Geçen haftalarda kaybettiğimiz Edip Akbayram’ın bir röportaj videosu ölümünden sonra yeniden dolaşıma girmiş. Farklı kaynaklardan dönüp dolaşıp önüme geliyor. Akbayram o videoda “12 bin 500 lira maaş alıp üstüne bir de ev kirası veren bir insanın ruhsal durumunu düşünebiliyor musunuz?” diye soruyor ve ekliyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Yaşayan ölüdür o. Sabahleyin kahvaltıda zeytini göremez, peyniri göremez, kaymağı, balı göremez. Ben ondan dolayı mutsuzum…”&nbsp;</blockquote>Geçen yılki en düşük emekli maaşı olan 12 bin 500 lirayı vurguladığı için emekli maaşlarından&nbsp;söz ettiğini anlıyorum.Böyle bir bağlamda, dünyada Z kuşağı üzerinden yürüyen mikro-emeklilik trendi ile ilgili tartışmaları izliyorum. Bir yandan mikro-emeklilik kavramını tanıyorum, “Aaa bu çok güzel bir araştırma, bunu not al diyorum”&nbsp;mesela.&nbsp;Yani kendimi konuya kaptırır gibi oluyorum derken diğer yandan Edip Akbayram’ın Türkiye’de emeklilik gerçeğini özetleyen “Kahvaltıda zeytini göremez” lafı kulağımda yankılanıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mikro-emeklilikten bahsetmenin paradoksu</h2>Sonra bir ara, nicedir kendimin de unuttuğu bir şeyi hatırlıyorum: EYT nedeniyle 43 yaşında emekli olmuş biriyim ben. İki yıldır kağıt üzerinde emekliyim evet ama bir gün bile emekli olduğumu düşünmediğimi fark ediyorum. Benim gibilerin emekliliği istisnai olarak çok erken, evet. Bu gerçeği bir kenara koyalım.&nbsp;Ancak zamanında emekli olanların bile emekli olduğunu düşünme lüksüne sahip olmadığı ortamda, mikro-emeklilik trendinden bahsetmek bir yandan çok lüks ama bir yandan da çok anlamlı. Garip bir paradoks bu. Madem emeklilikten sonra umut yok; öyleyse neden daha gençken yani dönüp bir şeyleri telafi etme imkanı varken mini-emeklilikler hayal etmeyelim ki?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mikro-emeklilik ya da emeklilikte yaşı takmayanlar trendi</h2>Mikro-emeklilik kavramını ilk kez, Timothy Ferris'in&nbsp;2007 tarihli The 4-Hour Workweek adlı kitabında dillendirmiş. Uzunca bir uykunun ardından kavram son aylarda yeniden popüler oldu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mikro-emeklilik, emeklilik için yaşlılığı beklemek yerine, birkaç yıl çalışıp belli bir birikim yaptıktan sonra 6 ay ya da 1 yıla kadar (birikime göre süre uzayabilir) periyodlarla işe ara verip kendini yenilemeye deniyor.&nbsp;</li></ul>Verilen bu arada dünyayı gezenler var, kendini hobilerine veya kitap yazmak gibi hayallerine verenler de var. Tükenmişlik sendromuna bir panzehir&nbsp;olabileceği tartışılıyor. Kendimce Türkçeleştirmek istesem bu grubu “Emeklilikte yaşı takmayanlar” diye çevirebilirim. Bağlamıyla Türkçeleşir mi bilmiyorum? Çünkü Türkiye’de başlangıç maaşlarıyla birikim yapıp bu kadar uzun ara verme lüksü gençlerin ne kadarı için geçerli, tartışılır.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Z kuşağı ertelemek istemiyor</h2>The Newsweek’in <a fr-original-style="" href="https://www.storyboard18.com/how-it-works/understanding-micro-retirement-the-new-workplace-trend-reshaping-career-breaks-55035.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kavramla ilgili haberi</a> için görüş veren, Harvard Üniversitesi’nden Dr. Julie Lee, bu durumu "Z Kuşağı çalışanları arasında kariyerlerine saplanıp kalmak veya kişisel isteklerini ertelemek istemedikleri yönünde büyüyen bir his var" diye açıklamış. Bu hissi, biraz Covid-19 pandemisini görmelerine bağlıyor. Aynı haber için görüş veren ve 6 aylık bir mikro-emeklilik sürecinde olan TikTok etkileyicisi Annabel Denisenko’nun söyledikleri Dr. Lee’yi doğruluyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Covid sonrası birçok meslektaşımın çalışmaya bakış açısında büyük bir değişiklik fark ettim. Her zaman yeni deneyimlere ve öğrenmeye öncelik veriyorum, ister işimde ilerlemek ister seyahat etmek olsun—bu eğilimin mutlaka 'seyahat'e özgü olduğunu düşünmüyorum."</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mikro-emeklilik trendinde TikTok etkisi</h2>Mikro-emeklilik kavramının yayılmasında sosyal medyanın etkisi tartışılmaz. Sosyal medyada paylaşılan mikro-emeklilik deneyimleri, bu konuyu daha önce düşünmemiş olanları da cesaretlendiriyor. Bilhassa TikTok bu konuda ciddi bir yönlendirici.&nbsp;Konuyu Türkiye bağlamında düşününce, özellikle benim gibi geç Y kuşağı üyelerinin gerçeğiyle, bugün iş hayatlarının başlarında olan Z kuşağı üyeleri arasındaki bir farkı çok net bir şekilde görüyorum. Bizler, iş hayatına girerken çalışarak kazandığımız parayla ev almayı, araba almayı hatta yazlık almayı bile hayal edebildik.&nbsp;Kredi faizlerinin düşük olduğu yıllarda, bu bazılarımız için mümkün de oldu. Ancak günümüzde kariyerinin başında olanlar için bunu hayal etmek neredeyse imkansız. Üstelik bu Türkiye’ye özgü bir durum da değil.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gençler için uzun vadeli planlar hayal oldu</h2>İngiltere Emeklilik Politikaları Enstitüsü’nün "Z Kuşağının Endişeleri"&nbsp;başlıklı <a fr-original-style="" href="https://pensionsage.com/pa/Unique-financial-pressures-threaten-Gen-Z-retirement-prospects.php" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporuna göre</a>, gençlerin tasarruf etme yetenekleri; ekonomik belirsizlik, yüksek öğrenci kredisi borcu, karşılanamayan konut giderleri ve değişen istihdam kalıplarıyla ciddi ölçüde kısıtlanmış durumda.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Böyle olunca da uzun vadeli tasarruflar yerine kısa vadeli planlara öncelik vermeye başlamışlar.&nbsp;</li></ul>Çalışarak geleceğe yönelik yatırım yapmanın anlamsız olduğunu anlayan bir genç çalışanın, bazı şeyleri ileriki yaşlardaki emekliliğe ertelemek yerine, fiziksel olarak en iyi hissettiği yaşlarda yaşamak istemesinde anlaşılmayacak bir şey yok bu açıdan. Hatta daha mantıklı bile olabilir. Tabii bunun bir maliyeti var. Birkaç yıl çalışıp 6 ay, 1 yıl ara verebilecek kadar birikim yapmak herkese göre değil.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mikro-emekliliğin geleneksel formu: Sabbatical</h2>Aslında mikro-emekliliğin dünyada (özellikle ABD’de) uzun zamandır bilinen geleneksel bir formu da var. Sabbatical diye bilinen bu uygulama daha çok akademide görülüyor. 6 yıl çalıştıktan sonra, 7. yılı ücretli (veya ücretsiz) bir izin formunda geçirmeye dayalı sabbatical,&nbsp;Türkiye’de de bazı üniversitelerde uygulanıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir izin olarak değil de yurt içi ve yurt dışında araştırma yapabilmek için verilen serbest zaman olarak görülüyor.&nbsp;</li></ul>Adı mikro-emeklilikten çok önce koyulan, hatta İbranicedeki Shabbat yani istirahat günü olan cumartesiden gelen sabbatical, tam bir mikro-emeklilik gibi görülemeyeceği için bunu mikro-emekliliğin yalnızca bir formu olarak görmek daha doğru.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Belirsizlikler, riskler ve fırsatlar</h2>Pandemi, uzaktan çalışmanın mümkün olduğunu tüm dünyaya gösterdi. Bu deneyimle birlikte yarı zamanlı çalışmaya dayanan mikro-emeklilik planları&nbsp;da mümkün olabilir. Tabii hem şirketler hem de çalışanlar tarafından bakıldığında burada ciddi riskler ve belirsizlikler var.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kariyerinin önemli bir noktasında, bir yıl kadar ara veren çalışan döndüğünde aynı ortamı sağlayabilir mi? Ya da önemli bir çalışanını aniden uzun bir süre için kaybeden şirket, iş akışında sürekliliği nasıl koruyabilir? Sosyal güvenlik hakları uzun vadede bundan nasıl etkilenir?&nbsp;</li></ul>Öyle ya, benim kuşağımda kariyer bölünmesin diye “Önce şu askerliği aradan çıkar” telkini bir kural hâline gelmişti. Kuşkusuz hepsi planlanabilir. Özellikle doğum iznine ayrılıp geri dönen kadın çalışanlar üzerinden birikmiş bir deneyim var. Bunu planlayabilen şirketler, belki de yeni kuşaklarla daha verimli çalışmanın yolunu da bulabilir.&nbsp;Kariyerinin ortasında, en azından 6 ay bambaşka bir hayatı deneyimlemiş bir çalışanın döndüğünde işe katacağı değer de tartışılmalı bana kalırsa.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mikro-emekliliğin hayali bile güzel</h2>Genç yaşta emekli olmuş ama hâlâ çalışan biri olarak geriye dönüp baktığımda, "Daha genç yaşlarımda böyle bir şeyin mümkün olabileceğini hayal edebilsem yapardım" diyorum. Biz bunu hayal bile edemezdik çünkü. Bugünün gençleri için bunu hayal etmek mümkün. Ancak buna cesaret etmek, gereken finansmanı sağlamak hiç kolay değil elbette.Yapay zekanın da işlerin önemli bir kısmını yapacağı dünyada, çalışanlar için yeni bir mücadele alanı olabilir bu. Unutmayalım ki günde 8 saat çalışma, hafta sonu izni gibi bugün çok doğal görünen haklar mücadeleyle kazanıldı. Emekliliği sona ertelemek de zamanı geçmiş bir fikir olabilir artık.&nbsp;Öte yandan:&nbsp;Tam ben bunları yazarken—söylediklerimin tam tersine—Google kurucu ortağı Sergey Brin’in “Haftada 60 saat çalışma üretkenliğin en iyi noktasıdır” <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2025/02/27/technology/google-sergey-brin-return-to-office.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklaması</a> bültenlere düşüyor.&nbsp;Bir yanda mikro-emeklilik, diğer yanda daha çok, hatta ölümcül çalışma çağrıları ve şartları... Bir yandan da Edip Akbayram’ın kulağımdan hiç gitmeyen sesi:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Yaşayan ölüdür o.&nbsp;Sabahleyin kahvaltıda zeytini göremez, peyniri göremez, kaymağı, balı göremez…"</blockquote>

Pareto İçgörü

Mikro-emeklilik, emeklilik için yaşlılığı beklemek yerine, birkaç yıl çalışıp belli bir birikim yaptıktan sonra 6 ay ya da 1 yıla kadar periyodlarla işe ara verip kendini yenilemeye deniyor. Peki emekli olanların bile emekli olduğunu düşünme lüksüne sahip olmadığı bir ortamda bunu tartışmak lüks mü?

Mikro-emeklilik ile ilgili hikayeler