“Meydan ne insanların dağılmasına neden olacak kadar büyük ne de mekân içindeki nesnelerin rahatça algılanmasını önleyecek kadar küçük&nbsp;<a fr-original-style="" href="http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=52&RecID=1288" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olmalıdır.”</a> kuralından yola çıkarak, neden “Taksim Meydanı” diyoruz da Galata Kulesi etrafı bir meydan sayılmıyor diye sorguluyorum kendi kendime. Bu sorgulama devam ederken, derin bir iç çekişle birlikte oturduğum banktan kalkıp Galata Kulesi’ne doğru yürümeye karar veriyorum. Galata Kulesi’ne gidip ona anlatmak istiyorum içimdekileri. Anlaşılan dertleşmeye ihtiyacım var. Ayrıca, Taksim Meydanı’nı giderek tanıyamamamdan da değil bu sorgulamalar ya da Galata Kulesi’ni ayrı bir sevmemden de değil. Giderek yaşadığım şehre yabancılaşmam canımı sıkıyor, şehrimin meydanlarında vakit geçirmek istemeliyim gibi hissediyorum. Hem “olması gereken” de bu değil mi zaten? Meydanın şehri yaşayanlarda bir yer ve aidiyet duygusu oluşturması gerekmiyor mu? Bir “yer”e ait olma duygusu hepimiz için çok önemli bir gereksinim değil mi?&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir şehrin kimliği: Meydanlar</h2>Galata Kulesi’ne doğru inerken “meydan” kavramı üzerine düşünüyorum. Tarihsel süreç içinde şehir meydanları agora, forum, campo, piazza gibi değişik isimlerle anılmış. Paris’de Place de la Concorde, Moskova'da Kızıl Meydan, Londra'da Trafalgar Meydanı, Kahire'de Tahrir Meydanı gibi meydanlar, önemli toplumsal hareketlerin başlangıç noktası olarak bir üne sahip. Tarihin farklı dönemlerinde çeşitli amaçlar için kullanılan meydanların en etkin kullanımı da Antik Yunan ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde olmuş. Orta Çağ, Sanayi Devrimi, kapitalizm, modernizm ve küreselleşme dönemlerinde şehir meydanlarının işlevlerinde ve fiziksel olarak yapılarında değişimler yaşanmış.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Psikolojik yorulma yerleri”</h2>Galata Kulesi’ne yaklaştığımda yüzümdeki buruk gülümsemenin sebebi <a fr-original-style="" href="http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=52&RecID=1288" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Zucker’in sözleri</a> oluyor: Zucker’e göre meydan, kent dokusu içinde “psikolojik bir dinlenme yeri”. &nbsp;Bu cümleyi düşündükçe, Taksim Meydanı için yaptığım sorgulama daha da anlamlı geliyor. Nitekim, az önce hissettiğim duygular dinlenme yerindense daha çok zihinsel yorulma yeri gibiydi…&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Büyük resmi görmek</h2>Bu sefer Galata Kulesi’nin İstanbul, Bizans ve Cenevizliler’i kapsayan çağrışımları içinde, 528 yılında Bizans İmparatoru Anastasius tarafından fener kulesi olarak ilk inşa edilişini ve İstanbul’un en önemli sembolleri arasında yer alışını düşünüyorum: Böylesine tarihî bir yer olan Galata Kulesi’nin, meydan işlevi için neyi eksik?Antik Yunan’daki agoralardan bu yana gezegenin birçok yerinde bir merkezin etrafında kendine yaşam alanı kurmuş bizlerin, bir yeri "meydanlaştırmak için nelere ihtiyacımız var? <a fr-original-style="" href="http://mimdap.org/2006/12/batharyly-meydanlar-ycin-10-ylke/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Başarılı Meydanlar İçin 10 İlke”</a> gibi kriterler değil burada bahsettiğim, önceden belirlediğimiz mekânlarda değişiklik yapma şansımız olabilir mi sizce? Miladı dolan meydanlarla vedalaşma vaktimiz geldiyse, yenilerini karşılamaya ne kadar hazır hissediyoruz?Ben aklımdan bu soruları geçirirken Galata Kulesi her şeyden habersiz tüm heybetiyle duruyor işte karşımda. Belki de Galata Kulesi’nin etrafının bir meydan olmaması iyidir diyorum bir süre sonra. İşte burası gerçek bir dinlenme yeri.&nbsp;

Aposto İstanbul

Tarihte kente aidiyet duygusunun kazanıldığı, yurttaşlık bilincinin geliştirildiği mekânlar olarak görülen meydanların, bugün şehirliyle ilişkisi üzerine.

Miadı dolan meydanlar

2020, 18 Ocak. Günlerden cumartesi. Benim Kuledibi demeyi sevdiğim Galata Meydanı’nda bir kalabalık var. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, gazeteciler, meraklı bir kalabalık… Kültür, sanat, kamulaştırma, restorasyon gibi kelimeleri seçiyorum aradan. “Tarihi, kültürü ve sanatı bir araya getireceğiz.” Beyoğlu Kültür Yolu isimli bir projeden bahsediliyor.&nbsp;Sonraları gazetelerde okudum; Galata Kulesi ve etrafını çevreleyen meydanın kültür ve sanatla öne çıkacağı, kulenin bir müzeye dönüşeceği bir proje tasarlanmış. Kulağa güzel geliyor diye düşünmüştüm ilk. Daha sonra 2012’de yaşanan polis müdahalelerini, gürültü ve meydanda içki içenlerden kaynaklanan rahatsızlıklar sebebiyle meydanın kamusal alan özelliğini kısmen kaybettiği zamanları <a fr-original-style="" href="http://www.diken.com.tr/galatada-esnaf-tepkili-su-cirkinlige-bakin-kac-yuzyillik-kulenin-dibine-cay-ocagi-actilar/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hatırladım</a>. Galata Meydanı’nın geleceği üzerine o zamanlar da çeşitli planlar yapılmıştı. Peki bu “yeniden kamulaştırma”dan tam olarak ne anlamamız gerekiyor? Bu soruya mantıklı bir yanıt bulmak için hem Beyoğlu Kültür Yolu Projesi’ne hem de şimdiye kadar atılan adımlara bakmamız gerek.Projenin kapsamı ne?&nbsp;Kültür yolunun ilk durağı Galataport, yolun sonunda yeni AKM. Amaçsa, Galata Kulesi’ni merkezine alan, İstanbul’un ilk meydanını “eski günlerine geri döndürmek”. Yol, Karaköy’den Galata’ya bir Pera yolculuğu yapacak ziyaretçileri oradan İstiklâl Caddesi’ne bağlıyor ve bu yolculukta kule bir yol gösterici olarak konumlanıyor. Mevcut çay bahçesi yıkılarak bir meydan düzenlemesi; hatta bakanlığa bağlı kurumların özellikle güzel sanatlar, opera, bale ve tiyatro bölümlerinin yıl boyu meydanda kültür ve sanat etkinlikleri düzenlenmesi planlanıyor. Meydanın sadeleştirilmesi ve büyütülmesiyle birlikte tarihî Doğan Apartmanı'nın bulunduğu sokakta da düzenlemeler yapılacak, Tünel'e doğru uzanan bir yokuştan, eskiden Beyoğlu Evlendirme Dairesi'nin bulunduğu alandan bir çıkış oluşturulacak ve yeni yapılacak kültür merkezine <a fr-original-style="" href="https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/kultur-ve-turizm-bakani-ersoy-beyoglu-kultur-yolu-planini-acikladi/1706776#" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ulaşılabilecek</a>.&nbsp;Şimdiye kadar ne yapıldı? Galata Kulesi ve Kuledibi için atılan ilk adımlardan biri büyük tepkiyle karşılaşan restoran çalışmasıydı. Kule duvarlarının hiltiyle parçalandığı bir videonun sosyal medyada yayılmasıyla konu şehrin gündemine oturmuştu. İBB'nin konuya dair şikayetleri işleme geç alınsa da videoda görüntülenen işlemin onaylanmış bir restorasyon projesine dâhil olmadığı, projenin olaylar sosyal medyada yayıldıktan sonra onaylandığı 16 gün sonra İBB tarafından <a fr-original-style="" href="https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2020/08/28/ibb-belgeleri-galata-kulesinde-hilti-ile-yikim-yapilirken-izinli-proje-yoktu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kanıtlandı.</a> İBB’nin elinden alınarak Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredilen kulede yaşanan bu olay sonrası aklımda Narmanlı Han, Emek Sineması ve AKM'nin “restorasyon”u üzerine sorular dönmeye başlamıştı bile. Galata Kulesi’nin restore edilmiş hâli de Narmanlı Han gibi ruhunu kaybedecek miydi? Ya Galata Kulesi’nin geleceği? Zaman akmaya, çalışmalar tamamlanmaya devam etti, Galata Kulesi dijital dünyaya ayak uydurma vaadiyle yola çıkan bir müzeye dönüştü. Kulenin bir müzeye dönüşümü konusunda Gazeteci Hakkı Yırtıcı’nın yorumları, bizi varmak istediğim noktaya yakınlaştırıyor: “Galata Kulesi’nin içine giydirilen kılıf, lüks bir oteli andıran girişi, her yeri alçı sıva ve alçıpan tavanla kaplanmış iç yüzeyleri ile başka bir şeye <a fr-original-style="" href="https://www.gazeteduvar.com.tr/galata-kulesinin-bugununu-tasarlamak-makale-1503564" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dönüşmüş.</a>”&nbsp;Galata Kulesi Müzesi’nin bu “başka” hâli, beni bu yeniden kamulaştırma projesine de şüpheyle bakmaya itiyor. Kuledibi’nde havada asılı kalmış bir his var sanki, bozulan tarihten, soylulaşan mahalleden yayılan bir his. Belki değişim hep var, var olmaya devam edecek. Başka türlü bir şehirden de söz etmek mümkün olmaz zaten. Şehir yaşar, koşar, dönüşür… Ama ben bu dönüşümün kendi saatine, kendi ritmine göre olması gerektiğini düşünenlerdenim. Galata’nın o kendine has kimliğini kaybetmediği, sadece bir kesimin yararlandığı bir alan olmaktan ziyade herkesin anılar biriktirebildiği, yeninin eskiye bir selam çaktığı, saygı duyduğu bir dönüşüm… Tüm bu düşünceler beni şunu sormaya itiyor: Galata ve Kuledibi yeniden şehrin, şehrin sakinlerinin olacak mı?

Galata Kulesi ve Kuledibi’nde neler olacak sorusuna bir yanıt arayışı.

Yeniden kamulaştırmanın geleceğini düşünmek

Kuşkusuz Mecidiyeköy. Ziyaretçilerinde dev bir hortumla temizleme isteği uyandıran meydan, bir tasarımın kurbanı olduğu için biz de gümbürtüye gidiyoruz gibi hissettiriyor. Büyükdere Caddesi'nin buralara uzanan kolu; metro, metrobüs duraklarının Nişantaşı ve Bomonti gibi ziyaretçisi bol alanlara ulaşım sağlamasıyla da semtin meydanı ve çevresinin 7/24 ayakta kalmasını sağlıyor. Fakat haberler iyi, semtin yenilenmesi için çalışmaların başlandığı belirtiliyor.&nbsp;Neden önemli? Mimarlıkta modernizmin savunucularından mimar Christian Norberg-Schulz, “meydanların şehirlerin en belirgin ve en göze çarpan unsuru olduğunu ileri sürerek, sınırlarının net bir şekilde belli olması sebebiyle de zihinde canlandırılmasının kolay olduğuna” vurgu yapar. Tarihte agoralarla başlayan mekân ihtiyacı, günümüzde meydanları oluşturuyor. Planlamanın işin içine girmesiyle estetik görünüm ihtiyacı geometrik şekillerle, bina cepheleriyle, heykel gibi kentsel donatılarla sağlanmaya başladı. Ama sadece bu da değil, kaliteli diyebileceğimiz bir meydanın ulaşılabilir, farklı işlevlere uygun, güvenli, insan ölçeğinde düşünülmüş, sürdürülebilir ve bütünlük içinde olması gerekiyor.&nbsp;Nasıl bu noktaya gelindi? İsmini Osmanlı İmparatorluğu padişahı Abdülmecid’den alan Mecidiyeköy, ilk olarak göçmenlere ev sahipliği yaptı. “Eskiden buralar hep dutluktu,” sözünün mekânsal karşılığı olan köyden hâllice alan, 1930’lara -hatta 1950’lere- selam bırakıyor. Hızlı kentleşme ve konut sorununa çözüm olması için iskân çalışmalarının artmasıyla bir dönüm noktası yaşıyor; üstüne 1970’lerde Boğaziçi Köprüsü'yle günümüzdeki keşmekeşine doğru yol alıyor.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-05T08:57:24.135Z.jpeg" alt="meydan"><figcaption>Tasarım, yeşil-beyaz bir hülya şimdilik. Kaynak: İBB</figcaption></figure><hr>Yeni plan: Şimdiye kadar paylaşılan görsellerde, geniş kütleler hâlinde farklı fonksiyonları meydana yayarak ziyaretçilerini kucakladığını -veya buna niyet ettiğini- söyleyebiliriz. Birkaç fazda gerçekleşecek projenin amaçlandığı gibi yaşayan bir meydan olup olmayacağı belli olmasa da şu ankinden daha kullanışlı ve eziyetten ziyadesiyle uzak bir mekânsal yaklaşıma sahip olduğu su götürmez bir gerçek.

meydan ile ilgili hikayeler