Özlem AltıparmakHukukumuzda avlanmanın bir hak olarak düzenlendiğini biliyor muydunuz? Bir hukukçu ekibiyle birlikte, nesli tükenmekte olan kuş türlerinin avlanmasına izin verilmesiyle ilgili dava hazırlığı yapana kadar, Kara Avcılığı Kanunu’nda avlanmanın bir hak olarak yer aldığını açıkçası biz bilmiyorduk. Kara avcılığının yasaklanması için, tüm dünyada kampanyalar yürütülürken, kendi mevzuatımızda “avlanma hakkı” denilerek avcılığın “hak” kategorisine alınmış olması oldukça düşündürdü bizi.&nbsp;Hak, en anlaşılır ifadeyle, kişilerin&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Hukuk" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hukuk</a> düzenince korunan menfaatleridir. Kişiye, hak olarak tanınan şeyi ileri sürme ve talep etme yetkisi verir. Devlet ve yurttaş arasındaki ilişkilerde, haklar yasalarla tanınır ve koruma altına alınır. Tüketici veya kiracı olarak özel hukuktan kaynaklı haklarımız olduğu gibi; mülkiyet, eğitim ve sağlık gibi temel haklarımız da yasalar nezdinde tanınmıştır. Bu hakların sağlanması ve korunması için devletten talepte bulunuruz. İşte bu nedenle, avlanmanın bir hak kabul edilip yasalarla koruma altına alınması, üzerinde tartışılıp sorgulanması gereken bir konudur.&nbsp;Avcılığın, yiyecek bulmanın çok zor olduğu dönemlerde, insanların hayatta kalıp kalmamasını belirleyen zorunlu bir faaliyet olduğu tartışmasızdır. Ancak günümüzde böyle bir durumdan söz etmek mümkün değil. Özellikle kara avcılığının bir eğlence, hobi ve turizm faaliyetine dönüştüğünü görüyoruz. Yaban hayvanlarını keyfi bir şekilde öldürmenin aracı haline gelmiş bir avcılıkla ve av turizmi ile karşı karşıyayız. Nesli tükenmekte olan türlere avlanma izni veriliyor, av ihaleleri açılıyor ve biyoçeşitliliğimiz,&nbsp;yani yaşamımızın renkleri birer birer soluyor. Biyolojik çeşitlilik&nbsp;açısından, en az iklim krizi kadar derin bir krizin içindeyiz. Dünya üzerinde yaşamın çeşitliği olarak tarif edebileceğimiz biyoçeşitlilik, içinde sadece tür çeşitliliğini değil, genetik ve ekosistem çeşitliliğini de barındırır. Doğadaki varlığımızı devam ettirebilmemiz, biyoçeşitliliğin zenginliğine bağlıdır. Bu nedenle aslında&nbsp;yok ettiğimiz sadece kendi dışımızdaki türler değil, kendi geleceğimiz.&nbsp;Biyoçeşitlilik krizinin nedenlerine baktığımızda habitatlardaki değişim, iklim değişikliği, istilacı türler, aşırı kullanım, avlanma ve kirlilik gibi faktörleri görüyoruz.&nbsp;Bilimsel raporlar,&nbsp;1970’ten 2016’ya kadar izlenen türlere ait popülasyonlarda yüzde 68’lik bir azalma olduğunu&nbsp;belirtiyor. Bu hızla devam ederse, yakın bir gelecekte bizi bekleyen şey toplu bir&nbsp;yok oluş&nbsp;olacak. Bizzat bizlerin, yani kendi türümüzün sebep olduğu, bildiğimiz halde engel olmadığımız bir yok oluş…&nbsp;Yaban diye nitelediğimiz hayat, insanın doğa ile kurduğu ilişkiye dair aslında çok çarpıcı bir fikir verir bize. İnsanın evcilleştiremediği, kontrolü altına alamadığı, tüketemediği ve kendi faydası için kullanamadığı canlıların tamamına&nbsp;“yaban”&nbsp;deriz. Sadece kurdu, ayıyı kapsamaz yaban hayat, doğada kendi kaderini tayin etmek ve bir başına var olmak isteyen bitkileri de içine alır. Medeniyet ve kurduğumuz düzen adına adeta kurtulmamız gereken bir şeydir yaban.&nbsp;Habitatta ölçüsüz yayılışımız ve doğayı sınır tanımayan işgalimiz nedeniyle, yaban hayat ve insan karşılaşması artık çok daha sık oluyor.&nbsp;Yaban hayvanlarının kendi alanımıza girdiğini düşünüyor ve onları bir tehlike olarak kabul ediyoruz. Oysaki yaban hayat varlığını ve yaşam alanlarını daraltan bizleriz. Yasalar, bu türlerin avlanmasına ve zararlı kabul edilerek öldürülmesine izin veriyor ve türler üzerindeki baskı günden güne artıyor.&nbsp;Bu hızlı yok oluşu durdurmak istiyorsak,&nbsp;doğa ile uyumlu bir yaşam&nbsp;tesis etmenin yollarını aramalıyız. Yaban hayatı, dünya üzerindeki yaşamın ayrılmaz ve eşit bir parçası kabul etmeliyiz.&nbsp;Doğa ve canlılarla olan ilişkilenme biçimimizi çatışma üzerinden değil, ortak bir gelecek hayali üzerinden yeniden kurgulamalıyız.&nbsp;Doğada her şeyin ayrı bir değeri ve işlevi olduğunu bilerek, bu gezegenle ve tüm varlıklarıyla bir kader birliği yapmamız gerek.&nbsp;Bu nedenle kara avcılığı öldürmeyi amaçlayan bir spor değil, kontrol altına alınıp yasaklanacak bir faaliyet olmalı. Hayvanların yaşam hakkını, sadece evcilleştirip kendimize mal edindiğimiz için savunmamalıyız. Bizden ayrı olarak ve en az bizim kadar var olma ve gönenme hakları olduğunu kabul edip, doğa ile uyumlu ve sürdürülebilir bir yaşam için mücadele etmeliyiz. &nbsp;

Dünyahali

Doğa ve canlılarla olan ilişkilenme biçimimizi ortak bir gelecek hayali üzerinden yeniden kurgulamalıyız.

Yaban Hayatını Savunmak

Özlem AltıparmakAdalet, anlaşılması en kolay, ancak söze dökülüp anlatılması en zor kavramlardan biridir. Hukukla ilişkilidir ama bir yanıyla günlük hayatımızın her anındadır. Adaletin hassas terazisine vicdanımızı koyarız, bize yapılacak muamelelerde de vicdan mutlaka bir kefede dursun isteriz. Haksızlığa uğramak bizi yaralar. Böyle durumlarda canımızın yandığının bilinmesini, yaramızın sarılmasını ve kabuk tutan yaranın iz bırakmadan iyileşmesini isteriz. &nbsp;Adalet&nbsp;dediğimizde aklımıza ilk olarak eşitlik gelir ve kişilerin eşit haklara sahip olmasını anlarız. Ancak hukuki eşitlik olarak tanımlayabileceğimiz bu yaklaşım, başlı başına adaleti açıklamaya yetmez. Fırsat eşitliğinin olmadığı bir yerde, faydanın ve yükün eşit dağıtılması gerekir. Bu durumda hukuki eşitliğin bir adım ötesine geçeriz ve kendimizi&nbsp;hakkaniyet&nbsp;üzerine düşünürken buluruz. &nbsp;Kişilerden, kurumlardan ve bizi yönetenlerden beklediğimiz adalet ve adil muamele, iklim söz konusu olduğunda acaba nasıl işler?&nbsp;İklim değişikliğinden herkes aynı şekilde ve aynı ölçüde mi etkilenir?&nbsp;Kuraklıktan, sellerden, yangınlardan benzer acılar mı çekeriz, bunların açtığı yaralar aynı anda mı kabuk bağlar? İşte bu soruları sormaya başladığımızda kendimizi&nbsp;iklim adaleti&nbsp;üzerine düşünürken buluruz.&nbsp;İklim adaleti, iklim değişikliğinin etkilerinin ve yüklerinin hakkaniyetli paylaşılması ve iklim değişikliğine adil çözümler bulunması olarak tanımlanabilir.&nbsp;İklim adaletinin etik, siyasi ve insan hakları boyutu bulunur ve iklimde adalet, toplumun tüm kesimlerinin içinde bulunduğu koşullar dikkate alındığı takdirde sağlanabilir. &nbsp;İklim krizinin bir yansıması olarak yaşadığımız sellere, yangınlara veya kuraklığa yakından baktığımızda altyapının yetersiz olduğu yerlerde yaşayanların, yoksulların, yaşlıların veya kadınların farklı biçim ve derecelerde etkilendiğini görürüz. Çünkü saydığımız her grubun iklim değişikliğine maruz kalma sıklığı, bu değişiklik karşısında hassaslığı ve&nbsp;değişikliğe uyum sağlama&nbsp;kapasitesi farklıdır. Bu gruplar, faydayı ve yükü eşit paylaşmazlar. Ekonomik ve sosyal eşitsizlik, iklim değişikliğinin yaşattığı felaketlerle perçinlenir ve açılan yaraların kabuk bağlaması mümkün olmaz.&nbsp;Bir grubun kırılganlığını, yani iklim değişikliğine karşı direnç ve dirençsizliğini belirleyen kriter, o grup mensuplarının iklim değişikliğinin etkisine ne kadar açık olduğudur.&nbsp;İklim krizine karşı direncimizi iklim değişikliğine uyum sağlama gücümüz belirler.&nbsp;İşte bu nedenle iklim adaletini sağlamak istiyorsak, uyum politikalarını belirlerken her grubun içinde bulunduğu özellikleri dikkate almak ve kırılgan grupların iklim krizine karşı direncini arttırmak gerekir. &nbsp;Kırılganlığımız, yaşadığımız olay üzerindeki kontrol gücümüze ve üzerimize gelen dev dalgaya karşı ne ölçüde esnek olduğumuza göre şekillenir.&nbsp;Kırılganlık, zarar olasılığı karşısında kendini koruyup sakınamama halidir. Zarar riskinden kaçma şansımız yoksa ve zarara uğradığımızda bunu tazmin edip giderme gücümüz bulunmuyorsa kırılganlığımız katlanarak artar.&nbsp;İklim değişikliğin etkilerinden kaçamayan grupların başında kadınlar gelir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Beslenme ve bakım gibi sorumluluklar kadınların omuzlarına yüklenmiştir. Bu yükün ağırlığı nedeniyle kuraklık, susuzluk, üründe azalma gibi olasılıklara karşı kadınlar daha savunmasız ve kaygılıdır.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu olasılıklar gerçekleştiğinde yetersiz beslenme ve sonucunda hastalıklarla karşılaşma riskleri yüksektir.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kaynakların tükenmesi ve işsizlik durumlarında ev içi bakım yükünü üstlendikleri için bir başka yere göç edip iş bulma imkanından yoksundurlar. </li></ul>Farklı ülkelerde yapılan araştırmalarda, bir felaket yaşandığında kadınların ölüm oranının erkeklere oranla daha yüksek olduğu görülmüştür:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kadınların çocuk bakımı gibi nedenlerle çoğunlukla ev içinde olmaları, acil durum uyarılarından daha geç haberdar olmalarına sebep olur.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir felaket yaşandığında çocuklarla birlikte hareket ettiklerinden hızlıca kaçmaları mümkün olmaz. Uzun elbise ve etek gibi günlük kıyafetler kadınların kaçışlarını daha da zorlaştırır.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yüzme bilme oranlarının erkeklere kıyasla daha düşük olması, sel ve tsunami gibi durumlarda kadınların ölüm oranlarını arttıran bir diğer sebeptir.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bunlara ek olarak iklim değişikliğinin yarattığı yoksulluk, işsizlik ve göç gibi durumlarda kadınlara yönelik şiddet vakalarında artış gözlenmektedir. </li></ul>İklim krizi, kadınların toplumsal cinsiyet rolleri içindeki mahpusluk halini dayanılmaz boyutlara taşır ve onları bu krize karşı daha kırılgan hale getirir. Bu yüzden iklim değişikliği uyum politikalarını belirlerken, toplumsal cinsiyeti her zaman aklımızda tutarak iklim adaletini gerçekleştirmeye odaklanmak gereklidir.&nbsp;İklim adaletini sağlamak konusunda atacağımız her adım bizi eşit, adil ve sürdürülebilir bir geleceğe yaklaştıracak. Birbirimizin yarasını görüp, o yarayı sardığımız zaman bu kriz karşısında güçleneceğiz ve hep birlikte iyileşeceğiz.&nbsp;

İklim değişikliğinden herkes aynı şekilde ve aynı ölçüde mi etkilenir?

İklimin Adaleti

Özlem Altıparmakİklim krizinin etkilerini her gün artarak deneyimlediğimiz ve seller, yangınlar, kuraklık ve müsilaj gibi pek çok sorunla kuşatıldığımız bugünlerde, ekokırım kavramını sıkça duymaya başladık. İlk duyduğumuzda anlam vermekte zorlandığımız ekokırım kelimesinin anlamı, aslında kendi içinde saklı. İngilizce ecocide kelimesinin karşılığı olarak kullanılıyor ve genocide&nbsp;için kullanılan soykırım kelimesinden esinlenilmiş. Eco, Antik Yunan dilinde oikos kelimesinden geliyor ve yuva demek. İngilizce ecocide, suicide, homicide kelimelerindeki –cide kökeni caedere ve Latincede öldürmek&nbsp;demek. Ecocide yani ekokırım, "yuvamızı öldürmek” demek aslında.Yale Üniversitesi’nde biyolog olan Prof. Dr. Arthur Galston, 1970 yılında katıldığı bir konferansta ABD’nin Vietnam Savaşında insanlara ve doğaya büyük zararlar veren portakal gazı kullanımının, tıpkı soykırım gibi cezalandırılması gerektiğini söylüyor ve ekokırım kavramını ilk kez kullanıyor. İki yıl sonra, &nbsp;İsveç başbakanı Olof Palme, BM Çevre Konferansı’ndaki konuşmasında aynı konuya değinerek ekokırımın uluslararası bir suç olarak tanınması gerektiğini vurguluyor. Ancak bu girişimlerden bir netice alınamıyor. &nbsp;Ceza, bir yaptırım içermesiyle yasanın ve hukukun var olma nedenidir. Konu ceza hukuku olduğunda, devletler kendi egemenlik alanlarına müdahale anlamına gelen cezalandırma yetkisini bir başka otoriteye devretmek istemezler. Büyük katliam ve acıların yaşandığı II. Dünya Savaşı, pek çok dengeyi değiştirdiği gibi, hukuku da değiştirmiştir. Savaş sonrasında BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edilmiş, soykırım ve insanlığa karşı suçlarla ilgili geçici mahkemeler kurularak uluslararası yargılamalar yapılmış ve cezalar verilmiştir.&nbsp;Cezalandırma yetkisinin devri açısından belki de en önemli dönüm noktası, 2002 yılında Hollanda’nın Lahey kentinde daimi nitelikte bir Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) kurulmasıydı. Mahkeme soykırım, insanlığa karşı suç, saldırı suçu ve savaş suçlarını yargılamaya yetkiliydi. Bu suçlarla sınırlı soruşturma ve yargılamalar yapıldı.&nbsp;2019 yılına gelindiğinde, Olof Palme’den neredeyse elli yıl sonra, UCM Taraf Devletler Kurulu hiç beklenmedik bir şeye sahne oldu. Ekokırım suçu, iklim krizini bir varoluşsal sorun olarak yaşayan Pasifik Ada Ülkeleri tarafından gündeme getirildi ve yürütülen tartışmalar büyük ilgi gördü. Tartışmaların devamında “Ekokırımı Durdurun Vakfı” (Stop Ecocide Foundation) girişimiyle, ekokırım suçunun tanımını yapmak üzere uluslararası hukukçulardan oluşan bağımsız bir heyet kuruldu.Heyetin kuruluşunun kamuoyuna açıklanma zamanı ve mekanı oldukça etkileyiciydi. Nazi yargılamalarının yapıldığı Nürnberg Tarihi Mahkeme Salonu’nda ve Nürnberg yargılamalarının başlangıcının yıldönümü olan 20 Kasım’da gerçekleştirilen bir etkinlikle, ekokırım suçunun tanımı çalışmalarına başlandığı duyuruldu. İnsanlığa karşı suçlar ve soykırım kelimelerinin ilk kez bu mahkeme salonunda kullanıldığı vurgulandı.Heyet, çalışmalarını Haziran ayında tamamladı ve ekokırım suçu tanımına dair önerisini açıkladı. Henüz uluslararası alanda kabul edilmiş olmasa da, bu adım oldukça önemli. Doğaya verdiğimiz zararın cezalandırılması için ilk kez ortak uluslararası bir irade gösterilmiş durumda. Ekokırım suçu kabul edilirse çevreye ve doğaya verilen zarar, tıpkı soykırım gibi, savaş suçları gibi yeni ve çok vahim bir suç tipi olarak tanınmış olacak. Ekokırım suç tanımının heyetçe açıklanmasının ardından Şili, Belçika gibi ülkeler, suçun kendi ceza kanunlarına dahil edilmesi için girişimlerde bulundular. Bu süreçte yürütülen tartışmalar, bir farkındalık ve değişim yaratmak açısından oldukça önemli.&nbsp;İnsan hakları hukuku, tarih boyunca yürütülen tartışmalar eşliğinde yeni hak kategorileri eklenerek gelişti ve gelişmeye devam ediyor. Savaş suçu veya insanlığa karşı suçlar tanındı diye elbette savaşlar, toplu öldürmeler bitmedi ama bunları gerçekleştirenlerin hesap vermesi gerektiğini biliyoruz artık, bunları yasaklayan uluslararası sözleşmeler ve yargılama mekanizmaları var. Ekokırım niteliği taşıyan çevre ve doğaya verilen zararlar için de bu şekilde olacak. Çünkü artık çevreye verilen zararların, basit bir para cezası ödeyerek tazmin edildiği bir hukuk sisteminin bizleri korumadığını ve topluca bir yok oluşa sürüklendiğimizi biliyoruz.&nbsp;Hukuk da her şey gibi değişir ve gelişir. Taleplerimiz hak, haklarımız norm, normlar da hukuku oluşturur. Haklarımız tanındığı ve korunduğu ölçüde özgürleşiriz, güvende oluruz biz. Kendi yuvamızda güven içinde yaşamak için, yuvamızın katledilişine sessiz kalmamalı ve ekokırıma hep birlikte dur demeliyiz. Hukuku şekillendirecek güç, doğanın bize bahşettiği umut ve değişimde saklı. Şimdi umudumuza sıkı sıkıya sarılma vakti.

Özlem Altıparmak ile ilgili hikayeler