Geçen haftanın gündemlerinden biri "Yargı Hizmetlerinin Etkinliğinin Artırılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi Taslağı"&nbsp;yani haberlere yansıyan adıyla 8. Yargı Paketi Taslağı’ydı.&nbsp;Bu taslakta gündem olan bir değişiklik ise Türk Medeni Kanunu’ndaki evlenen kadının soyadına ilişkin hüküm. Sosyal medyada ve bazı haber sitelerinde bu konu, kadınlara yalnızca evlilik öncesindeki soyadlarını kullanma hakkı tanıyan bir değişiklik olarak ele alındı. Ancak&nbsp;durum böyle değil.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ne olmuştu?</h2>Türk Medeni Kanunu (“TMK”) Madde 187 uyarınca&nbsp;“Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir.” Bir kadın evlendiğinde yalnızca eşinin soyadını alabileceği gibi yazılı başvuru üzerine eşinin soyadıyla birlikte kendi soyadını da kullanabilir.&nbsp;Anayasa Mahkemesi (AYM) bu hükmü Şubat 2023’te iptal etti.AYM, kararda temel olarak eşitlik ilkesi&nbsp;yönünden bir hüküm verirken soyadının yalnızca bir yükümlülük değil, aynı zamanda bir hak&nbsp;olduğunu ifade etti. AYM’ye göre, erkekler yalnızca kendi soyadını kullanabilirken kadınların bu hakka sahip olmaması “cinsiyet temelinde farklı muamele”&nbsp;teşkil ediyordu ve bu farklı muamelenin nesnel ve makul bir temeli yoktu.&nbsp;AYM, ailenin toplumsal işlevini yerine getirmede tek bir isimle anılmanın rolü olduğu kabul edilse bile ortak soyadı taşımanın aile bağının korunmasının zorunlu bir unsuru olmadığı görüşüne de yer verdi. İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararı sonrasında kadının soyadına ilişkin bu özgürlükçü yaklaşım&nbsp;kadın hakları üzerine düşünenler için sevindirici oldu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">8. Yargı Paketi'ndeki değişiklik ne anlama geliyor?</h2>AYM, iptal kararının Resmî Gazete’de yayımlandığı Nisan 2023’ten itibaren 9 ay içinde yürürlüğe girmesini öngördü. Bu süreçte de yasamanın karara uygun şekilde kanun çıkarması&nbsp;bekleniyordu. TBMM ilerici bir yaklaşım benimseyerek eşlerin birbirlerinin soyadını almasına, ortak soyadına karar vermesine ya da daha muhafazakar bir yaklaşımla kadının isterse nüfus idaresine başvurarak yalnızca evlenmeden önceki soyadını kullanabilmesine yönelik düzenleme yapabilirdi.&nbsp;Fakat 8. Yargı Paketi Taslağı bunlardan hiçbirini&nbsp;benimsemedi.Taslak metinde şu ifadeler yer alıyordu:&nbsp;“Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır. Şu kadar ki;&nbsp;kadın evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir.”&nbsp;Metni kaleme alanların öngördüğü tek değişiklik “ancak”&nbsp;kelimesi yerine “şu kadar ki”&nbsp;ifadesinin kullanılması oldu. Gerekçe ise ailenin önemi ve ayrı soyadı kullanımının çocuk üzerindeki muhtemel olumsuz etkisi. Yani metni kaleme alanlara göre farklı soyadı kullanmak aile birliğini sarsıyor.&nbsp;Bu gerekçe ise AYM kararının gerekçesinden çok kadın-erkek eşitliğinin “modern hurafe” olduğunu düşünen karşıoy gerekçelerine benziyor.Bununla birlikte, taslak metnin kabul edilmesi, kadınların sadece kendi soyadlarını kullanma imkanına sahip olmayacakları anlamına gelmeyecek. 2013 yılında AYM, Sevim Akat Ekşi'nin bireysel başvuru kararında kocanın soyadını alma zorunluluğunun kişinin maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkını ihlal ettiğine&nbsp;hükmetmişti. TBMM, bu bireysel başvuru kararı doğrultusunda bir düzenleme yapmadıysa da kadınlar aile mahkemelerinde dava açarak yalnızca kendi soyadlarını kullanmaya başlamıştı. 2015 yılında Yargıtay Hukuk Genel Kurulu da kocanın soyadını alma zorunluluğunun eşitlik ilkesine aykırı olduğuna ve kadınların mahkemeye başvurarak yalnızca kendi soyadlarını koruyabileceğine karar vermişti. Bu doğrultuda, eğer Yargıtay Hukuk Genel Kurulu bir anda görüş değiştirmezse, kadınlar mahkemeye başvurarak yalnızca kendi soyadlarını kullanmaya devam edebilir. Fakat bu, yalnızca kendi soyadını kullanmak isteyen kadının üzerindeki ayrımcı külfetin devam etmesi anlamına geliyor.TMK’da yer alan “kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir” hükmü 1997 yılında kabul edilmiş ve kocanın soyadının mutlak üstünlüğü&nbsp;bir nebze de olsa sarsılmıştı. 2023 yılına kadar TBMM, özellikle de bireysel başvuru kararlarından sonra, gerçek anlamda eşitlik sağlayan bir düzenleme öngörebilecekken bu konuda sessiz kalmayı tercih etti. AYM kararı doğrultusunda ise TBMM'nin kadının mahkeme sürecine başvurmaksızın yalnızca kendi soyadını kullanmasına imkan tanıyacağı umuluyordu. Fakat taslak metin TBMM'nin bu sessizliği devam ettirme niyetinde olduğunu gösteriyor. TMK’daki nafaka gibi kazanımların tehdit altında olduğu günümüzde ise bu sessizlik endişe verici.&nbsp;Tabii kadın hareketinin şu ana kadarki başarısı ve kazanımlara sahip çıkılacağına inanç, endişelerimizi biraz da olsa hafifletiyor.Yargı paketi taslağı, ilgili hükmün ikinci cümlesinde de bir değişiklik öngörüyor. Mevcut maddede yer alan “Daha önce iki soyadını kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir”&nbsp;hükmünün&nbsp;“Kadının soyadı, kendi soyadı ile önceki kocasının soyadından oluşuyorsa, kadın bu soyadlarından sadece birisini evleneceği kocasının soyadının önünde kullanabilir” olarak değiştirilmesi öneriliyor. Bu değişiklik de aslında yeni bir şey getirmiyor; yalnızca mevcut hükmü netleştiriyor.&nbsp;Şu ana kadar kadının soyadına ilişkin konuştuk. Bu taslak metin ile bizlere söylenen başka bir şey de var aslında. O da metni kaleme alanların AYM kararını tanımama iradesi. Oysa, Anayasa Madde 153 uyarınca “Anayasa Mahkemesi kararları […] yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlar.”&nbsp;AYM kararlarının bağlayıcılığına rağmen taslak metnin iptal edilen metni tekrarlaması aynı zamanda Anayasa’yı da tanımamaktır. Bu da maalesef Anayasa yargısını tanımamanın artık sistematik hâle gelmeye başladığının göstergesidir.

Yerel ve uluslararası gündemi yakalamak için bir başucu kaynağı; her hafta seçim dosyaları, kamuoyu araştırmaları, analizler ve Son Düzlük podcastle yayında!

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

Taslakta gündem olan değişiklik, Türk Medeni Kanunu’ndaki evlenen kadının soyadına ilişkin hüküm. Bazı haber sitelerinde konu, kadınlara yalnızca evlilik öncesindeki soyadlarını kullanma hakkı tanıyan bir değişiklik olarak ele alındı ancak durum böyle değil.

Yargı Paketi’nin kadının soyadı ile imtihanı

<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çocukların Korunmasının Güvencesi</h3>Anayasa, çocukların korunmasını özel olarak güvence altına alıyor. Anayasa md. 41 uyarınca “Devlet … çocukların korunması … için gerekli tedbirleri alır, … Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir… Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır.” Anayasa ayrıca muhtaç çocukların topluma kazandırılması için tedbir alınmasını ve çocuklar için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacağını da öngörmüş durumda. Tabii çocuklar yalnızca içinde “çocuk” geçen hükümlerle korunmuyor. Diğer temel hak ve özgürlüklerden de diğer herkes gibi, hatta eğitim hakkı gibi haklardan daha öncelikli yararlanıyorlar (yararlanmaları gerekiyor).Anayasanın verdiği görev doğrultusunda çocuk haklarının farklı mevzuatlarda düzenlendiğini de görüyoruz. 5395 s. Çocuk Koruma Kanunu veya çocukların korunması görevini Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na veren 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi bu mevzuatlardan bazıları.Çocukların korunması bakımından önemli güvenceler sağlayan uluslararası sözleşmeler de var. Bu sözleşmelerden Lanzarote Sözleşmesi olarak bilinen Çocukların Cinsel Suistimal ve Cinsel İstismara Karşı Korunmasına İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi’ni anmak gerek. Bu sözleşmeyi özel olarak anıyorum çünkü bu sözleşme de belirli gruplar tarafından belirli aralıklarla hedef alınıyor. “İstanbul Sözleşmesi ne ki asıl Lanzarote Sözleşmesine bak!” başlıklı haberlerin ve bunların etki alanlarının takipçisi olmak <a fr-original-style="" href="https://www.istiklal.com.tr/haber/istanbul-sozlesmesi-ne-ki-asil-lanzarote-sozlesmesine-bak/535379" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">lazım</a>.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çocuklar Korunuyor mu?</h3>Bu yazının temel konusu bu soru. Bu soru benim aklıma üç alt koruma alanını getiriyor: çocukların yaşamı, çocukların beslenmesi ve çocukların eğitimiÇocukların yaşamıBebek/çocuk ölümleri dünya genelinde 2023 yılında bile çözülememiş bir sorun. Dünya geneline baktığımızda bu sorun Türkiye’de yaygın gözükmüyor. Bu konuda ilerleme de göstermiş durumdayız ve bu sevindirici.Fakat yaşam hakkı konusunda üzücü verilerimiz de var. 2022 tarihli bir habere göre son 9 yılda 571 çocuğun iş kazasında <a fr-original-style="" href="https://www.sozcu.com.tr/2022/gundem/turkiyedeki-cocuk-isci-sayisi-2-milyonu-buldu-7490095/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ölmesi</a> ve İSİG Meclisi <a fr-original-style="" href="https://isigmeclisi.org/20824-2022-yilinda-en-az-1843-isci-is-cinayetlerinde-hayatini-kaybetti" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporuna</a> göre 2022 yılında en az 64 çocuk işçinin hayatını kaybetmesi, işçi olmak durumunda bıraktığımız çocuklarımızın hayatını yeteri kadar koruyamadığımızın göstergesi. İş cinayetleri tablosu vahim olan ve bununla mücadele etmemiz gereken ülkemizde bu tablolarda çocukların yer alması da onların yaşam hakları bakımından ayrıca düşünmemiz gereken bir husus.Deprem sonrasında çocuklara ulaşamamamız da çocukların yaşamı bakımından ele alınması gereken bir sorun. Kayıp depremzede çocuk sayısının bine yaklaştığı iddiası, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı’nın “çocukların önemli bir kısmının sağlık kuruluşlarında olduğunu varsaydıkları”nı <a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/kayip-cocuklar-nerede-2056695" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtmesi&nbsp;</a>ya da üzerlerinde ne kadar denetim olduğu şüphe uyandıran cemaatlerin binden fazla depremzede çocuğun kendi cemaatlerinde olduğunu <a fr-original-style="" href="https://www.birgun.net/haber/cocuklar-menzil-cemaati-ne-teslim-423942" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklaması&nbsp;</a>da "Çocuklar yaşıyor mu?" ya da "Nasıl ve nerede yaşıyor?" sorularının yetkili makamlara her gün iletilmesi gerektiğini gösteren bilgiler.Çocukların yaşamı dediğimiz yalnız nefes alabilmesi ya da kayıp olup olmaması da değil. Vücut bütünlüklerinin korunması da buna dahil. 2022 yılında hepimizin içini acıtan istismar haberleri ve daha önceki bir yazımda paylaştığım üzere 2021 yılında çocukların cinsel istismarı suçuna ilişkin 16.161 mahkumiyet kararı verilmiş <a fr-original-style="" href="https://adlisicil.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/310520221416422021H%C4%B0ZMETE%C3%96ZELK%C4%B0TAP.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olması</a> çocuklarımızı bu bakımdan da koruyamadığımızı gösteriyor.Çocukların beslenmesi2022 yılında <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberght.com/2022-de-dunyada-gida-fiyatlari-yuzde-1-geriledi-turkiye-de-yuzde-77-artti-2322780" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gıda fiyatlarının</a> “TÜİK verilerine göre” %76,8 artması ama gelir artışlarının bu oranlarından yanından geçmemesi ailelerin ve dolayısıyla çocukların gıdaya erişimde sorun yaşadığının/yaşayacağının göstergesiydi. Beklenen oldu, biz çocukların okullara aç gittiği ve bazı çocukların bu yüzden bayıldığı haberlerini üzülerek <a fr-original-style="" href="https://www.evrensel.net/haber/470457/chpli-aydogan-okullarda-acliktan-bayilan-cocuklarin-olmasi-utanctan-baska-nedir" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">okuduk</a>.Bazı kişilerin “münferit” olarak değerlendirmeye çalıştığı ya da başka sebeplerle açıklamaya çalıştığı bu haberlerin doğruluğunu da TÜİK tarafından yayımlanan Türkiye Çocuk Araştırması 2022 Raporu ile bir nevi teyit etmiş <a fr-original-style="" href="https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Cocuk-Arastirmasi-2022-49744" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olduk</a>. Bu rapora göre ekmek veya makarna gibi tahıl içeren yiyecekleri her gün tüketenlerin oranı %62,4. Bu rakam meyve söz konusu olduğunda %50,5, peynir ve yoğurt gibi gıdalar söz konusu olduğunda %57,8, sebze söz konusu olduğunda %33, tavuk ve balık gibi gıdalar söz konusu olduğunda ise %12,7. Yani anlayacağınız, sağlıklı yaşamaya çalışanların tutturmaya çalıştığı “dengeli tabaklar” bu ülkenin çocuklarının önemli bir kısmı için mümkün değil. Yani biz çocukların beslenmesi konusunda da olması gerekenin gerisindeyiz. Bu arada Milli Eğitim Bakanlığı’nın 5 milyon öğrenciye bir öğün ücretsiz beslenme verilmesi <a fr-original-style="" href="https://www.meb.gov.tr/ogrencilere-ucretsiz-yemek-verilmesi-ile-ilgili-hazirlik-toplantisi-yapildi/haber/28874/tr" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kararı</a> buna kısa vadede bir çözüm oluşturabilir. Bu vesileyle bir öğün ücretsiz yemek fikrini dile getiren sivil topluma ve siyasetçilere teşekkür etmiş olalım.Bu arada beslenme, çocukların fiziksel gelişimlerini doğrudan etkilediği için aslında çocukların yaşamı altında da yer alabilirdi. Fakat çoğu kişinin gözden kaçırdığı husus beslenmenin çocukların eğitimi gibi diğer konularla da alakalı olması. Bu yüzden de bu konuya yaşam ve eğitim arasında yer vermek istedim. Siz okula aç giden çocuğun eğitimden verim alabileceğini gerçekten düşünüyor musunuz?Çocukların eğitimiEğitim Reformu Girişimi’nin 2022 Eğitim İzleme <a fr-original-style="" href="https://www.egitimreformugirisimi.org/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Raporu</a> okullaşma oranının arttığını ve bu yönde olumlu gelişmeler olduğunu gösteriyor. Fakat buna rağmen 2021-2022 yılında zorunlu eğitim kapsamındaki 570 binden fazla çocuğun eğitim dışında olduğu tespit edilmiş. Yani okula gitmesi gereken bu çocuklar okulda değil. Çocuk işçi sayısının 2 milyonu <a fr-original-style="" href="https://www.sozcu.com.tr/2022/gundem/turkiyedeki-cocuk-isci-sayisi-2-milyonu-buldu-7490095/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulması</a> ya da İSİG Meclisi raporuna göre çocuk işçiliğin daha 4 yaşında başlıyor <a fr-original-style="" href="https://isigmeclisi.org/20824-2022-yilinda-en-az-1843-isci-is-cinayetlerinde-hayatini-kaybetti" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olması</a> da bazı çocukların eğitim yerine geçim derdine düştüğünün ve dolayısıyla çocukların eğitiminde başarısız olduğumuzun göstergesi.Eğitime erişenlerin gerçekten nitelikli eğitim alıp almadığı da ayrı bir soru. Türkiye’nin eğitim karnesinin zayıf olduğunu daha önce de yazmıştım. Türkiye’den yaklaşık 7000 öğrencinin katıldığı PISA olarak bilinen Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (Programme for International Student Assessment) 2018 <a fr-original-style="" href="https://www.oecd.org/pisa/publications/PISA2018_CN_TUR.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sonuçlarına</a> göre Türkiye okuma, matematik ve fen bilimlerinde OECD ortalamalarının altında kalmış durumda. PISA değerlendirmelerindeki üzücü noktalardan biri de sosyo-ekonomik durumun öğrenci başarıları ile ilişkisi. Bu da fırsat eşitliğinin sağlanması konusunda geride olduğumuzu gösteriyor.Eğitim yalnızca okulda aldığınız eğitim veya bunun niteliği ile ilgili de değil. Bireysel olarak çocukların kendilerini geliştirebilecekleri imkânlar sağlanması da gerekiyor. TÜİK’in açıkladığı rapora göre çocukların sinema ve/veya tiyatroya giden çocukların oranı yalnızca %39,1. Bunun temel sebepleri maddi koşullar ve yakınlarında sinema/tiyatro bulunmaması, bu da çocuklara ders dışında kendilerini geliştirme imkânlarının yeteri kadar sunulmadığı yorumuna yol açabilir. Sinema/tiyatro gibi çocukların gelişimine katkı sağlayabilecek bu faaliyetlerin lüks sayılması da ders dışı imkânların sınırlılığının bir örneği.Umarım çocukların karşılaştıkları tüm bu sorunlar önceliklendirilir ve bir an önce çözüme kavuşturulur. Böylece tüm çocuklar bayramı layıkıyla kutlayabilir.

Ayşegül Kula