<a fr-original-style="" href="https://www.utkuperktas.net/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Utku Perktaş</a>İçinde bulunduğumuz yokoluş çağı, çevresel krizlerin yanı sıra toplumsal ve ekonomik adaletsizliklerin de sahnelendiği dev bir tiyatro sahnesi gibi. Dünya, nüfus artışı, küresel ısınma, savaşlar ve göçlerin bir arada şekillendirdiği karmaşık bir tabloyla karşı karşıya. Yaklaşık on yıldır Orta Doğu’da insanlar yer yurt arayışıyla başka coğrafyalara göç etmek zorunda kalıyor. Bu, sadece bölgesel yönetim ve politik zorluklardan kaynaklanmıyor; aşırı hava olaylarının tetiklediği doğal felaketler ve bu felaketlerin tetiklediği yaşamsal krizler de insanların yer değiştirmesini zorunlu kılıyor. Bu tabloya bakarken “Bir gün biz de göç etmek zorunda kalır mıyız?” sorusu, geleceğimizle ilgili endişeleri daha da derinleştiriyor. Zira bilim insanları kuraklığın gezegen için bir sonraki zorluklardan biri olacağını söylüyorlar.Kapitalizmin Ekolojik Bedeli: Taşıma Kapasitesinin ZorlanmasıKapitalizm, insan yaşamına çeşitli kolaylıklar sunarak tüketim alışkanlıklarımızı ve yaşam standartlarımızı dönüştürdü; ancak bu, doğanın sınırları ve gezegenin taşıma kapasitesi pahasına gerçekleşti. Thomas Malthus’un yüzyıllar önce ortaya koyduğu tartışmayla taşıma kapasitesi kavramı, bugün insan nüfusunun 8 milyarı aştığı bir dünyada, kendini daha da derin hissettiriyor. Nüfusun sürekli artması, doğal kaynaklar üzerinde sürdürülemez bir baskı yaratıyor. 1968’de Paul Ehrlich’in "The Population Bomb" kitabında dile getirdiği tehlikeler, bugün çok daha somut ve gözle görünür bir şekilde karşımızda duruyor.Ekonomik büyümeyi sürdürebilmek için sanayileşme teşvik edilip tüketim hızla artırılırken, bu sistemin ekolojik maliyeti göz ardı edildi. Yirminci yüzyılda yaşanan “yeşil devrim” ile tarımsal üretim artmıştı; ancak nüfusun katlanarak büyümesi, bu gelişmeleri geçici bir çözüme dönüştürdü. Bugün istatistiklere göre yoksulluk oranı azalırken, tüketim hızla arttı ve doğal kaynaklar hızla tükenmeye devam ediyor. Bu durum, gezegeni farklı açılardan etkiliyor ve en önemlisi de biyolojik çeşitliliği tehdit etmekle kalmayıp, gelecekte daha büyük çevresel ve toplumsal sorunlara da yol açacak gibi görünüyor.Isınan Dünyanın Sosyal Bedeli: Eşitsizlikler ve GöçlerKüresel ısınma, sadece çevresel etkileriyle değil, aynı zamanda toplumsal yapıyı sarsan etkileriyle de büyük bir tehdit oluşturuyor. Avrupa gibi daha serin bölgelerde bile ölümcül sıcaklık dalgaları yaşanıyor. Orta Doğu gibi kırılgan coğrafyalarda yaşanan aşırı hava olayları, halk sağlığını ve sosyal yapıyı olumsuz etkiliyor. Artan sıcaklıklar, iklim değişikliği kaynaklı göçleri hızlandırırken, ülkelerin sosyo-ekonomik dengelerini de sarsıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Uluslararası Göç Örgütü verilerine göre, 2050 yılına kadar iklim değişikliği nedeniyle 200 milyondan fazla insanın zorunlu göç riskiyle karşı karşıya kalacağı tahmin ediliyor.</li></ul>Bu göçlerin büyük bir kısmı, özellikle sıcaklık artışı ve aşırı hava olaylarına karşı savunmasız olan Orta Doğu, Afrika ve Güney Asya gibi bölgelerden kaynaklanacak. Bu ölçekte bir göç hareketi, ülkelerin sosyo-ekonomik dengelerini sarsmakla kalmayıp, küresel düzeyde de büyük bir adaletsizlik ve eşitsizlik krizi doğuracak.Kirlilik: Göz Ardı Edilen Tehdit &nbsp;Kirlilik, gezegenin sağlığını tehdit eden en büyük unsurlardan biri. Dünya Doğayı Koruma Vakfı’nın (WWF) her iki yılda bir yayımladığı Yaşayan Gezegen Raporu, kirliliğin ekosistemler üzerindeki yıkıcı etkilerini ortaya koyuyor. Kirlilik yalnızca atmosferdeki karbondioksit salımı ile sınırlı değil; plastik kirliliği gibi sorunlar, okyanuslardan ormanlara kadar tüm ekosistemlere yayılarak gezegenin biyolojik çeşitliliğini tehdit ediyor. Plastik, içeriğindeki kimyasallarla su ve toprak kirliliğini artırarak, canlı yaşamını doğrudan etkiliyor ve sağlık risklerini artırıyor. Geri dönüştürülemeyen plastik atıklar, çevreye kalıcı zararlar verirken, mikroplastikler her ortamda bulunur hale geliyor.&nbsp;Plastiğin günlük yaşamda geniş ölçekli kullanımı, II. Dünya Savaşı sırasında hız kazandı. O dönemde askeri amaçlar için naylon, polyester ve polivinil klorür (PVC) gibi yeni plastik türleri geliştirildi. Savaş sonrasında bu malzemeler ticari ve tüketici ürünlerinde kullanılmaya başlandı. 1950'lerden itibaren plastik üretimi hızla artmaya başladı, çünkü hafif, dayanıklı ve ucuz bir malzeme olarak birçok sektörde tercih ediliyordu. Plastiklerin insan hayatını köklü şekilde dönüştürmesi, 1960'lı ve 1970'li yıllarda zirveye ulaştı. Gıda paketleme, elektronik, otomotiv ve tekstil sektörleri gibi geniş bir yelpazede yaygınlaşarak günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası haline geldi.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Plastiğin geri dönüşümü için gereken süre en az 400 yıl.</li></ul>Doğada kalma zamanı ve doğaya zarar verme süresi düşündüğümüzden çok daha öte. Bu arada şu istatistiği de hatırlatayım 1950’den bugüne insan nüfusu yaklaşık 5 milyarlık bir artış gösterdi. Dolayısıyla 1950’den bu yana artan insan nüfusu, plastik talebini de hızla artırarak çevre üzerindeki baskıyı katlanarak büyüttü ve plastiği, gezegenimizin ekolojik dengesine en büyük tehditlerden biri haline getirdi. Bu yoğun ve hızlı kullanım, plastiği modern yaşamın vazgeçilmez bir unsuru yaparken, doğaya bıraktığımız kalıcı fakat ağır bir miras haline getirdi.Gezegeni Kurtarma Zorunluluğu: Kolektif Bilinç ve FarkındalıkIsınan dünya, sadece çevresel değil, toplumsal ve ekonomik bir krize de işaret ediyor. İnsanlık, doğal kaynaklara yönelik sürdürülemez tüketimiyle gezegenin ekolojik geleceğini tehlikeye atarken, biyoçeşitliliği geri dönüşümü olmayan bir yok oluşa sürüklüyor. Öyleyse sürdürülebilir bir gezegen ve tüm canlılar için yaşanabilir bir dünya yaratmak için kolektif bilinçle hareket etmek zorundayız. Orta Doğu gibi iklim açısından kırılgan bölgelerde bu farkındalık daha acil hale geliyor. Krizin tüm yönleriyle ele alınması ve karar vericilerle toplumun birlikte hareket etmesi, gezegenin karşı karşıya olduğu bu çok boyutlu sorunları aşmak için en önemli adımlardan biri olacak. Tabii bir diğer adımda bugünün çocuklarının ve gençlerinin konu hakkında şüphesiz bilinçlendirilmesi. Farklı senaryoların sergilendiği bu dev sahneye karşı artık sadece seyirci olmamalıyız.

Dünyahali

Doğaya bıraktığımız ağır yük

Isınan Dünya: Nüfus Artışı, Eşitsizlikler ve Kaçınılmaz Dönüşüm

Natürel şarap hareketinin kökenleri, modern tarım ve şarap üretimi uygulamalarının ortaya çıkışından yüzyıllar öncesine dayanıyor. Eskiden şarap geleneksel üretim yöntemleri ile teknolojik müdahaleler olmadan üretiliyordu. Yani hiçbir şey eklenmiyor ve hiçbir şey çıkarılmıyordu. Hâliyle doğada ne oluyorsa kabında, kübünde ve kadehinde de o oluyordu. Ancak 2. Dünya Savaşı sonrası&nbsp;sanayileşme ve Yeşil Devrim ile&nbsp;işler bağda ve şaraphanede çok değişti.Yeşil Devrim, 20. yüzyılın ortalarında küresel gıda üretimini önemli ölçüde artıran büyük bir tarımsal dönüşüm. Bu dönüşüm, sentetik azot gübresi üretilmesini sağlayan Haber-Bosch süreci ile gelişti. Nasıl mı? Havadaki azotun hidrojenle birleşerek amonyağa dönüştürülmesi ile azot gübresi üretildi. Bilim insanları, Norman Borlaug'ın buğday ve geliştirilmiş pirinç türleri gibi yüksek verimli mahsul çeşitleri geliştirdi. Bu yeni mahsuller de artan azotu çokça kullanabildikleri için çok daha yüksek verim elde edildi. Böylece hacim çok arttı.2. Dünya Savaşı sonrası endüstriyel dönemdeki teknolojik ilerlemeler, yeni tarım makinelerinin ve ekipmanlarının geliştirilmesi, verimliliği artırdı. Sentetik kimyasalların ve gübrelerin kullanımı yaygınlaştı. Bu gelişmelerden ise en çok çevre etkilendi: Gübrelerden gelen fazla azot, su yollarına karışarak kirliliğe sebep oldu. Yoğun endüstriyel tarım uygulamaları toprak bozulmalarına ve erozyona yol açtı. Haber-Bosch sürecindeki yoğun enerji ve sera gazı emisyonu ile karbon ayak izi çok arttı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/5/6/1719636470160.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mona Atina'dan zero-zero olarak da bilinen sıfır müdahale şarap. Fotoğraf: Selin Osmanoğlu<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Şarap da doğal olma hâlinden günbegün uzaklaştı. Bu dönüşüme bir tepki olarak "natürel şarap hareketi" oluştu. Modern şarap üretimindeki müdahalelerin şarabın doğasına aykırı olduğunu düşünen öncüler tarafından en az müdahale ile şarap üretme hareketi başladı.&nbsp;Natürel şarap üreticileri, müdahaleci tekniklerin ve kimyasal katkı maddelerinin kullanımını en aza indirerek üzümün ve toprağın doğadaki en doğal hâlini korumayı amaçlıyor; çevresel etkiyi en aza indirmek istiyordu.&nbsp;Bu hareketin çevresel ve teknik etkilerinin yanında bir de "felsefesi" var. Zira bu hareket bir düşünce ve yaşam biçimi. Natürel şarap felsefesi, insanın doğa ile uyum içinde yaşaması gerektiği inancına dayanıyor. Bu felsefe, modern tarım ve endüstriyel şarap üretiminin aksine doğanın kendine has düzenini ve dengesini bozmadan onunla birlikte çalışmayı amaçlıyor. İşbirliği hâlinde, birlikte, bir.&nbsp;Bunun yanında bu hareket kültürel değerlerin sürdürülebilirliğini savunurken geçmişe bir saygı duruşunda da bulunuyor. Yazının başında eskiye, çok eskiye gitmiştik; yaklaşık 8.000 yıl öncesine. Natürel şarap hareketinin kökenleri tam da buraya dayanıyor. O vakitler şarap zaten doğal olarak üretiliyordu. Bugün konuştuğumuz natürel şarap hareketi de üzüm ve teruarın bütünlüğünü koruyarak geldiği toprağı yansıtan şarapları hayal ediyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/5/6/1719635535277.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Marcel Lapierre. Fotoğraf: Kenzo Tribouillard<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Natürel şarap hareketinin öncüleri</h2>Natürel şarap hareketini tek bir kişi ve bölge üzerinden anlatmak doğru değil çünkü dünyada çok evvelden natürel şarap yapan ya da modern yaklaşımlara birbirlerinden haberli-habersiz karşı duran pek çok kişi var. 8.000 yıl önce de 20. yüzyılın ortasında da... Fakat bu hareketin bir akım hâlinde dünyaya yayılmasında öncü rol üstlenen ve çokça insana&nbsp;ilham veren bağ perileri de var. İşbirliği hâlinde, biraraya gelerek, birlikte.Natürel şarap hareketinin belki de devriminin doğduğu yer Beaujolais’de biraraya gelen "Dörtlü Çete"&nbsp;olarak bilinen Marcel Lapierre, Jean-Paul Thévenet, Jean Foillard ve Guy Breton öncüler. Daha sonra Joseph Chamonard da bu isimler arasında ekleniyor. "Dörtlü Çete", Beaujolais dışında Loire, Jura ve Rhône gibi diğer bölgelerdeki üreticiler ile de bağlı ve birlikte hareket ederek bu devrimin dünyaya yayılmasında pek natürel bir etki yaratıyor. Fransa dışında oluşan İtalyan-Sloven grup Angiolino Maule, Stanko Radikon ve Giampiero Bea gibi daha pek çok kişi de bu değişimin bir parçası oluyor.Burada biyodinamik tarımı hayatımıza sokan Rudolf Steiner’den bahsetmeden geçmek olmaz. Biyodinamik bağcılık, natürel şarap yapımında kullanılan uygulamalardan biri. Rudolf, tarım alanının bütün bir organizma olduğuna inanıyor. Burada fikir, kendi kendine yetebilen bir varlık, kendi döngüsüne doğal olmayan bir içerik ile müdahale edilmeyen bir ekosistem. Bu ekosistemi oluşturmak ve sürdürmek için de Rudolf tarafından hazırlanmış takvime ve reçetelere göre tarımsal uygulamalar yapılıyor. Bu uygulamalar natürel şarap hareketinde oldukça etkili oluyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/5/6/1719635767671.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Jules Chauvet. Kaynak: Éditions de l’Épure<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hareket hâli</h2>Natürel şarabın bir devrim niteliğinde dünyaya yayılması ve pratiklerin uygulanmasında iki kişinin çalışmalarının büyük etkilerini görüyoruz: Jules Chauvet ve Jacques Néauport. Natürel şarap öncülerine de öncülük eden, hareketin ilk üreticilerinden Marcel Lapierre diyor ki:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Büyükbabam gibi ama Chauvet'nin bilimsel anlayışıyla şarap yapmak istedim." &nbsp;</blockquote>Jules Chauvet,&nbsp;"Fransız natürel şaraplarının babası" olarak biliniyor. Avrupa'nın çeşitli laboratuvarlarında, şarap üretimine dair pek çok araştırma yürütüyor ve yaptığı çalışmalar bugün konuştuğumuz natürel şarap akımının şekillenmesine çok yardımcı oluyor. Chauvet, şarap yapımında müdahaleyi en azda tutmayı savunuyor; müdahaleler sebebiyle üzümün ve teruarın kendi özünü kaybetmemesi gerektiğine inanıyor. Bunu şaraba aktarabilmek için doğal mayaların kullanımını, az veya hiç sülfür ilavesini ve organik bağcılığı metot olarak uyguluyor. Çalışmaları ve öğretileri pek çok insana ilham veriyor, rehber oluyor.&nbsp;Ölümünün ardından arkadaşı ve öğrencisi Jacques Néauport'un çabalarıyla Chauvet'nin çalışma ve öğretileri bir akım olarak yayılarak günümüzdeki natürel şarap hareketinin temelini oluşturuyor. Böylece "Burgonya’nın Büyücüsü" olarak anılan Jacques Néauport, geçmişten gelen bu mirasın canlanmasına öncülük ediyor.<img src="https://images.aposto.com/2024/5/6/1719636436137.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.66" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Natürel şarap tadımından renk seçkisi. Fotoğraf: Reyhan Ülker<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki ya sonra?</h2>8.000 bin yıl önce Gürcistan’da qvevri’lerde yapılan şarapları düşünecek olursak dönemin şartlarına bakıldığında hâliyle doğaldı. Bugün buraya geldiğimizde de düşük müdahaleli uygulamalar ile "Hiçbir şey eklenmedi, hiçbir şey çıkarılmadı" diyerek üretilen şaraplar da doğal. Farklı coğrafyalarda başlayıp yayılan natürel hareket, geçmişte bu şekilde şarap yapan kişileri, yeni öğrenenleri, bölgeleri ve öğretileri birleştirmeye devam ediyor. Her ne kadar Fransa bu konuda "popüler" olsa da dünyanın pek çok yerinde bu hareketin bir parçası olan üreticiler mevcut. Güney Afrika, Şili, Avustralya, Amerika, Yeni Zelanda, Slovenya, Gürcistan ve Sırbistan. Bölgeler artmaya, üreticiler çoğalmaya devam ediyor. &nbsp;Natürel şarap son zamanlarda tüketicilerden de çok ilgi görüyor. Bunu hem felsefi hem de eğlenceli tarafına yoruyorum. Fakat "natürellik" felsefi bir kavramdan daha çok popüler bir kavrama mı dönüşüyor. Peki bu doğal mı? İnsanların "popüler" olduğu için natürel şarap içmesi, natürelin felsefesi ile bağdaşmasa da bu popülerlik natürel şarap öğretisinin ve fikirlerinin yayılmasına aracı oluyor.&nbsp;Bazı natürel şarap tutkunları bu hareketin radikal ve başkaldıran bir hareket olduğuna inanarak bu tavrı mesele hâline getiriyor. Bazıları ise üzerine pek de düşünmeden sadece hafif bulanık ve tortulu görüntü seviyor. Diğer taraftan modern şarap yapım tekniklerinin yardımcı etkileri olmadan, natürel şarap yapımındaki düşük müdahalenin düşük kalite, bozulma ve çeşitli kusurlara yol açabileceğine dair yorumlar var. Bazılarına üretim süreci kaynaklı riskler eğlenceli gelirken bazıları için rahatsız edici olabiliyor. Bu durumu fikren sevip fiilen hoşlanmayanlar da olabiliyor.&nbsp;Natürel şaraba artan ilgiyi ve kavram karmaşalarını düşününce evrensel olarak kabul edilen bir tanıma olan ihtiyaç aşikar. "Doğal" kelimesini pek çok yere iliştirilmiş hâlde gördüğümüz bu düzende, olumlu çağrışımlar kafa karışıklıklarına yol açabilir.Natürel şarap hâline giriş yaptık; nedir, ne değildir? diye sorduk ve ardındaki hikayeye baktık. Savunanlar ve şüphe duyanlar; destekçiler ve karşıtlar var. Bu da bu işin doğasında var. Yazımı Marcel Lapierre’den bir alıntı ile sonlandırıyorum:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Bizim için natürel şarap bir trend değil, bir yaşam biçimi; toprağı koruma ve onun ritimlerine saygı gösterme taahhüdü."&nbsp;</blockquote>

apéro

Eskiye, çok eskiye gidelim; 8.000 yıl öncesine... O vakitler şarap zaten doğal olarak üretiliyordu. Bugünün natürel şarap hareketi de üzüm ve teruarın bütünlüğünü korumayı hayal ediyor. Savunanlar ve şüphe duyanlar; destekçiler ve karşıtlar var. Bu da bu işin doğasında var.

Natürel şarap hareketi: Nerede, nasıl, kimlerle başladı?

Onarıcı tarım, organik tarım, geleneksel ama organik tarım ve hepsi... Kimine ders gibi gelecek nitelikte kimine bilgilerini kullanmak üzere rehber görevi görecek.&nbsp;"Toplumsal ve kültürel hareket olarak onarıcı tarım" başlıklı röportajı okumadan önce zihin açıcı niyetine.Bütüncül yönetim: Yönetilen bütünün ulaşmak istediği temel amaçlarla bunlara hizmet edebilecek dönemsel her türlü araç ve kaynakların optimum verimlilikte değerlendirilerek her anlamda bereketli ve yüksek verimlilik yaratan bir bütün-planlama, uygulama ve yeniden planlama izleği.Onarıcı tarım: Geleneksel, organik, doğal, sürdürülebilir ve başka bir çok eski ve yeni tarım yöntemini kullanabilir, bu yöntemleri birleştirebilir veya hiç kullanmayabilir. Bütünü gözeterek yapılan bir yöntem değil onarmak üzerine bir paradigma değişikliği.Yeşil Devrim: 1950'lerde, “artan dünya nüfusunu nasıl doyuracağız” endişesiyle ürün verimliliğine odaklanan bir bakış açısıyla yapılan tarımı ortaya çıkarttı.Geleneksel tarım: Çoğunlukla kuşaktan kuşağa aktarılan daha önce uygulanmış geleneklere dayanan ekim, toprağı işleme ve hasat yöntemleri uygulanıp yeniliklerin kabul edilmesi genellikle yavaş olur.Organik tarım: Üretimde hayvansal gübre, kompost veya organik gübre hariç kimyasallardan arındırılmış, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimi.Doğal tarım: Toprak işleme, gübre kullanımı, yabani ot temizliği, tarım zehri ve ilaç kullanımı gibi her türlü işlem ve müdahaleden uzak; ekim ve hasat temelli tarım metodu.Sürdürülebilir tarım: İnsan hayatının devamlılığı için kaliteli ve yeterli ürünün üretimi var olan kaynakları verimli kullanılıp korunmasına dayanır, biyoçeşitliliğin ve üretkenliğin arttırılması hedeflenir.Soil Deal: Yeşil Mutabakat’ın misyonlarından olan Soil Deal, çölleşmeyi durdurmayı, toprağın karbon tutma kapasitesini artırmayı, toprağın yapısını ve biyoçeşitliliğini iyileştirmeyi hedefler.

Dünya 1986 senesini tamamlarken, Kasım ayının ilk haftasında, New York Times’da şöyle bir başlık yayınlanmıştı: “ATEŞ BÖCEĞİ GEN İMPLANTLI TÜTÜN YETİŞTİRİLİYOR!” 

İNSANLIK VE MONOKÜLTÜR

Görsel: "Ecology No. 5", Angie Contini<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwM2QyNGM4NmE5MzgwMDAwN2Y1MWY4OCZ1c2VyPTVmZjQ0YTVlYTMzOTQ1MDAwN2EwMDdiZSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuaW5zdGFncmFtLmNvbSUyNTJGZ2FzdHJvbm9tbGF5dm9uZCUyNTJG""">Can Koyuncu</a>Politik Ekoloji nedir?Son bir yüzyıla ve özellikle de 1950 sonrasında yaşanan gelişmelere baktığımızda, bir yeşil devrim dönemi var. Yeşil devrim, 1940’lar ile 70’ler arasında dünya genelinde gözlenen tarımsal üretim artışını ifade eden bir terim. (Özellikle de gelişmekte olan ülkelerde 1960 sonrası hızlanmıştır.) Devrimin babası olarak adlandırılan Norman Borlaug’un öncülük ettiği bu hareket ile bir milyonun üzerinde insan açlıktan kurtulmuş, tarım teknolojileri geliştirilmiş, fakat bir yandan da hibrit tohum, yapay gübre ve pestisit gibi girdiler de işin içerisine sızmıştı.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-01T17:32:03.602Z.jpeg"><figcaption>Kaynak: BBC “Norman Borlaug”</figcaption></figure>&nbsp;Burada açlıktan kurtulan insanlar için bir parantez açmak gerekli. 1996 senesinde gerçekleşen Dünya Gıda Zirvesi’ne dek, gıda erişebilirliği kavramına geniş bir açıdan bakılmamıştı. Bu zirvede ortaya çıkan sonuçlara göre, besin erişebilirliği kavramı onlarca yıldır göz ardı edilmişti. Yani toplumların yalnızca kalorilere erişmesini değil, temel besinlere, minerallere ve vitaminlere de yeterli şekilde erişebilmesi gerekiyordu.&nbsp;&nbsp;Not: “Yeşil Devrim” terimi ilk kez ABD uluslararası ilişkiler eski müdürü William Gaud tarafından 1968 senesinde bir konuşmasında şu şekilde kullanılmıştı: “Tarım alanındaki bu ve benzeri gelişmeler yeni bir devrimi simgeliyor. Bu, Sovyetler’in vahşi kızıl devrimi ya da İran Şahı’nın beyaz devrimi gibi bir şey değil. Ben buna yeşil devrim diyorum.”<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-01T17:23:22.779Z.jpeg"><figcaption>Kaynak: Amiran “İran Şahı ve ailesi”</figcaption></figure>Kızıl devrimin ne olduğu malum, fakat beyaz devrim terimini ilk kez duyanlar olabilir.&nbsp;Beyaz devrim, İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi’nin 1963 yılından itibaren yapmayı denediği bir proje. Bu devrimle, kapsamlı sosyal reformlarla birlikte toprak reformu uygulanmaya çalışılmış, kadınlara oy hakkı verilmiş ve çeşitli özgürlükler getirilmişti. Feodal olan ekonomi kapitalizme kapılarını açmış, fakat Türkiye’deki Köy Enstitüleri örneğinde olduğu gibi feodal ağalar ve din adamlarının gücünü azalttığı için geri tepmişti. Kağıt üzerinde, topraklar 700.000 küçük çiftçiye pay edilecekti, fakat başarılı olunamadı.O dönemin muhalif lideri Humeyni, bu yaşananların batı emperyalizmi olduğunu söylemiş ve kışkırtmadan ötürü tutuklanmıştı. Tutuklanma sonrası halk sokağa dökülünce ise sürgüne gönderildi.&nbsp;Şah’ın asıl amacı Japonya ile ölçüşecek bir İran yaratmaktı. Bir gecede bu nedenle petrole %14 zam yapınca, ABD başta olmak üzere birden fazla batı ülkesini petrolsüz bırakmıştı. Zam sayesinde İran’da o dönem yapay bir zenginlik yaşandı, ancak Şah buradan gelen parayı direkt reform programlarına aktarıp, yüksek harcamalara devam edince enflasyon yükseldi. Alt sınıfın fakirleşmesi ve orta sınıfın lüks harcama yapamaz hâle gelmesi derken, beyaz devrim sona erdi.&nbsp;Beyaz denmesinin ardında yatan neden, kansız gerçekleşmesiydi Şah’a göre. Ancak bu yalnızca kağıt üzerindeydi.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-01T17:21:54.320Z.png"><figcaption>Kaynak: Iowa State University</figcaption></figure>Yeşil Devrim’e döneceksek, 1950’lerdeki tarımın roket hızda yükselişini hangi tarım uzmanına sorsanız, “Eh, çiftçiler artık daha iyi türleri kullanırken, bir yandan da eskisinden daha fazla gübre kullanmaya başladı. Bu nedenle de verim arttı.” der.&nbsp;Temel düzeyde bakıldığında, cevap doğru olabilir. Daha fazla gübre, pestisit ve hibrit tohumlar, daha büyük hasatlar elde etmeyi mümkün kıldı. Ancak bunun yanında birkaç soruyu daha sormak gerek:&nbsp;Çiftçiler bu yeni daha iyi bitki çeşitlerini nasıl elde etti? Neden gübre kullanımı artı? Üretim pratikleri ne zaman değişmeye başladı?Bu soruların cevabı tarım-bilim çalışmalarında yatıyor. Çünkü bilim insanları sayesinde oldu tüm bunlar. Ama bunu dile getirince yeni sorularla karşılaşıyoruz:Bilim insanları bu yüksek verim yöntemlerini nasıl keşfetti? Araştırmaları nasıl yaptılar? Finansörleri kimdi?Sorular belki kulağa basit gelebilir, ancak tarımı ele almak kolay değil çünkü birden fazla değişkeni olan, birden fazla kurumun ve kişinin söz hakkı doğduğu bir alan. John Perkins’e göre bu durum bir paradoks yaratırken, bir yandan da ironik:-Tarım, bir zamanlar insanoğlunun büyük bir bölümünün geçim, yaşam kaynağı idi ve yaşadığı bölge buna göre seçilirdi. Şimdi ise birçok ülke nüfusunun %5’ini bile geçmez, hatta bizde %1’in altında.&nbsp;-Tarım hasadı, çoğu insanın hayatta kalmak için bel bağladığı şey, fakat çok ama çok az insan gıda sisteminin ve tarımın nasıl çalıştığı hakkında fikir sahibi.-Tarım aslında canlı, yeşil bir doğayı temsil eder, pastoral bir tablo gibi. Fakat günümüz gerçeğine baktığımızda bir yıkımı temsil ediyor. Günümüz tarımı ve politikaları, doğayı ve ekosistemi yok etmekte.-Kanunlarda, hatta halk mitlerinde tarım, bir halkın veyahut rejimin bel kemiği olarak yansır. Çiftçiler de en onurlu kişilerdir. “Köylü, milletin efendisidir.” Ancak günlük hayatta “Köylü” kelimesi bir aşağılama aracı.-Tarıma günümüzde yalnızca bir iş kolu olarak bakılır, oysa hayatımızda her an var olduğunu insanoğlu unutmuştur. (Michael Pollan, Arzunun Botaniği kısmında bu konu hakkında tarım yerine doğa kelimesini kullanıyor.)-Tarımın nadiren ulusal güvenlik konusu olduğu tartışılır, düşünülür. Oysa gerçekte ulusal bağımsızlığın birinci şartı tarımsal üretimdir, sanayiden önce gelir. Covid-19 dönemi zaten bunu gördük.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-01T17:25:34.046Z.jpeg"><figcaption>Görsel: Toutvert</figcaption></figure>&nbsp;İşte bu sonsuz gibi görünen çelişkiler, konunun karmaşıklığını açıklıyor. Yine de konuyu daha iyi ele almak mümkün:1-Doğru bitki çeşidini seçmek2-Uygun biçimde hazırlanmış toprak ve tohum3-Su ve topraktaki besinleri doğru zamanda vermek4-Bitkileri zararlı canlılara ve hastalıklara karşı korumak5-Hasat ve depolama6-Ürünü işlemeBunlar baz alınarak yola çıkılan tarım, yine doğal kaynakların doğru kullanımına dayanıyor. Yani basitçe güneş ışığı, toprak, bitki, su ve iklim.&nbsp;Daha genel bir ifadeyle, teknolojinin doğal kaynaklar/çevre ile insan ihtiyaç ve istekleri arasındaki köprü olduğu söylenebilir. Şayet bu aradaki köprü hiç olmasaydı, insanoğlu hâlen göçebe veya yarı göçebe hayatını idame ettirirdi.&nbsp;Teknoloji olarak bahsedilen köprü tarım olarak düşünüldüğünde, işin içinden çıkmak daha kolay, zira bu şekilde politik ve ekolojik perspektiflerden bakabilme şansı doğuyor.&nbsp;Perkins bu konuda şunu dile getiriyor: “Tarım arazisinin üretkenliği hem ekolojik hem de ekonomik bir süreçtir. ‘Üretkenlik’ ise burada iki ayrı kola ayrılıyor. İlki, biyolojik üretkenlik. Yani belirli bir zaman çerçevesinde, belirli bir alanda üretilen, gramaj ve kalori cinsinden ölçülen biyokütle. İkincisi ise ekonomik verimlilik, yani belirli bir zaman çerçevesinde, belirli bir alanda üretilmiş olan biyokütlenin parasal değeri ve getirisi. Ekonomik çıktı ise, hasadın dağıtımını kontrol etme gücüyle bağlantılıdır. Bu nedenle tarımsal kaynakların geliştirilmesi (su ve toprak), doğası gereği hem ekolojik hem de politik bir ekonomik süreçtir.”Politik ekoloji de, bahsedilen soruları birbirine bağlamak için bir entegrasyon arar, onun peşinden gider.&nbsp;&nbsp;Politik Ekolojiyi TanımlamakEkoloji, organizmaların dünya yüzeyindeki dağılımını ve bolluğunu anlamaya çalışan bir disiplin. Belli türden organizmaların bazı yerlerde bol, bazı yerlerde kıt olduğuna dair gözlemler için açıklamalar arar.&nbsp;Ekosistemdeki her türün, genellikle zaman içinde yukarı ve aşağı dalgalanan bir nüfusu var. Ekolojistler, nüfus büyüklüğünü ve zaman içindeki değişim oranını neyin belirlediğini anlamaya çalışır. Çoğu tür için, ekolojistler, taşıma kapasitesi veya belirli bir alanda, belirsiz bir süre için desteklenebilecek maksimum sayıda bireyle de ilgilenir. Taşıma kapasitesi tahminleri, özellikle insanlar için yüksek ilgi gören türler için ekolojik araştırmanın önemli bir bileşeni. Bu terimlerle tarım, insanların yeryüzünün insanlar için taşıma kapasitesini artırma şekli. Tarım, insanların avlanma ve toplama yoluyla elde edebileceklerinden daha fazla miktarda güneş enerjisi yakalamalarına ve bu da daha büyük bir insan nüfusuna izin verir.&nbsp;Ancak günümüz dünyasında ekoloji, insan yaşamının boyutları için rehberlik etmede yetersiz kalıyor. Zamanla insanlar, biyolojik üretkenliğin ve zenginliğin üretimini ve dağıtımını yöneten ayrı kurumlar geliştirdiler. Böylece dilimiz, bizi servetin üretimini ve dağıtımını, otoritenin yaratılması ve uygulanmasından ayrı olarak görmemize yol açan bir mitoloji edindi.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-01T17:30:25.543Z.jpeg"><figcaption>Kaynak: Newstarget</figcaption></figure>Politik-ekoloji ise, ekoloji ve politik ekonominin kaygılarını bir araya getiriyor. Ana misyonu, insanların ekosistemleri nasıl değiştirdiğini ve ekosistem üretkenliğini zenginliğin üretimi ve dağıtımı ve iktidarın kullanılmasıyla nasıl iç içe geçtiğini tarihsel olarak anlamak. Ekosistem kavramını özümsüyor ve birincil üretimin veya fotosentezin tek pratik kaynağı olduğunu vurguluyor. İnsanlar, biyosferdeki (küresel ekosistem) birincil üretim miktarına kesinlikle bağlı, çünkü bu, gıda arzının yegâne temeli. Bu nedenle tarım, politik ekolojinin temel endişelerinden biri. Çünkü tarım, insanların ekosistemlerin birincil üretkenliğini hayatta kalmak için gıdaya kanalize ettiği gibi, toplumların merkezindeki zenginlik ve güce kanalize ettiği en önemli teknoloji.&nbsp;&nbsp;

Tarım, insanların avlanma ve toplama yoluyla elde edebileceklerinden daha fazla miktarda güneş enerjisi yakalamalarına ve bu da daha büyük bir insan nüfusuna izin verir. 

Gücün Kanalize Edilmesine Farklı Bir Bakış: Politik Ekoloji

<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZmI1M2E2MDQyNjI0MDAwNzA1ZDEyOCZ1c2VyPTVmZjQ0YTVlYTMzOTQ1MDAwN2EwMDdiZSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuaW5zdGFncmFtLmNvbSUyNTJGZ2FzdHJvbm9tbGF5dm9uZCUyNTJGJTI1M0ZobCUyNTNEdHIlMjUyNmFtcCUyNTNCdXRtX3NvdXJjZSUyNTNEYXBvc3Rv"""">Can Koyuncu</a>&nbsp;&nbsp;Biyogüvenlik Yasası&nbsp; Türkiye’de <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZmI1M2E2MDQyNjI0MDAwNzA1ZDEyOCZ1c2VyPTVmZjQ0YTVlYTMzOTQ1MDAwN2EwMDdiZSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuYWxvbWFsaXllLmNvbSUyNTJGMjAxMCUyNTJGMDMlMjUyRjI2JTI1MkZiaXlvZ3V2ZW5saWsta2FudW51LTU5Nzctc2F5aWxpLWthbnVuJTI1MkYlMjUyMyUyNTNBJTdFJTI1M0F0ZXh0JTI1M0QlMjgyJTI5JTI1MjUyMEJ1JTI1MjUyMEthbnVuJTI1MjUzQiUyNTI1MjBnZW5ldGlrJTI1MkNiZW56ZXJpJTI1MjUyMGZhYWxpeWV0bGVyZSUyNTI1MjBkYWlyJTI1MjUyMGglMjUyNUMzJTI1MjVCQ2slMjUyNUMzJTI1MjVCQ21sZXJpJTI1MjUyMGthcHNhci4="""">Biyogüvenlik Yasası</a> ve GDO Yönetmeliği, 26 Eylül 2010’da yürürlüğe girdi. Bu yasaya göre GDO’lu ürünler veya içeriğinde binde 9’un üzerinde GDO olan ürünlerin etiketlerinde “Genetik yapısı değiştirilmiştir.” yazması gerekiyordu. 2010 senesinde Türkiye’ye giren ve 800’ün üzerinde üründe kullanılan mısır, soya, kanola ve pamuk GDO içeriyordu, ancak etiketlerinde GDO’lu olduğu yazmıyordu. 2020 senesine dair bir bilgi paylaşmak güzel olurdu elbet. Buna engel olan durum ise, 2018 senesinde Biyoteknolojik tarım ve gıda ürünleri denetimini üstlenen ve özerk bir kurum özelliği taşıyan Biyogüvenlik Kurulu’nun, 703 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile önce <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZmI1M2E2MDQyNjI0MDAwNzA1ZDEyOCZ1c2VyPTVmZjQ0YTVlYTMzOTQ1MDAwN2EwMDdiZSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cueXVydGdhemV0ZXNpLmNvbS50ciUyNTJGc2FnbGlrJTI1MkZiaXlvZ3V2ZW5saWsta3VydWx1LWthbGRpcmlsZGktbWV5ZGFuLWdkb2x1LXVydW5sZXJlLWgxNDA5MDkuaHRtbA=="""">kaldırılması</a>, bir sene sonra da Tarım ve Orman Bakanlığı’na <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZmI1M2E2MDQyNjI0MDAwNzA1ZDEyOCZ1c2VyPTVmZjQ0YTVlYTMzOTQ1MDAwN2EwMDdiZSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuY3VtaHVyaXlldC5jb20udHIlMjUyRmhhYmVyJTI1MkZjdW1odXJiYXNrYW5saWdpLWdlbmVsZ2VzaS15YXlpbmxhbmRpLWthbGRpcmlsYW4tMTkta3VydWwtZGV2cmVkaWxkaS0xMDQzNTIw"""">devredilmesi.</a>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Biyogüvenlik Nedir?&nbsp;&nbsp;Transgenik ürünlerin olası risklerinin değerlendirilmesi ve kontrol altına alınması. Biraz daha açmak gerekirse, modern biyoteknolojinin insan sağlığı ve çevreye zarar vermeden uygulanmasını sağlamak için alınması gereken politik ve işlevsel önlemlerin toplamı denebilir. Biyogüvenlik Kurulu’nun görevi de, Biyogüvenlik Kanunu’nun 10. Maddesine göre bu amaca hizmet ederek bağımsız, hiçbir organ, makam, merci ve kişinin emrine tabi olmadan yerine getirmekti.&nbsp;&nbsp;&nbsp;GDO’lar, Glüten İntroleransı ve Yeşil Devrim&nbsp;&nbsp;1943 itibariyle Yeşil Devrim’in babası sayılan Norman Borlaug’un önderliğinde, dünya kıtlığına son vermesi amacıyla hibrit tohumlar geliştirilmeye ve dünyanın dört bir yanına yayılmaya başlandı. 1953 senesinde ise o güne kadar buğdayla ilişkilendirilmemiş, çok nadir görülen, adı konulmamış olan çölyak hastalığı, ilk kez buğday ile ilişkilendirilip, hastalık olarak tanımlandı ve bu tarihten sonra çölyak hastalığının görülme sıklığı yetişkinlerde 4, çocuklarda 11 kat arttı. Bunun ardında yatan nedeni, eski FDA (U.S. Food and Drug Administration) başkanı David Kessler şu şekilde açıklıyor: “Genetik mühendislikle yeni bir yiyecek çıkarıp onun moleküler yapısını değiştirirseniz, yeni bir protein üretebilirsiniz. Fakat bazen bu proteinler yeni bir alerjen olabilir.”&nbsp;&nbsp;&nbsp;Günümüzde çölyak hastalarının, toplam dünya nüfusunun %1’ine ve intoleransa sahip olanların %5’e sahip olduğunu da düşünürsek, henüz insanoğlu GDO’ya karşı yeterince dirençli değil.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Küresel gıda şirketleri ve onların beslediği bilim insanları ise suçluyu başka yerde arayarak, glütenin kendisine atıfta bulunuyorlar bir süredir. Fakat binlerce yıldır insanoğlunun temel gıda maddelerinden biri olan buğdayın, yalnızca son 70 senedir bize zarar veriyor oluşu biraz olsun şaibeli. Burada devreye, kapitalizmin çarkları giriyor. Zira yapılan şey yanlış ise geri dönmektense, bundan yeni bir iş alanı yaratılması sistemin kanında var.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;İçeriği Bilmek ya da Bilmemek&nbsp;&nbsp;Birçoğumuzun gıda tedarikinin bir numaralı yerlerini göz önünde bulunduralım; süpermarketler. Farklı yiyeceklerin, kendine has kokularının hiçbir şekilde hissedilmediği, dokunma, tatma gibi duyulardan son derece uzak bir ortamda, genellikle göze ve etiket okumaya dayalı bir alışveriş, bir beğenme söz konusu. Üreticiyle, üretilen ürünün hammaddesiyle karşılaşmanın kesinlikle olmadığı bir yerde, güvenilirliği sağlayan şeyler de bu nedenle marka ve onun sahip olduğu sertifikalar.&nbsp;&nbsp;&nbsp;1950’lere kadar gidildiğinde, tütünün insan sağlığı açısından zararlı olduğu bilim dünyasınca kabul edildi fakat bu sigara firmalarını hiçbir şeyden alıkoymadığı gibi, 2000’li yıllara kadar da etiketlere taşımadı. Bu durumda, ilk ciddi GDO tartışmalarının 1990-2000’lerde yapıldığı bir dünyada, GDO’ların insan ve doğa yaşamına olası zararları, etiketlere 2030 senesinden önce basılmayacak mıdır?&nbsp;&nbsp;

Türkiye’de Biyogüvenlik Yasası ve GDO Yönetmeliği, 26 Eylül 2010’da yürürlüğe girdi. Bu yasalara göre GDO’lu ürünler veya içeriğinde binde 9’un üzerinde GDO olan ürünlerin etiketlerinde “Genetik yapısı değiştirilmiştir.” yazması gerekiyordu.

Yeşil Devrim ile ilgili hikayeler