Aposto Gündem

Adalet duygusu, tıpkı açlık gibi, susuzluk gibi doyurmaya muhtaç olduğumuz bir ihtiyaç. Adaletsizliği, bir içgüdü gibi seziyoruz. Evrimsel olarak beynimize kazılı bir şey bu. Ve buna isyan etmenin nörobiyolojik bir karşılığı da var. Beynimiz bir haksızlık gördüğünde sosyal acı merkezi insula ve "Bir şey yap!" diyen ACC bölgelerine sinyal geliyor. Tarihi değiştireceğinden emin olduğumuz  anlar da bu sinyallerle yazılıyor.

Nörobiyolojik kıvılcımlar: Güçsüzlük illüzyonu nasıl çöktü?

Page’in konuğu İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Murat Vural. Kendisiyle yaptığımız sohbet uzun ve düşündürücüydü. Bu sebeple röportajın iki bölüme ayırdık. İlk kısmının bir önceki sayıdan okuyabilirsin :)E.Z.A: Dil sosyal açıdan oldukça önemli, gazetecilerin haberlerinde kullandığı dili nasıl buluyorsunuz? Yerleşmiş 'doğru olmayan' kalıplar var. Ya da cinayet haberlerinde cinayeti ayrıntısıyla tarif eden haberler var. Bu dili değiştirmek ne kadar önemli, nasıl yapılabilir?Prof. Dr. Vural: Dili kullananlara bak. O dili tercih edenlerin de kendi içinde bir sorunu olduğunu görmen lazım. Şiddeti ifade eden kavramları iştahlı bir biçimde kullananlar varsa onların çok ciddi psikolojik analize tabi tutulması gerekir. Bu bir tercihtir. Burada gösterilen şiddeti anlatma iştahı içinde olanların aslında şiddete çok eğilimli olduğunu, çok ağır sorunları olduğunu görmemiz gerekiyor.&nbsp;Öldüren hakkında ayrıntılı bilgi vermek, o adamın Televizyon’da polislerin arasında racon kesen tavırda yürümesi… Bunlar rol model olabiliyor. Eğitimli insan için önemi olmayabilir ama eğitimsiz insan için o polislerin arasında gördüğü adam, bir rol modeldir. Detayı vermek demek bir başka sorunlu olan için iştahı kabartmak demektir. Sorunsuz olan için problem yok diyebilirsin ama biz sorunsuz olana göre hareket edemeyiz.E.Z.A: Bu dil dönüşebilir mi?Elbette! Çok düzgün gördüğümüz kişiler bir gün şiddetin parçası ya da şiddeti üreten olabilirler. Bu tetiklenebilen bir şeydir, şiddete doğmuş çocuklar, şiddete daha fazla eğilimlidir. Mutlaka şiddete başvururlar demiyorum ama daha fazla eğilimlidirler diyebilirim. Artık ne dini değerlerimiz ne yasalarımız ne de geleneksel yaşam biçimlerimiz sosyal fren oluşturuyor. Durum dünyanın her yerinde böyle ama bizde daha çok yaşanıyor. Çünkü çeşitlilik çok fazla ve çok karışık. O nedenle şiddetin dili halledilebilir bir şeydir. Kesinlikle en kolay çözülebilecek şey o dili terk etmektir.E.Z.A: 'Tıklanma çabası, yanlış gazetecilik refleksi, yanlış bir dil' dedik, tüm bunları birlikte değerlendirirsek gazetecilerin çalışma şartlarından da bahsedenim mi biraz. Genel anlamda bu konuya dahil edilebilir mi sizce?Prof. Dr. Vural: Evet, bu çalışma şartlarından da doğabilir. Türkiye’de 'haberi üreten' gazeteciler hiçbir zaman güzel koşullarda yaşamadı. Hiçbir zaman emeklerinin karşılığını alamadı, ne saygınlık, ne takdir, ne de para olarak... Bugün halen sessizler ve halen onlar sayesinde bir şeyler oluyor.Bir de 'köşe yazarları' diye bir sınıf üredi. Burası bir üst sınıf, statüko oldu ve garip bir şekilde çok zenginleşti. Hiç ekonomik sorunları olmadı. Orada yaşam koşulları zor olmadı. Hiçbiri yalan söyleyemez. Şu anda dijitaldeki köşe yazarları için bir şey söyleyemem ama geleneksel medyadaki köşe yazarları ya da televizyon yorumcuları için hayat hep mükemmeldi. Hiçbir zaman halkın içine girmediler. Orada muhabir dediğimiz gerçek gazeteci vardı.&nbsp;“Gazeteci kötü şartlarda çalışıyor”Şu anda da gazeteciler elbette kötü şartlarda çalışıyorlar. Yetersiz maaşlar alıyorlar, üzerlerinde ağır iş yükü var ve kendilerinden beklenen çok fazla. Bu vahşileşmiş kapitalizm dünyasında yaşamanın ağır baskısı var. Bu baskılar altında elbette işlerini çok rahat ve güçlü bir şekilde yapamıyorlar, elbette mesleğin değerlerine inceliklerine odaklanmada sorun var. Bu nedenle bir yol alamıyor gazeteci. Televizyon’daki yorumcuların da eskisi gibi kazanmadıklarını biliyorum ama her şeye rağmen muhabirden çok daha üst bir gelire sahipler. Bu doğru değil.Öte yandan diğer gazetecilerin de bu baskılar ve koşullar nedeniyle belki de öfkeye kapıldıklarını, öfke diline girebildiklerini düşünüyorum bu nedenle onlar için üzülüyorum ama haklı göremem eğer haklı görürsem şiddetin dilini haklı görmüş olurum. Ne olursa olsun şiddet dilini kullanmak doğru değil. Kişisel ilkelere mesleki duruşa sahip olup bunu hayata geçirmek en önemlisi.

Page

“Gazeteci kötü şartlarda çalışıyor”

Prof. Dr. Ali Murat Vural röportajı: Bölüm 2.

Bugün Page’in konuğu İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Murat Vural. Kendisiyle yaptığımız sohbet uzun ve düşündürücüydü. Bu sebeple röportajın ikinci kısmının bir sonraki sayıda olmasına karar verdik :)E.Z.A: Yıllardır gazetecilik eğitimi veren bir iletişim bilimcisiniz, ülkemizde yapılan gazeteciliğin şu anki durumunu ve gidişatını teori ve pratik açısından kısaca değerlendirir misiniz?Prof. Dr.&nbsp;Vural: Geçmişe göre teoriyle pratik arasındaki uçurum arttı. Eskiden bu kadar değildi. Biz teoride, temel gazetecilik bilgileri içinde gazetecinin sahip olması gereken etik duruşu, onun kaynakla ilişkisini kuran modeli, soru sorma biçimlerini, haber toplama ve yazma kurallarını anlatırdık ve bunun pratikte bir karşılığı vardı.'İktidar ya da muhalefet hangisi olursa olsun medya taraflılığın içine girdi'Medya, bireyi-toplumu bilgilendirip ihtiyaç duyduğu bilgiye ilişkin yorumu ona kazandırarak mükemmel meseleleri tüm yönleriyle masaya yatırıp tartışma zemini yaratacağına, politikaya, siyasete odaklandı. İktidar ya da muhalefet hangisi olursa olsun, çok taraflılığın içine girdi. Medyanın bu işleyişi ve siyasal hali kendisine daha büyük zararlar verecek.Türkiye'de medya sürekli sermaye yapısını değiştirdi ve büyük medya yapılarının hepsi; siyasal olanla, iktidar olanla ilişkileri, çatışması ve taraf olması nedeniyle angajmana girdi. Başka bir çıkarı odağına aldı. Politik olanın da bir anlamda kendi sözcüğünü yaptırtması çabasına girdi. Söz sadece bir araçtı bunu görmedi, gazeteyi, gazeteciyi bir araç olarak kullandı amaç değil.E.Z.A:&nbsp;Medyanın bu hale gelmesinin en büyük etkisi ve sonucu neydi?Prof. Dr.&nbsp;Vural: Güven! Bunların en büyük etkisi medyaya olan güvene yansıdı. Dünya Değerler Araştırması’nda da bilim insanlarının yaptıkları araştırmalarda da benim kendi araştırmalarımda da sonuçlar vahim. Her ne kadar üstünden zaman geçmiş olsa da, vurgulamakta yarar görüyorum:&nbsp;2012 yılında 'Y Kuşağı' üstünde yaptığım bir araştırma sonucunda 'Y Kuşağı'nda medyaya güven 1000’de dört çıkmıştı. Dünya Değerler Araştırması’ndaysa bu sonuç eksi 36 çıkıyordu, sıfır bile değil. Fakat, insanların medyaya ihtiyacı var. Medyaya güven yok ama daha tarafsız ve ilkeli insanlara ihtiyaç var.'Gazeteci daha cesur hareket etmeli'Prof. Dr.&nbsp;Vural: Gazeteci daha cesur hareket etmeli. Bir süredir internet yayını yapan haber siteleri çıkmaya başladı. Onlar daha cesurlar, sermaye ile ilişkileri çok fazla değil. Tabii onların da bir takım hastalıklar var. Mesela bir anda ağızdan dökülüveren; biraz öfkeli, agresif bir muhalif olma durumu var. Elbette muhalefet olsun ama agresif muhalefet olmazsa internet sitelerindeki patlayış daha da büyüyecek.Ben Uğur Mumcu’yu asiste ederken onun söylediği önemli bir şey vardı: “Haberde hem bilgiye hem belgeye ulaşmak gerekir. Yetmez! Sonra da onu alıp iyi ifade etmek gerekir,&nbsp;ifadeyi yaparken de o bilgi ve belgeyi öylesine sınıflandırmalısın ki birbirine karışmamalı. Sonra bir yoruma ulaşmalısın analiz etmelisin” velhasıl medya buraya evrilecekti, belliydi gelişi ve evrildi…E.Z.A:&nbsp;Rahmi Turan olayı gibi?Prof. Dr.&nbsp;Vural: Evet, işte hep aynı hastalık! Eski kuşak gazeteciler de hata üstüne hata yapıyorlar. Rahmi Turan Bey’in olayında konu özür dilemelere kadar gitti. İlla siyasete angaje olmak ve siyasete karşı söz söyleme hakkını hissetmek… İktidara vurmak, korkutmak hiç de çalışan bir şey değil artık. Bu hatalar "Hem gazetecilik yapacağım hem de politikacıyı hırpalayacağım ya da onu öveceğim ve bu anlamda da bütün ilişkileri sergileyeceğim"&nbsp;dediğin zaman çıkar ve yarardan çok zarar getirir. Doğru bir haber bile olsa desteklediğin düşünce, yine de yapılan yanlıştır. Bugüne kadar gizli numaraları sergileyeceğim, arkada dönenleri ortaya çıkaracağım planlarından hiçbir şey çıkmadı. Onun yerine gittikçe medyadan uzaklaşan, yalnızlaşan bir toplum yapısı çıktı ortaya.E.Z.A:&nbsp;Başka bir örnekle konuyu biraz açmak istiyorum. Avrasya Araştırma’nın sahibi Kemal Özkiraz, 25 Kasım'da AKP’den ayrılan Ali Babacan’ın kuracağı yeni partinin adının&nbsp;‘Akıl ve Bilim Partisi’&nbsp;olduğunu söyledi. Kiraz, daha sonra bunun yalan haber olduğunu, Türkiye’de medyanın halini göstermek için yaptığını dile getirdi. Birçok site Özkiraz’ın paylaşımını&nbsp;‘iddia’ diyerek haberleştirdi. Bu açıdan değerlendirecek olursak Türkiye’deki diğer gazetecilik refleksleri hakkında ne düşünüyorsunuz?Prof. Dr.&nbsp;Vural: Gazetecinin deforme olmuş bir yapısı, kültürel ve bilgi anlamında çok ciddi bir davranış bozukluğu var. Burada birey hangi düşünce yapısına sahip olursa olsun, hiç de hoş olmayan bir açlık, gizli saldırganlık, başka bir iştahın içinde. Duyduğu, gördüğü herhangi bir bilgiyi doğrulatmadan, araştırmadan haber haline getirmeye 'gazetecilik refleksi' dersek bir zamanlar yapılmış olan gazeteciliğe ya da şimdi senin zahmet edip buraya gelip benimle yaptığın şu bilgi alışverişine saygısızlık olur.Kaynakları doğrulamadan haber yapan kişi benim gözümde şunu söylemiş oluyor: “Ya ben hiç haber yapmayı, kaynağa gitmeyi beceremiyorum. Durduğum yerden, telefonu bile kaldırmadan, gerilim yaratan manipülasyona dayalı bilgiyi ortaya atmayı seviyorum.”&nbsp;Bunu yapanların hepsi topluma büyük bir düşünsel katliam yapıyor. Topluma güven kaybı yaşatıyor ve insanlar birbiri de dahil olmak üzere her şeyden uzaklaşıyor ve her şeyi kanıksamaya başlıyor. Kamuoyu da kamu olmaktan çıkıyor. Dağınık amaçsız...Gazetecinin mezun olduktan sonra, ondan beklediğimiz basın meslek ilkelerinin, basın ahlakının yani kişinin özündeki ahlakın gereklerini yerine getirmesi gerekir. Fakat okuldan çıktıktan sonra, sıcak haberin içinde olan kendisi ve kendi ahlakına göre hareket edecek. Şu an medyanın içine düştüğü durumdan acı duyduğumu söyleyebilirim. Hem bir akademisyen hem bu ülkenin vatandaşı hem de iletişim sektörünün içinde bulunmuş biri olarak söylüyorum ortaya çıkan görüntü çok korkunç.E.Z.A:&nbsp;Özellikle internet gazeteciliğiyle birlikte haberi ilk veren olma, daha fazla okunma isteğiyle oluşan haberi hızlı servis etme kaygısı var. Haberin içeriği ve başlığı arasında ciddi farklar olabiliyor. Bu tarz konulara engel olmak için elbette haberi doğrulatmak önemli ama daha etkili neler yapılabilir?Prof. Dr.&nbsp;Vural: Tercih edilmek için bir takım çabalar içinde olmak çok normal. Fakat, bunu cümle ve kavram yeteneğini kullanarak, özel haber yazarak da yapabilirsin. Şiddete maruz kalmış bir kadının haberinden sonra cesaret göster, şablonun dışına çık ve şiddeti uygulayan adamın peşine düş. Onu yargılamadan, şiddete meylinin köklerine in ve öyle bir röportaj yap. Nasıl bir ortamda yetişmiş ki böyle korkunç bir şey yapmaya cesaret ediyor bunlara bak. Toplumsal yüzleşmelerle karşılaşmamız gerekiyor. Çünkü sen yazınca okuyan insan da kendi köklerine inecek. Demem o ki, korkulmadan üstüne gidilmesi gereken çok değerli konular var.‘Vahşi kapitalizmin zaferidir bu yaşanan’E.Z.A:&nbsp;Bir de insanlar bu tarzdan sıkıldı galiba. Bu kadar olumsuzluğu ard arda görüyor olmanın üstüne sürekli kavga içinde bir medya rahatsız edici olabiliyor. Bazı durumlarda yurtdışındaki olumlu gelişmeler ya da sevimli hayvan haberleri daha ilgi çekebiliyor.Prof. Dr.&nbsp;Vural: Tabii, insanlar duygu arıyor artık. Tanık olmadığın şeye özlem duyarsın. Okur da bunu yapıyor onun peşine gidiyor. Yanı sıra saçmalamış bir eğlenme durumu da var. Kalitesiz bir yaşamın getirdiği tarzın içinde insanlar. İşte bunun ardında da ‘ölmekten ya da yoksun kalmaktan korkma’ var. Anı yaşa fikri çok pompalandı, bu da tüketmek demek! Tüket ki yeniden dönsün, sürekli satın al. Bu sayede diğer kısmı görmezsin, düşünemezsin, onunla ilgilenemezsin… Vahşi kapitalizmin zaferidir bu yaşanan, onun eseridir.Medya da öyle, bir an için sakinleşip durması gerekiyor. Bunu yapan küçük yerler var ama genel durum büyük bir hasar yaratacak. Fakat, ben yeni gelen, genç kuşaktan çok umutluyum daha başka bir okuma yapacaklar, daha iyi uzlaşacaklar birbirleriyle. Çatışmalardan uzak kalacaklar. Bu çatışmalı kuşak son artık. Böyle devam etmenin imkanı yok. Bu kültürün biteceğini, arkadan daha sakin ve uzlaşmacı bir neslin geldiğini biliyorum. Elimizde veriler de var, nefis bir kuşak geliyor. Kim ne derse desin.&nbsp;Röportajın devamı bir sonraki ayın Page’inde olacak…

İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi ile ilgili hikayeler