Türkiye’de basın, hiçbir zaman tam anlamıyla özgür olmadı. Hükümetler, tek parti döneminde Takrir-i Sükûn gibi kanunlarla, Demokrat Parti döneminde de Tahkikat Komisyonu gibi uygulamalarla basın kuruluşlarını siyasi baskı altında tuttu. Yargının kılıcı basının üzerinde hep sallandı. 1960 darbesinden sonra oluşan görece özgür ortam, 12 Mart 1971’deki askeri muhtırayla bozuldu. 1970’li yıllar da gazetecilerin hapsedildiği ve öldürüldüğü, basın kuruluşlarının baskı altında tutulduğu bir dönem oldu. <h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1980’den 2000’lere basın özgürlüğü</h2>12 Eylül 1980 darbesiyle yönetime gelen cunta ise kurduğu Milli Güvenlik Konseyi (MGK) aracılığıyla sansürü sistematik hale getirdi. MGK’nın siyasi yayınlar konusundaki baskısı, ana akım medyayı apolitikleşmeye ve magazin içeriklerine daha fazla yer vermeye itti. 1997 -2001 arasında PEN Yazarlar Derneği’nin başkanlığını da yapan yazar Alpay Kabacalı, Konsey Başkanı Kenan Evren’in basını zaman zaman şahsen denetlediğini, “hoşa gitmeyen” yayınlar için kapatma cezası verildiğini, tutuklamaların yapıldığını ifade ediyor.&nbsp;Fikir gazeteciliğinin kısıtlandığı 1980’lerde basının geleneksel sahiplik yapısı da değişti. Sermaye grupları ana akım medya şirketlerinin sahibi haline geldi. Yayıncılığın kar odaklı hale geldiği bu dönemde vatandaşların haber alma hakkı sekteye uğradı. Örneğin Sinan Baran’ın yüksek lisans tez çalışması, Milliyet’in Mayıs 1980’de %16,7 oranında magazinsel içeriğe yer veren bir gazeteyken Mayıs 2000’de bu oranın %53’e <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/pub/dorduncukuvvet/issue/37152/405980" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çıktığını gösteriyor</a>.&nbsp;1990’lar ise sermaye gruplarına ait medya kurumlarının iyiden iyiye güçlendiği bir dönem oldu. İstikrarlı, güçlü ve uzun ömürlü hükümetlerin kurulamaması, hükümetlerin basın üzerinde baskı kurmasını zorlaştırdı. 1993’te özel radyoların kapatılması girişimi, Başbakan Tansu Çiller’in de destek verdiği, vatandaşların arabalarındaki antenlere siyah kurdele taktığı “radyomu istiyorum” eylemleriyle engellendi. Faili meçhul cinayetlere, devlet-mafya ilişkisine, toplu cinayetlere dair araştırmacı gazetecilik kısmen de olsa yapılabildi.Öte yandan 1990’lar başta Ahmet Taner Kışlalı ve Uğur Mumcu olmak üzere 37 gazetecinin faili meçhul cinayetlerde öldürüldüğü bir dönem oldu. Geriye, dönemin İçişleri Bakanı Mehmet Ağar’ın Uğur Mumcu’nun eşi Güldal Mumcu’ya söylediği "Bir tuğla çekersek duvar yıkılır" sözü kaldı. Tüm toplumsal çabaya rağmen de o tuğla hala çekilemedi.&nbsp;3Y ile (yoksulluk, yolsuzluk, yasaklar) mücadele edeceği vaadiyle iktidara gelen AK Parti’nin Türkiye’yi yönettiği 2000’lerden bugüneyse basına yönelik yasaklar ve baskılar zirveye ulaştı. 1980’lerde değişen medya sahipliği yapısı bu dönemde ana akım medyanın tamamen iktidar güdümüne girmesine sebep oldu. İktidara yakın sermaye grupları, kamu bankalarından elde ettikleri kredilerle büyük medya şirketlerini satın aldı. Eski sahiplerse vergi cezaları, başka sektörlerdeki işlerin engellenmesi gibi yöntemlerle medya gruplarını satmak durumunda bırakıldı.CHP’nin 2019 tarihli bir raporunda, medyanın %95’inin iktidar kontrolünde olduğu, Türkiye’nin haberlere güvensizlik oranında dünyada ikinci ülke konumuna yerleştiği <a fr-original-style="" href="https://www.birgun.net/haber/medyanin-yuzde-95-i-iktidarin-kontrolunde-249012" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiliyor</a>.&nbsp;İktidara yakın olmayan kuruluşların reklam gelirleri, 2010’dan bu yana dağıttığı ilan gelirlerini açık şekilde raporlamayan, İletişim Başkanlığı’na bağlı Basın İlan Kurumu eliyle yoksullaştırıldı. Barış Terkoğlu, Murat Sabuncu, Barış Pehlivan, Murat Ağırel, Hülya Kılınç gibi gazeteciler hapsedildi. Bugün de hala mesleki faaliyetleri dolayısıyla hapiste tutulan pek çok gazeteci mevcut.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yayın yasakları</h2>Bu dönemde toplumda büyük yankı uyandıran konulardaki haberlere savcılıkların yayın yasağı talep etmesi ve yargının da hızla bu talebi onaylaması ya da RTÜK’ün yayın yasağı kararı ilan etmesi son derece olağan uygulamalar haline geldi. Son olarak Taksim’de yaşanan patlamaya ilişkin getirilen yayın yasağı ve sosyal medya mecralarına uygulanan bant daraltma henüz hatırlarda. 2019’da Cumhuriyet gazetesinin kamu ihaleleriyle ilgili bir haberine yayın yasağı getirilmesinin haberine de yayın yasağı getirilmesi, herhalde işin vardığı boyutu zaten yeterince güzel özetliyor.&nbsp;Terör saldırısı gibi konularda, özellikle şüpheliler yakalanamamışken onlara ipucu verecek nitelikte bilgilerin sızmasının önüne geçmek, toplumda infial yaratacak görüntülerin yayılmasını engellemek adına yayın yasağı uygulanması oldukça anlaşılabilir. Ancak bu yasağın halkın haber alma hakkını yok sayan bir nitelikte uygulanması ise aynı ölçüde kabul edilemez. Nitekim korkunç bir olay yaşayan insanlar, sağlıklı haber akışı sağlanamayan durumlarda da infiale kapılabilir.&nbsp;Yayın yasağı ve erişim engeli getirilen başka haberlerin detayları, bu yasakların amacının infiali önlemektense halkın haber alma hakkını engellemek olduğunu düşündürüyor. İşte son yıllarda yayın yasağı getirilen haberlere bazı örnekler:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eşini öldürdükten sonra intihar eden Eski Alperen Ocakları Genel Başkanı, Adalet Bakanlığı Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı'nda görev yapan hâkim Serkan Tüzün ile ilgili haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">HDP’nin Cengiz Holding’e ait olduğunu söylediği iki tırın karıştığı, 20 kişinin ölümüne yol açan Mardin’deki trafik kazasına ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doktor Ekrem Karakaya cinayetinin soruşturma dosyasına ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun "Devleti FETÖ’ye teslim eden kişinin adı Recep Tayyip Erdoğan’dır" ifadelerini kullandığı konuşması;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Samuray kılıcıyla öldürülen Başak Cengiz cinayetine ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">17-25 Aralık sürecinde eski bakanlar Zafer Çağlayan, Muammer Güler, Egemen Bağış ve Erdoğan Bayraktar'a yönelik olarak başlatılan "yolsuzluk" soruşturmasına ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Reza Zarrab konulu haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">MİT TIR'larının durdurulmasına ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Musul’daki Türkiye konsolosluğunun işgal edilmesine ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">24 kişinin ölümüyle sonuçlanan Çorlu’daki tren kazasına ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kuzey Marmara Otoyolu kapsamında Gebze’de inşa edilen viyadükte üç işçinin ölümüne sebep olan çöküntüye ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Rusya'nın Ankara Büyükelçisi Andrey Karlov'un öldürülmesine ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">AK Parti milletvekili Şirin Ünal’ın evinde öldürülen Nadira Kadirova’ya ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">AK Parti milletvekili Tolga Ağar’ın ilişkili olduğu iddia edilen Yeldana Kaharman’a ilişkin haberler;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sedat Peker’in hükümet üyelerinin çeşitli suçlara karıştığı iddialarına ilişkin haberler;</li></ul>Üstelik medya ombudsmanı Faruk Bildirici, geçici olarak ilan edilen yayın yasaklarının bir kısmının kalktığına dair kararların yayımlanmadığının altını çiziyor. Bildirici, yayın yasaklarının bu şekilde kalıcı hale getirilmesinin Anayasa’ya aykırı olduğunu hatırlatıyor. Örneğin Taksim saldırısına ilişkin yasağın kaldırıldığı ifade edilmediği için yasağı dinleyen kalmadığını, bunun gelecekte iktidarın hoşuna gitmeyen bir yayın organına patlamaya dair haberleri nedeniyle ceza verilmesine ya da dava açılmasına yol açabileceğini <a fr-original-style="" href="https://www.gazeteduvar.com.tr/gecici-yayin-yasagi-gecmedi-makale-1590022" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylüyor</a>.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dezenformasyon yasası</h2>İktidarın medyaya yönelik baskısının, tutuklu gazetecilerin, yayın ve erişim yasaklarının bu kadar gündemde olduğu bir dönemde yürürlüğe giren, “sansür yasası” olarak da bilinen dezenformasyon yasası ise endişeleri oldukça artırdı.Aposto Gündem’de ve politika yayınımız Spektrum’da defalarca ele aldığımız bu yasa, Türk Ceza Kanunu’na "halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma" suçunu ekleyerek, "endişe, korku veya panik yaratma, ülkenin iç ve dış güvenliğini kamu düzenini ve kamu barışını bozmaya" yönelik yayın yapanların hapisle yargılanmasını öngörüyor. Bu kavramların muğlaklığı, yasanın hükümetin hoşuna gitmeyen yayınları yasa kapsamında yargılanmasının da <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61601487" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">önünü açıyor</a>.&nbsp;Bilişim hukukçusu ve İfade Özgürlüğü Derneği kurucusu Prof. Dr. Yaman Akdeniz, “Keyfi soruşturmalar açılacak, teknik takipte kimi bulabilirlerse onları soruşturacak, yargılayacaklardır. Nasıl biz medya taraması yaptığımızda sıklıkla karşımıza cumhurbaşkanına hakaret suçu çıkıyorsa, bu da bundan sonraki dönemde yeni bir suç tiplemesi olarak karşımıza çıkacaktır. Amaç hem korkutmak hem de susturmak, yani ifade ve basın özgürlüğü Türkiye'de her zaman tehlike altındaydı ama bu son değişiklikten sonra daha ciddi bir tehlike ile karşı karşıyayız. Daha da karanlık bir dönemin başlangıcı olduğunu söyleyebiliriz.” sözleriyle yasayı <a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/yaman-akdenizden-sansur-yasasi-uyarisi-1992362" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yorumluyor</a>.&nbsp;Yasayı Spektrum’a yazdığı <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/suspus-kanunu" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Suspus Kanunu</a> başlıklı yazıda eleştiren deneyimli gazeteci Ferai Tınç ise, “Tarihin hiçbir döneminde baskıyla, zulümle, hapisle, zorbalıkla gerçekler örtbas edilemedi. Gerçeklerden korkanlar kaybettiler, karanlık köşelerinden iş çevirmeye kalkanlar er ya da geç ayıplarıyla baş başa kaldılar. Çünkü gerçekler özgürdür, ‘sus’ dendiğinde susmaz.” cümleleriyle yasayı hazırlayanların amaçlarına ulaşamayacağını savunuyor.

Aposto Gündem

Türkiye’nin sansür pratikleri

Spektrum Son Düzlük #14: Gençlerin siyasete bakışı. Son Düzlük’te bu hafta Arayüz Kampanyası'nın Direktörü Nevzat Taşçı ile 18-30 yaş arası genç seçmenin Türkiye'de siyasete bakışını, tercihlerini ve eleştirilerini konuştuk.<a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/5q08se7twmHgRGzqSXs6Hy?si=15315954d24145d7" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2022/10/2022-11-09T12:02:03.808Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Parlamento Yakın Geçmiş #6: Evren’in Türkiyesi.&nbsp;Altıncı bölüm 12 Eylül 1980 Darbesi sonrası Kenan Evren cumhurbaşkanlığındaki Türkiye’ye odaklandı. Askerî yönetimin etkisinden çıkarken ülke siyasetindeki dinamiklerin ve aktörlerin nasıl değiştiğini inceledi.<a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/7jqBSL69LrEAMFs622lKbG?si=1bd480d8fae94176" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2022/10/2022-11-09T12:02:35.752Z.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Kalıpsız, Kuralsız, Önyargısız: Yaratıcılığa Alan Açmak. Güneş Özgeç. 5-6 Kasım arası Bomontiada’da gerçekleşen Beats by Girlz festivali işbirliğiyle hazırladığımız podcast serisinin ilk konuğu müzisyen Güneş Özgeç oldu. Güneş ile müzik kariyeri üzerine konuştuk.<a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/58Y2EkcnA0ywKe6UaSBzHh?si=a4a2cf68d1a64de1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2022/10/2022-11-09T11:59:24.602Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Sahne Arkası #9: Ata Leblebici ve Kelime Köşesi. Sahne Arkası'nın bu haftaki konuğu Kelime Köşesi yayınının editörü Ata Leblebici oldu. Ata ile kelimelerin kökeni ve günümüzde kelimelerin nasıl politize olduğu üzerine sohbet ettik.<a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/2fTykccjARRf3gyOQF6Iua?si=5b2d33087c654e9c" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2022/10/2022-11-09T12:00:40.843Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Duende İzleme Listesi | Bu hafta: Sick of Myself, The Crown, Şiirsel Gerçekçilik. Aposto’nun kültür-sanat yayını Duende’nin yeni programı İzleme Listesi bu hafta ilk bölümü ile sizlerle buluştu. Sinema editörümüz Emre Eminoğlu’nun haftalık olarak sinemalarda, platformlarda ve kültür sanat mekânlarında öne çıkan yapımları derlediği yeni programımız artık her cuma Aposto Radyo’da.<a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/2cA3rGBV1cKTIIJbSukRFZ?si=8fcd57b8ea314bde" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2022/10/2022-11-09T12:00:02.475Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Keşif Sineması #2.5: Barış Gönenen | Oyuncunun sanatı tiyatro, sinemada LGBTİ+ temsili, Andrew Haigh Sineması.&nbsp;Keşif Sineması’nın ikinci sezonunun yeni bölümünde, Barış Gönenen’le oyuncunun sanatı tiyatro, tek mekân filmleri ve sinemada LGBTİ+ görünürlüğü ve temsiliyeti üzerine sohbet ettik, Andrew Haigh sinemasını keşfettik.

Editörün Seçkisi

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(239, 254, 117); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(239, 254, 117); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Altılı Masa ile ilgili adı geçen adayların bir buçuk yıllık sürecine bakın. Bir buçuk yıl evvel isim belirlenseydi o günkü anketlerde birinci olan isim farklıydı. Bugün farklı, üç ay sonra farklı olabilir. O zaman niye önceden belirleyesiniz? Bir buçuk yıllık süreçte yapılan bütün anketlerde, hata payı olmakla birlikte, iktidarın toplam oy kapasitesi düşük, muhalefetin yükseliyorsa bu da yanlış yapılmadığını gösteriyor.”&nbsp;</blockquote>Erhan Erol <blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(239, 254, 117); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; text-align: right;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(239, 254, 117); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; text-align: right; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Evren liderliğindeki askeri yönetim ülkenin yaşadığı sıkıntıları yumuşak bir şekilde değil hızlı, sert ve acı dolu bir yolla çözmek için kollarını sıvamış, yaşananların bilançosunu yapan basın-yayın organlarına karşı da aksiyon almıştı. Pek çok büyük gazete ve dergi yüzlerce gün yayın yapamamış, sayısı 40’ı bulan gazeteciler de ağır suçlardan yargılamışlardı. Kenan Evren ülkenin yeniden inşa edilmesi gerektiğine inanmış, dolayısıyla da sıfırdan oluşturacağı ülke için eskisinin yıkımını hızlandırmıştı.”</blockquote>Parlamento Yakın Geçmiş <blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(239, 254, 117); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; text-align: right;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(239, 254, 117); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; text-align: right; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Döngüsel Ekonomi’nin ne olduğundan önce ne olmadığını anlamamız lazım. Bunu anlamak için de önce içinde bulunduğumuz lineer ekonomiyi anlamamız gerekiyor. Lineer ekonomi üret-tüket-at sistemi ile sonunda atık oluşturan bir sistem. Ama baktığımızda eğitim sistemimiz de lineer bir sistem. Öğretmenlerimiz bize bir bilgi veriyor, sınavda kullanıyoruz ve çıktığımızda yüzde sekseni atık hâle gelmiş oluyor. Yani lineer ekonomi bir ekonomik plan değil, bir yaşam tarzı.”</blockquote>Tunç Karabayer

Parlamento

Bu sayıda 12 Eylül’ün etkilerini inceleyecek, askeri yönetimin etkisinde demokrasinin tekrar filizlenmesini gözlemleyeceğiz.

Yakın Geçmiş: Evren'in Türkiye'si 

Halihazırda kaotik bir atmosferde hükümet görevini alan CHP grubu, Maraş Katliamı gibi olayların devamlı vuku bulması, ekonomik sıkıntıların çözülememesi gibi sıkıntılar sebebiyle iktidardan istifa etmiş, yeni hükümeti kurma görevi de 77 seçimlerinde ikinci sırada çıkmasına rağmen Demirel’e verilmişti. Demirel hükümeti Milliyetçi Cephe içerisindeki tartışmaların sebebiyle hükümete taşıyamamış, MHP ve MSP’nin dışardan destekleriyle bir azınlık hükümeti kurmuştu. Bu hükümet tarihe “Kerhen” (istem dışı) Milliyetçi Cephe Hükümeti olarak geçmişti.Demirel hükümeti devralışının ardından “Yüz Gün Planını” duyurmuş, bu planla 100 gün içerisinde Türkiye’nin hem ekonomik hem de ideolojik problemlerini çözeceğini iddia etmişti. Bu plan Meclisten güvenoyu alarak geçmesine rağmen ülkenin her kesimi planın başarısı konusunda umutlu değildi. Bu kesimlerin başında Türk Silahlı Kuvvetleri geliyor, ordu yönetimi sivillere bırakmak istemiyordu.Bu çerçevede Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren önderliğinde ordu Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’e bir uyarı mektubu gönderdi. Bu mektuba göre, siyasiler ülkedeki problemleri çözmez ise ordu yönetime el koyabilirdi. Bu gergin ortamda Demirel Başbakanlık görevine devam etmiş, sorunların çözümü sağlandığı takdirde ordunun kışlalarda kalacağını umut etmişti.TSK’nın uyarısı ardından ise siyaset Cumhurbaşkanı seçimi ile tekrar bir krize girmişti. Fahri Korutürk’ün görev süresi dolmuş, yerine ise hiçbir parti Mecliste yapılacak seçimi kazanabilecek bir alternatif sunamamıştı. 15 gün içerisinde seçilmesi gereken Cumhurbaşkanı aylar boyunca seçilememiş, bu olay hem Meclis içinde hem de dışında bir alay konusu haline gelmişti. Genelkurmay Başkanı Evren’in uyarılarına rağmen Meclisin bir aday bulamaması ülkeyi aylarca sürecek bir krize sürüklemişti.&nbsp;30 Ağustos Zafer Bayramı kutlama törenleri yapılacağı zamanda ise yeni bir kriz patlak vermişti. her yıl yapıldığı gibi Anıtkabir’de düzenlenecek kutlama törenlerine Necmettin Erbakan katılmamış, Anıtkabir’e gelmek yerine yakın zamanda vefat etmiş bir din insanının cenazesine katılmıştı. Bunun üzerine 6 Eylül tarihinde Erbakan liderliğinde MSP Konya ilinde bir miting düzenleme kararı almıştı. Bu miting İsrail’in Kudüs’ü başkent ilan etmesini protesto etmek amacıyla paılmış, miting süresince de şeriat talebi sıkça “Dinsiz devlet, yıkılacak elbet!” sloganlarıyla dile getirilmişti. Seküler-Kemalist çizgi üzerinden hareket eden ordu için bu görüntüler rahatsız edici hatta kabul edilemez bulunmuştu. <img src="https://images.aposto.com/2022/7/2/1659452270553.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.46" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu olaylar etrafında artık müdahale yapılması gerektiğine karar veren TSK’nın üst kademeleri aylardır hazır bekleyen darbe planlarını gerçekleştirmek üzere harekete geçmişlerdi. Darbe 12 Eylül 1980 tarihinde yapılacak, emir-komuta zincirine bağlı kalınacaktı. 12 Eylül Darbesi bu özelliğiyle diğer darbelerden ayrılacaktı, nihayetinde önceki darbeler emir-komuta zincirinin bozulduğu ordunun birlik olamadığı atmosferlerde yapılmıştı.12 Eylül 1980 günü geldiğinde ordu harekete geçmeye hazır şekilde Genelkurmaydan gelecek emiri bekliyorlardı. 03.00 saatinde ise beklenen emir gelmiş, “Bayrak Harekatı” başlamıştı. Ordu hızlı bir şekilde tüm basın-yayın binalarını ele geçirmiş, devlet binalarını sarmış ve siyasilerin tutuklanması için de birlikler göndermişti. Türkiye gecenin bir saatinde tekrardan ordunun iradesine giriyor, Meclis tekrar kapanıyordu.&nbsp;Gece saat 04.00 itibariyle halka ordununn yönetime el koyduğu, anayasanın ve meclisin dağıtıldığı duyurulmuştu. Ülke tam anlamıyla ordunun kontrolü altına alınmış, askeri vesayet dönemi tekrardan başlamıştı. Gün doğarken siyasi parti liderleri teker teker evlerinden alınarak tutuklanmış, Türkiye’nin demokrasisi bir kez daha durgunluğa girmişti.

NATO, 1949’da İkinci Dünya Savaşı’nın ardından ortaya çıkan iki kutuplu dünya düzeninde, Soğuk Savaş ortamında sosyalist bloka karşı askeri birliği sağlamak amacıyla ABD, Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda, İtalya, Belçika, Danimarka, Norveç, İzlanda, Kanada, Lüksemburg ve Portekiz tarafından kuruldu.NATO’nun en bilinen özelliği, Anlaşma Metni’nin 5’inci maddesindeki taraf ülkelerden birine askeri saldırı yapılması halinde bunun tüm üyelere yapılmış bir saldırı olarak değerlendirileceği ibaresi oldu. Belki de bu caydırıcı madde sayesinde hiçbir NATO üyesi, başka bir devletin askeri saldırısına maruz kalmadı. Üstelik NATO, “nükleer paylaşım” ile nükleer silahı bulunmayan üye ülkelerin topraklarına da nükleer silahı olan üyelerin silahlarının yerleştirilmesini sağladı. Bu sayede bir üye ülkeye saldırmak intihar etmekle eş anlamlı hale geldi. &nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye’nin üyeliği ve kaçan büyük fırsat</h2>1940’ların ikinci yarısında çok partili sisteme geçerek demokrasi yolunda büyük bir adım atan Türkiye, yanı başındaki Sovyetler Birliği’nin toprak ve Boğazlarda üs talepleri sebebiyle güvenlik endişesi yaşıyordu. Batı ittifakının içinde yer alma konusundaki kararlı duruş sonucu NATO’ya üyelik başvurusunda bulunuldu. Türkiye, Demokrat Parti iktidarının Kore’ye asker gönderme kararının da sonucuyla 1952’de üyeliğe kabul edildi. Yunanistan’ın da NATO’ya katıldığı bu tarih, örgütün ilk genişlemesi oldu.Yunanistan, 1974’te Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekatı’na sessiz kaldığı gerekçesiyle NATO’nun askeri kanadından ayrıldı. Daha sonra başka güvenlik endişeleriyle dönmek istediğindeyse hem Süleyman Demirel’in hem de Bülent Ecevit’in vetosuyla karşılaştı. NATO’nun kararları oybirliğiyle alma kuralı sebebiyle beklemek zorunda kalan Yunanistan, 12 Eylül 1980’de askeri darbeyle yönetime gelen Kenan Evren’in Ekim 1980’de verdiği onay sayesinde NATO’ya dönebildi.Bu, Kıbrıs Barış Harekatı’ndaki askeri başarının diplomaside karşılığının alınamaması anlamına geliyordu. Evren, ABD ile ilişkileri korumak amacıyla Yunanistan’a şartsız NATO’ya dönüş onayı vermişti. Oysa Türkiye, Yunanistan’ın dönüşü için Kıbrıs’ta Barış Harekatı sonucunda ortaya çıkan iki devletli yapının tanınmasını şart koşabilirdi. Bu sayede Türkiye hala Kıbrıs’ta “işgalci” olarak tanımlanmaz ve Avrupa Birliği üyelik müzakereleri tıkanmazdı. KKTC de dünyayla ekonomik ve diplomatik ilişki kurabilen bir devlet olabilirdi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">NATO’nun diğer genişlemeleri</h2>NATO’ya 1955’te Almanya, 1982’de İspanya, 1999’da Macaristan, Polonya ve Çek Cumhuriyeti katıldı. 2004’te Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya, 2009’da Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ, 2020’de ise Kuzey Makedonya örgüte dahil oldu.<img src="https://images.aposto.com/2022/4/2/1652817109958.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.31" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Soğuk Savaş’ın sonunda sosyalizmin tüm dünyada çökmesiyle birlikte tek kutuplu bir dünya düzeni hâkim olmuştu. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2007’de Münih Güvenlik Konferansı’nda yaptığı konuşmada “NATO'nun genişlemesinin barışın korunmasına katkı sağlamadığını, ABD'nin birçok alanda sınırlarını aştığını ve herkese isteklerini kabul ettirmeye çalıştığını” söylüyordu. Putin “ABD'yi saldırganlıkla suçlamak istemediğini ancak ülkesinin bu gelişmelere karşı önlemler almak zorunda olduğunu” da <a fr-original-style="" href="https://www.dw.com/tr/putinden-abdye-yayl%C4%B1m-ate%C5%9Fi/a-2519775" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiyordu</a>.Karşısında Sovyetler Birliği gibi bir düşmandan yoksun kalan NATO’nun amacı sorgulanır hale gelmişti. Eski ABD Başkanı Donald Trump’ın 2018’de danışmanlarıyla ABD’nin NATO’dan çekilmesini tartıştığı ortaya <a fr-original-style="" href="https://www.aa.com.tr/tr/dunya/trump-2018de-defalarca-abdnin-natodan-cekilmesini-tartisti/1365681" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çıkmıştı</a>. ABD’nin Avrupa ülkelerinden NATO’ya ayırdıkları kaynakları artırmasını istemesi de Avrupalı üyelerde rahatsızlık yaratıyordu. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 2019’da “NATO’nun beyin ölümünün gerçekleştiğini, Avrupa’nın kendi ordusunu kurması gerektiğini” bile <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50342428" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylemişti</a>.Ukrayna’nın NATO üyesi olmak istemesi, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı işgal girişiminin belki de en önemli gerekçesiydi. Bu işgal, NATO için muhtemelen Putin’in öngöremediği bir hayat öpücüğü oldu. Hızlıca kenetlenip birlik görüntüsü veren NATO, Ukrayna’ya siyasi, teknik ve askeri anlamda geniş destek sağladı. Tek kutuplu düzenin bozulduğu, ABD’nin dünyanın tek hâkimi olarak görülmediği günlerde NATO’nun Rusya tehdidine karşı Avrupa güvenliğinde oynadığı rol yeniden hatırlandı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İsveç ve Finlandiya’nın üyeliği</h2>Tüm bunların sonucunda Rusya’nın komşusu Finlandiya ve bir diğer İskandinav ülkesi İsveç de NATO’ya üyelik başvurusu yaptı.Eski İsveç Başbakanı Carld Bildt, Foreign Affairs’deki makalesinde İsveç ve Finlandiya’nın 1995’te Avrupa Birliği’ne üye olmalarının Soğuk Savaş dönemindeki askeri tarafsızlık konseptinden bir dönüş olduğunu ancak iki ülkenin NATO’ya katılan Estonya, Letonya ve Litvanya’nın aksine Rusya ile yapıcı bir güvenlik ilişkisi geliştirmeye çabaladığını <a fr-original-style="" href="https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2022-04-26/natos-nordic-expansion" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">öne sürüyor</a>. Bildt, Rusya’nın 2008’de Gürcistan’a müdahalesinin, 2014’te de askeri gücüyle Ukrayna’nın AB üyeliğini engelleme girişiminin ve şimdi Ukrayna’yı tamamen işgal etme planının jeopolitik dengeleri tamamen değiştirdiğini ifade ediyor. Bildt’i doğrular şekilde iki ülkede de ilk defa NATO üyeliğini destekleyenlerin çoğunlukta olduğu görülüyor.Bildt, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğinin örgütün askeri kapasitesini özellikle hava ve deniz altında geliştireceğini, Rusya saldırganlığına karşı caydırıcılığı artıracağını, Baltık ülkelerinin savunmasını kolaylaştıracağını ve en önemlisi, “Avrupa savunmasında” NATO’nun siyasi gücünü pekiştireceğini, AB ile NATO arasındaki işbirliğini güçlendireceğini öne sürüyor. Bildt, NATO’ya başarılı şekilde entegre olan ve Rusya ile karşılıklı güvenceler vererek provokasyona mahal vermeyen Norveç modelinin çalışabileceğini, İsveç ve Finlandiya’nın Rusya’nın stratejik bölgelerine yakınlığı sebebiyle tıpkı Norveç ve Danimarka gibi “nükleer paylaşımda” yer almayabileceğini belirtiyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rusya’dan karışık mesajlar</h2>Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, ise "İsveç ve Finlandiya’nın NATO girişimleri, sonuçları bakımından büyük bir hata. Bu karar neticesinde iki ülkenin de güvenliğinin güçlendirilmeyeceği bizim açımızdan çok açık. Bu karara basit bir tepki vereceğimiz düşünülmesin. Askeri gerilimin seviyesi yükselecek" ifadelerini <a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/rusya-isvec-ve-finlandiyanin-nato-girisimleri-buyuk-bir-hata-1936486" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kullanıyor</a>.&nbsp;Putin ise şaşırtıcı şekilde tonu düşürerek “Rusya’nın İsveç ve Finlandiya ile bir sorunu yok, olmadı. Dolayısıyla bu ülkelerin dahil olmasıyla yaşanacak bir genişleme bizim için doğrudan bir tehdit oluşturmuyor. Ancak bu bölgede askeri altyapının genişlemesi kesinlikle tepkimize neden olacaktır. Bizim için hangi tehditlerin yaratıldığını göreceğiz” <a fr-original-style="" href="https://www.amerikaninsesi.com/a/i%CC%87sve%C3%A7-ve-finlandiyanin-uyeligi-tehdit-olusturmuyor/6576548.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">diye konuştu</a>.Öte yandan Gürcistan’dan bağımsızlığını ilan eden Güney Osetya’da 17 Temmuz’da Rusya’ya katılmak için referandum yapılacağının açıklanması, NATO genişlemesine bir cevap olarak <a fr-original-style="" href="https://www.birgun.net/haber/nato-yayilmasina-guney-osetya-resti-387854" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yorumlandı</a>.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye için hem fırsat hem tehlike</h2>Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, katıldığı gayriresmi NATO Dışişileri Bakanları toplantısı sonrasında Türkiye’nin İsveç’in ve Finlandiya’nın üyeliğini engelleme niyetinde olmadığını, prensip olarak açık kapı politikasını desteklediğini söylemişti. Çavuşoğlu, “iki ülkenin PKK/YPG terör örgütüyle ve mensuplarıyla yaptığı görüşmeler ve özellikle İsveç’in yaptığı silah yardımı dahil tüm rahatsızlıkların iletildiğini, iki ülkenin savunma sanayi ürünleri konusunda Türkiye’ye yönelik kısıtlamalarının da kabul edilemez olduğunu” <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2022/05/15/nato-turkiye-nin-isvec-ve-finlandiya-n-n-uyeligini-engelleme-niyeti-yok" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtmişti</a>.Cumhurbaşkanı Erdoğan ise daha sonra Türkiye’nin “terör örgütlerine karşı tavrı net olmayan” iki ülkenin üyeliğine evet demeyeceğini, bu ülkeler “bazı teröristleri iade edeceklerini söyleseler dahi buna inanmayacaklarını” söyledi. Erdoğan, Yunanistan’ın NATO’ya dönüşünü ve sonrasında yaşananları hatırlatarak “aynı yerden iki kere sokulmayız” <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2022/05/16/cumhurbaskan-erdogan-isvec-ve-finlandiya-n-n-nato-uyeliklerine-evet-demeyeceklerini-ac-kla" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">cümlesini sarf etti</a>.NATO müttefiklerinin Türkiye’nin PKK konusundaki hassasiyetini anlamadığı ya da anlamak istemediği bir sır değil. NATO’nun genişleyecek olması, Türkiye’nin hassasiyetlerinin anlaşılması ve bu konuda adım atılması için bir fırsat olarak değerlendirilebilir. Türkiye, YPG’nin PKK ile bağlantılı olduğunu kabul ettirerek YPG’ye yapılan yardımları engelleyebilir, yabancı ülkelerdeki terör örgütü üyelerini teslim alabilir, ABD ile S-400 hava savunma sistemi konusundaki anlaşmazlığı geride bırakabilir ve F-35 savaş uçaklarının tedariki konusunda ilerleme sağlayabilir. Keza NATO Genel Sekreteri NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de “Türkiye'nin önemli bir müttefik olduğunu, endişelerini gidermek için masaya oturulacağını” <a fr-original-style="" href="https://www.gazeteduvar.com.tr/stoltenberg-turkiyenin-finlandiyayla-ilgili-endiseleri-giderilecek-haber-1564857" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylemişti</a>.Öte yandan Türkiye’nin kapalı toplantılarda pazarlık yürütmek yerine kapıyı baştan kapatır gözükmesi hassasiyetlerinin tamamen göz ardı edildiği, suçlandığı hatta Rusya’nın yanına itildiği bir dönemin de başlangıcı olabilir. Türkiye'nin hiçbir kazanım elde etmediği bir senaryoda İsveç ve Finlandiya'nın üyeliğe kabulü, "diplomatik yenilgi" görüntüsüne sebep olabilir.&nbsp;Önemli not: Yazı tamamlandıktan sonra Bloomberg, Türkiye'nin İsveç ve Finlandiya'nın NATO üyeliği için YPG-PKK konusundaki endişelerinin kabulünü, silah ihracatı kısıtlamalarına son verilmesini, F-35 uçak programına yeniden dahil edilmesini ve &nbsp;S-400 yaptırımlarının kaldırılmasını şart koştuğunu <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-05-17/what-turkey-wants-from-sweden-and-finland-in-nato-expansion-spat" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">öne sürdü</a>. &nbsp;

Spektrum

İsveç ve Finlandiya'nın NATO'ya üyelik başvurusu, Türkiye için önemli fırsatları ve tehlikeleri beraberinde getiriyor. 

NATO genişlemesi: Türkiye için fırsatlar ve tehlikeler

Bu sözler Safiye Ayla’nın 1996 yılında <a fr-original-style="" href="http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/160492/001526240006.pdf?sequence=2" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kim</a> dergisine verdiği söyleşiden.Eğlence hayatı denildiğinde ilk akla gelen şeylerden biri şüphesiz müzik olsa gerek çünkü müziksiz bir eğlence hayatı düşünmek mümkün değil. (Günümüz eğlence hayatının içinde bulunduğu durum müzik emekçilerinin koşullarıyla da yakından alakalı bence)&nbsp;Peki müzik tarihimizin en önemli birkaç ismini saymamız istense ilk üç sıradaki isimlerden biri Safiye Ayla olmaz mı, ne dersiniz?Safiye Ayla’nın doğum tarihi kaynaklarda 1907 olarak geçerken kendisi <a fr-original-style="" href="http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/151123/001526262006.pdf?sequence=2" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1917</a> yılında doğduğunu söylemiştir. Zaten yaşının da bir önemi yoktur. Öksüz yurdunda büyümüş, <a fr-original-style="" href="https://www.armanayse.com/bakin-safiye-ayla-kadinlara-nasil-seslenmis-hayatiniza-renkli-dogru-ofkeli-bir-gazeteci-sokmadiysaniz-yazik-olmus-size/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">14 yaşındayken</a> bir milletvekili tarafından evlat edinilmiştir. Bir gün yurttaki arkadaşları onu musiki cemiyetine götürünce hayatı değişir.<img src="https://images.aposto.com/2022/3/1/1650314526275.png" width="550" height="454" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.19" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/cumhuriyet//cumhuriyet_1930/cumhuriyet_1930_tesrinievvel_/cumhuriyet_1930_tesrinievvel_9_.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">9 Ekim 1930’da ilk kez sahneye çıkan Safiye Hanım</a><a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Safiye_Ayla" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1930</a>’da ilk plağını doldurmasıyla Türkiye müzik tarihinin en önemli isimlerinden olur. <a fr-original-style="" href="http://porteakademik.itu.edu.tr/docs/librariesprovider181/Yay%C4%B1n-Ar%C5%9Fivi/2.-say%C4%B1/porte_akademik-2-55.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Colombia Şirketi</a>’nde çıkan İlk plağında “Bekledim de Gelmedin” ve “Sevda Yaratan Gözler” şarkıları yer alıyordu. Ertesi yıl Mulen Ruj Gazinosu’nda sahneye çıktıktan sonra assolistliğe yükselir. 1932’de Atatürk’ün karşısında şarkı söyler. İddialara göre sesi çok güzel olmasına rağmen <a fr-original-style="" href="https://www.armanayse.com/bakin-safiye-ayla-kadinlara-nasil-seslenmis-hayatiniza-renkli-dogru-ofkeli-bir-gazeteci-sokmadiysaniz-yazik-olmus-size/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çirkin</a> olduğu gerekçesiyle perde arkasından Atatürk’e şarkı söylemiştir. Ancak bu iddia ve iftiranın 1934 sonrasında Safiye Ayla yerine başka bir kadın sanatçıyı ön plana çıkarmak isteyen Atatürk’ün çevresindeki bazı kişilerce ortaya atıldığı da ileri sürülmektedir. Kimilerine göre 1930’ların dünyasında Akdeniz’den çıkan en güçlü birkaç kadın ses arasındaydı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/3/1/1650314586180.png" width="550" height="224" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.41" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/cumhuriyet//cumhuriyet_1931/cumhuriyet_1931_subat_/cumhuriyet_1931_subat_14_.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1931’de Cumhuriyet gazetesinin düzenlediği “Türkiye Bülbülü” yarışması ve bu yarışmada ikinci olan Safiye Hanım</a><a fr-original-style="" href="https://twitter.com/sigaramcamel/status/1149044299075600384" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Nazım Hikmet</a> Bursa Cezaevi’nde yatarken ona teneke teneke bal, yağ, peynir gibi erzak gönderdiği için Birinci Şube’de sorgunlanmıştı. (Nazım yine karşımıza çıktı🙂) Zaten kendisi 1960’larda <a fr-original-style="" href="https://www.armanayse.com/bakin-safiye-ayla-kadinlara-nasil-seslenmis-hayatiniza-renkli-dogru-ofkeli-bir-gazeteci-sokmadiysaniz-yazik-olmus-size/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türkiye İşçi Partisi</a> üyesiydi. TİP’in mitinglerine hoparlör yollar, zaman zaman kendisi de mitinglerde konuşma yapardı. Kendi ifadesiyle Kenan Evren solcu olduğu için onu devlet sanatçılığı unvanından mahrum bırakmıştı. &nbsp;Her ne kadar bu durum Safiye Ayla’nın içinde ukde olarak kalsa da o zaten sesiyle, duruşuyla, hayata bakışıyla bir halk sanatçısıydı.&nbsp; Safiye Ayla ile ilgili yazılmış iki tane kitap var. Biri Nalan Seçkin tarafından kaleme alınan <a fr-original-style="" href="https://www.idefix.com/Kitap/Safiye-Ayla-Musalladan-Sohrete/Edebiyat/Turk-Gunluk-Ani/urunno=0000000063605" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Musalladan Şöhrete Safiye Ayla</a> isimli kitap, diğeri de Safiye Ayla’nın ölümünden sonra kişisel evrakını yok olmaktan kurtaran Murat Bardakçı’nın kaleme aldığı <a fr-original-style="" href="https://www.iskultur.com.tr/safiye.aspx" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Safiye</a>.

Kenan Evren ile ilgili hikayeler