Son dönemde hayatımızın her alanında dijitale dair yeni terim ve kavramlarla tanışıyoruz. Toplumdaki geleneksel emekçi, işveren, tüketici sınıfları hızla dijital dönüşüme sürükleniyor. Gözlemlerimde bu şekilde hızla ortaya çıkan yeni dijital tanımların; farklı insanların zihninde farklı farklı anlamlar kazandığını fark ettim. Çünkü değişim o kadar hızlı ki yeni bir rol her işletmede, her profilde, her tecrübe seviyesinde farklı anlaşılır hale geldi. Dolayısıyla ben de yeni dijital sınıflar için gözlemlerimi paylaşmak ve bu farklı algı anlayışlara hazırlıklı olmak için farkındalık yaratmak istedim. Bu yazıda dijital emekçilere odaklanmak istiyorum.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kim bu dijital emekçiler?&nbsp;</h3>Emek kavramı alın teri ve kas gücünden, zihin yorgunluğu ve parmak gücüne evrilmiş durumda…30 yıl öncesine 3 Aralık 1992 gününe gidelim…İngiliz programcı Neil Papworth 2,1 kilo ağırlığındaki Orbitel 901 model mobil telefonla “Merry Christmas” yazıp Vodafone direktörü Richard Jarvis’e gönderdiğinde, bu mesajın bir gün 150 bin dolar edeceğini hayal bile edemezdi. Tarihteki bu ilk kısa mesaj, NFT haline getirildikten sonra geçtiğimiz 27 Aralık 2021 günü, Paris Müzayede Evi’nde 150 bin dolar civarında dijital para karşılığı satıldı.İşte, satırlardan ve kodlardan oluşan bu dijital varlıklarla birlikte artık “dijital emekçilerden” de söz etme zamanı geldi, hatta geçti bile…Bu yıl itibarıyla dünyadaki mal ve hizmet üretiminin %70’inin dijitalleşmeden geçeceği varsayılıyor. Günlük 300 milyardan fazla e-posta, dünya üzerinde 4,2 milyar mobil kullanıcı, 500 bin günlük tweet ve 44 milyar terabaytlık bir veri havuzu.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Milyarlarca insan hem üretici hem de tüketici konumunda</h3>Bu devasa üretiminin %40’ını makineler gerçekleştirse de insan eliyle üretilen “dijital emek” hala en büyük paydayı oluşturuyor. Sosyal medya kullanıcılarının ürettiği yazı, fotoğraf ve videolar da milyonlarca satır kod üreten yazılımcılar da bu rakamlara dahil. Bu klasik iktisatçıların kastettiği emekten çok farklı, çünkü gelişmelerin baş döndürücü hızı kuralları da kavramları da alt üst ediyor.Aslında dijital emekçileri, 900 milyar dolarlık yazılım pazarında anlamlandırmak kolay. Fakat sosyal medyada Twitter’da, Facebook’ta, Ingstagram’da video, fotoğraf ya da içerikleri karın tokluğuna hatta bedava üretenler de var. Bu dijital emekçiler; aynı zamanda bu işin tüketicisi konumunda ve tüketici olarak bıraktıkları elektronik izler, “big data” başlığı altında bir değer ve tartışma oluşturuyor.Makine öğrenmesi ve yapay zekâ da kavramları altüst ediyor ve yeni tartışmaları doğuruyor. Yapay zekaya sahip bir robotun yaptığı resmin telifi kime ait olacak? Bu resmin arkasındaki dijital emek, robota mı yoksa o robotun düşünmesini sağlayan yazılımcıya mı ait?Peki ya açık kaynak kodlu yazılımlar? Ortak dijital emek ya da bu korporatif çalışma modeli ile dijital haklar nasıl barışacak? İnternet zaman içinde yeni bir ekonomiye vesile oldu, aracıları ortadan kaldırdı, üretimi geliştirdi, talebi değiştirdi ve yeni iş modelleri ile muazzam bir değişimi başlattı. Ancak ortada hala cevaplanması gereken birçok soru, çözülmesi gereken yeni sorunlar var.Pandemi ile yeniden eski şekline dönmeyecek uzaktan çalışma modelleri doğdu. Dijital emekçilerin artık bir ofise ihtiyaçları yok. Üretmek için bir bilgisayar, internet ve elektrik bağlantısı yeterli. Değişimin ilk bakışta yaşanan olumlu yanları nedeniyle şimdilik kimseler sosyal güvence, sağlık korumaları, hukuki uzlaşmazlıklar, ödenmeyen haklar vb. orta - uzun vadeli riskleri önemsemiyor. Ancak arz talep dengesi istikrara kavuşunca bu konular da hızla gündeme gelecektir.Şu sıralar çoğu dijital emekçinin rol modeli Bill Gates, Steve Jobs, Elon Musk gibi işe dijital emekçi olarak başlayan daha sonra girişimci olan ünlüler olsa da dijital emekçilerin önümüzdeki dönemde işlerinin kolay olmayacağını bu beklentileri için şanstan daha fazlasına ihtiyaç olduğunu söylemek yerinde olur.Sözün özü, değişimin hızı ile süratle hayatımıza giren “dijital emek” ve "dijital emekçi” kavramlarının kamu ve hukuk dünyasında daha net tanımını yapmaya, emek dünyasının bu yeni kavramlarına dair tarafları, hakları ve çerçeveyi belirlemeye ihtiyaç var.

Pareto

 “Dijital emek” ve "dijital emekçi” kavramları süratle hayatımıza girerken bu kavramların, kamu ve hukuk dünyasında daha net tanımını yapmaya ihtiyacımız var.

Richard Jarvis ile ilgili hikayeler