Mâlumunuz; geçtiğimiz günlerde Facebook ve ona bağlı tüm servisler, küresel çapta en az altı saat boyunca "internetten kayboldu."&nbsp;Büyük kesinti, bir süredir eski Facebook çalışanı Frances Haugen tarafından Wall Street Journal'a sızdırılan belgelerin sonrasında, Haugen'ın Kongre'de vereceği ifadenin öncesinde geldi ve şirket belki de kuruluşundan bu yana en zor zamanlarını yaşadı.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden?</h2>Dünyanın en büyük ağ altyapı sağlayıcılarından Cloudflare'in tanımıyla interneti "ağların ağı" olarak hayal etmek oldukça mümkün. Bu farklı ağlar, birbirlerine Sınır Ağ Geçidi Protokolü (BGP) aracılığıyla bağlanıyor. Siz adres çubuğuna facebook.com yazdığınızda nereye gideceğinizin belli olması, Facebook'un diğer ağlara BGP aracılığıyla nerede olduğunu duyurması sayesinde gerçekleşiyor.Facebook'un DNS sunucuları bu bilgileri diğer ağlara yollamayı durdurduğu için Facebook'a erişim problemi yaşandı. Diğer yandan Instagram, WhatsApp ve hatta Facebook şirket turnikeleri dahi bu bilgilere, Facebook'un internetin neresinde olduğuna ayrıntılara ihtiyaç duyduğundan tüm servisler eş zamanlı olarak erişilemez hâle geldi. Düzeltmesi de yine bu sebepten uzun sürdü. Evinizin anahtarını içeriden kapı üzerinde bıraktığınızı düşünün.Facebook'un resmî açıklamasında da hizmet kesintisinin "hatalı bir yapılandırma değişikliğinden" kaynaklandığı belirtildi. Değişikliğin planlı ya da plansız olduğuna ya da kim tarafından yapıldığına dair bir açıklama yapılmadı. Açıklamada "Ağ trafiğindeki bu kesinti, veri merkezlerimizin iletişim kurma şeklini kademeli olarak etkileyerek hizmetlerimizi durdurdu" ifadesine yer verildi. Şirket,&nbsp;veri güvenliğinin ihlal edildiğine dair hiçbir kanıt olmadığını da söyledi.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sayılarla&nbsp;</h2>Temmuz 2021 verilerine göre Facebook'un küresel çapta aylık aktif olarak 2,9 milyar kişi&nbsp;kullanıyor. Buradan hareketle Facebook, WhatsApp ve Instagram'ın aynı anda hiç "yokmuş gibi" olmalarının milyarlarca kişiyi etkilediğini söylemek yanlış olmaz.&nbsp;Marketwatch'a göre Facebook ve servisleri kapalı kaldıkları her dakikada yaklaşık 164 bin dolar&nbsp;gelir kaybetti. Kabaca altı saatlik bir kesintiden söz ettiğimizde şirketin 60 milyon dolar gelir kaybına uğradığını söyleyebiliyoruz. Şirketin hisseleri de pazartesi günü %4,9 kadar düştü. Bu da piyasa değeri anlamında Facebook'a 47,3 milyar dolara mal oldu.Şirketin %14'lük hissesine sahip olan Mark Zuckerberg'ün kişisel servetinden de 6 milyar dolar eridi ve bu durum onu Forbes'un en zenginler listesinde beşinci sıradan altıncı sıraya geriletti.&nbsp;Bu süreçte Rusya merkezli Telegram'ın 70 milyonu aşkın yeni kullanıcı kazandığı belirtildi.WhatsApp, Facebook ve Instagram birçok yerel işletme tarafından kullanılıyor. Mashable'ın derlediği hikâyelerde çorap satıcısı Bare Kind kesinti sebebiyle satışlarının normalde olması gerekenin dörtte birine düştüğünü söylüyor. Pazarlama bütçesinin büyük bir kısmını Facebook için kullandığını söyleyen işletme, bu kesintinin küçük işletmeleri çok savunmasız hissettirdiğini ifade ediyor. Bir influencer kampanyası üzerinde çalışan mücevher markası Viva Valeria&nbsp;ise 10 bin takipçili bir influencer'ın sponsorlu içeriğinde yalnızca altı beğeni alabildiklerini ifade ediyor.Küresel çapta yaşanan Facebook kesintisi ABD dışındaki ülkelerin siyasetçilerinin de gündemindeydi. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova&nbsp;Facebook kesintisinin Rusya'nın "kendina ait sosyal medya platformlarına ihtiyacı olup olmadığını gösterdiği" söylerken Vladimir Putin yönetiminin internet ombudsmanı Dimitri Marinichev kesintinin Rusya'nın dijital dünyadaki rekabet avantajını artırması yönündeki ihtiyacı gösterdiğini ve bilgi teknolojileri alanında tekelleşmelerin engellenmesi gerektiğini belirtti.&nbsp;Avrupa Komisyonu Kıdemli Başkan Yardımcısı Margrethe Vestager de geçtiğimiz yıl komisyonunun taslağını hazırladığı; Facebook, Apple, Amazon, Google gibi şirketleri rekabete daha fazla alan açmak için iş modellerini değiştirmeye zorlayacak düzenlemeler içeren Dijital Markets Act'in bu amacı taşıdığını hatırlatarak "Teknoloji pazarında alternatiflere ve seçeneklere ihtiyacımız var. Her kim olurlarsa olsunlar birkaç büyük oyuncuya güvenilmemeli." dedi.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sonsuz büyüme ve kırılgan sistemler</h2>Çok değil, birkaç ay önce Malezya'dan Hollanda'nın Rotterdam şehrine doğru yola çıkan Ever Given isimli kargo gemisi, Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayan Süveyş Kanalı'na girdikten altı kilometre sonra sert rüzgârlar ve kum fırtınası nedeniyle manevra kabiliyetini kaybetti ve kanala çapraz bir biçimde sıkıştı. Tabii, Evergreen Group'un yakıttan tasarruf etmek için gemiye olması gerekenden daha fazla yükleme yaptığı ve bu konteynerlerin kazada rol oynadığı da iddia edildi. Altı günlük bu sonuç her gün ortalama 51,5 gemi geçtiği bilinen Süveyş Kanalı'nda 300'ü aşkın gemi yolculuğunun sekteye uğradığı tahmin edildi. Kahve üreticilerinden petrol şirketlerinde birçok sektör tedarik zincirinde kesintiler yaşadı. Her saatte 400 milyon kaybedildiği tahmin edilen bu kesinti dünya ticaretinde&nbsp;9,6 milyar dolarlık kayba yol açtı.&nbsp;The New York Times'tan pazartesi günkü kesintinin şirketin sunduğu hizmetlerin gündelik yaşamın ne denli önemli bir parçası hâline geldiğinin küresel çapta bir göstergesi olduğunu söylüyor. <a fr-original-style="" href="https://www.thestar.com/news/world/2021/10/04/facebooks-massive-outage-shows-us-how-fragile-our-overlords-are.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Star'da</a> yer alan yazıda dikkat çekilen "güven" meselesi bu noktada önem kazanıyor. Facebook, Google, Apple gibi şirketlere güveniyoruz. Kredi kartı bilgilerimizi, iletişim yollarımızı, fotoğraflarımızı onlara emanet ediyoruz ve bizi bir yerden bir yere bizim faydamızı gözetecek biçimde götürebileceklerine inanıyoruz. Şirketler, bu güveni bize sundukları ürünlerle kazanıyor.&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://medium.com/@teamwarren/heres-how-we-can-break-up-big-tech-9ad9e0da324c" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ABD'de Senatör Elizabeth Warren,</a> "It's time to break up Amazon, Google and Facebook" sloganıyla Mart 2019'da big-tech'in ekonomi, toplum ve demokrasi üzerinde çok fazla güce sahip olduğunu, rekabeti ortadan kaldırdığını, kişisel bilgileri kâr için kullandıklarını savunan bir kampanya başlattı. Warren, teknoloji şirketlerini parçalamayı öngören planını 6 saatlik kesintide de tekrar anımsattı.<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/SenWarren/status/1445144699354943494" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2021/9/2021-10-06T16:59:38.463Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Şirketlerin birleşmesi, satın almalar; istikrarlı ekonomik büyümeyi gösterse de tekellerin gücün çoğunluğunu elinde bulundurduğu yapılar büyük bir kırılganlığı da daima yanında taşıyor. Bir paketleme tesisindeki üretim problemi tüm sektör paydaşlarına yayılabiliyor. Bir kanalın kapanması dünya ticaretine milyarlara mal olabiliyor. Aynı şey internet için de geçerli. Bir güncelleme hatası milyonlarca insanın iletişim kurmasını saatlerce engelleyebiliyor.Bugün buna çözüm olarak Web 3.0 kavramı tartışılıyor. Örneğin Twitter CEO'su&nbsp;Jack Dorsey 2021'in başında attığı bir&nbsp;tweet'te Bitcoin'e ilgisini "tek kişinin ya da varlığın kontrolünde ya da etkisinde olmayan temel bir internet teknolojisi" olanağı olarak açıklıyor. Merkeziyetsiz arama motoru Presearch'ün kurucusu Colin Pape, Web 3.0'ın bu kesintiye neden olan merkezîliğin ötesine geçmesi gerektiğini düşünüyor. Pape’e göre çözüm, aşağıdaki gibi görünüyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Gücü kullanıcıların ellerine teslim eden ve onları daha güvenli, ve yalnızca ihtiyaç duyulduğunda çevrim içi olan, merkezî olmayan dijital bir dünya yaklaşımını benimsemek."</blockquote>

Quando

Facebook kesintisi ve hatırlattıkları

(Foto: Marketwatch)Amerikan haber sitesi Business Insider, milyonlarca kullanıcının Facebook’tan çalınan kişisel verilerinin bir internet sitesinde yayınlandığını <a fr-original-style="" href="https://www.businessinsider.com/stolen-data-of-533-million-facebook-users-leaked-online-2021-4" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">iddia etti</a>. Korsan bir sitede, 106 ülkeden 533 milyon kişiye ait verilerin&nbsp;yayınladığını duyuran internet sitesi, çalınan verileri Facebook kayıtlarıyla karşılaştırarak teyit ettiğini açıkladı. Söz konusu veriler; telefon numaraları, ad soyad, konum, e-posta adresi ve biyografik bilgiler içeriyor. Güvenlik araştırmacıları, verilerin gerçek kişileri taklit etmek ve dolandırıcılık yapmak üzere kullanılabileceği konusunda uyarıyor. Aslında teknoloji platformlarına yönelik şikayetlerin listesini, kendi ürünlerini ayrıcalıklı kılmaktan, kendi faaliyetlerinden kaynaklanan sorunları görmezden gelmeye kadar uzatabiliriz. Anti-tröst yasası&nbsp;gibi geleneksel yöntemleri uygulamak ise zor, çünkü hizmet ücretsiz olduğunda tüketiciye verilen zararı ispat etmek pek mümkün görünmüyor. Yine de büyük teknoloji şirketlerini düzenlemenin yolu, onlara büyük bankalar gibi davranmaktan geçiyor olabilir. Kamuyu korumak adına, bu şirketlerin iş birimlerini ayırma, veri paylaşımı&nbsp;ve algoritmik stres testleri&nbsp;ile ilgili kuralları kabul etmeleri gerekiyor.Amerikan bankacılık sektörü, 2008 küresel krizinden çok şey öğrendi. Zira Dodd-Frank Yasası&nbsp;uyarınca sermaye ve likidite rezervleri oluşturmak zorunda kaldıkları için özkaynak kârlılığının çöküşüne tanık oldular. Kimileri 2008 öncesindeki kârlarına hala özlemle baksa da, sektörde yüksek kazançlı işler yapmaya devam ediliyor. Gelgelelim büyük teknolojinin bugünkü kötü şöhreti, 1929'deki Wall Street krizi ve 2008'deki durumdan pek farklı değil. Zira her ikisinde de çözüm, şirketlerin değil, müşterilerin çıkarlarına öncelik verilmesine dayanıyor. Bu durum caveat emptor ilkesi nedeniyle sorumluluğun alıcıya ait olması nedeniyle; müşteriye tam açıklama ile dikkat ve beceri yükümlülüğü yaratan yasal düzenlemelere yol açtı. Bugünkü teknoloji şirketlerine, benzer yükümlülükler <a fr-original-style="" href="https://www.mckinsey.com/industries/financial-services/our-insights/banking-matters/big-techs-versus-big-banks-battle-for-the-customer" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">getirilmelidir</a>. Bankalar için bu durum, birleşme ve devralma departmanlarını ticaretten ayırmak veya ticareti aracılık faaliyetlerinden ayırmak anlamına geliyordu.Teknoloji platformları ise örneğin; lojistik ile üretim bazlı iş birimleri ya da reklam aracısı ile reklamveren ve yayıncıyla temas kuran birimler arasındaki etkileşimleri sınırlayabilir. Bankacılık kurallarının ruhunu teknoloji şirketlerine çaprazlama uygularken şunlar mutlaka <a fr-original-style="" href="https://www.accc.gov.au/about-us/conferences-events/bannerman-competition-lecture/bannerman-competition-lecture-2021" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sorulmalıdır</a>: Perakende kullanıcılara sunulan içerik, doğruluk adına standartları karşılıyor mu? Dijital işletme, müşteriye yönelik davranış kuralları (code of conduct) uyguluyor mu? Firma, müşterilerin verileriyle neler yaptığını ve algoritmalarının onların davranışını nasıl etkilediğini anladığını müşteri nezdinde doğruladı mı? İşletme, bilginin ortak taşıyıcısı sıfatıyla, rakiplerinin ürün ve hizmetlerine adil erişim sağlıyor mu?Sırada kimlik ve anonimlik sorunu var. 1970 Banka Gizlilik Yasası (Bank Secrecy Act), terör finansmanı ve organize suçlar gibi risklerden korumak adına, kara para aklamayı önleyici kurallar getirdi. 2001 Vatanseverlik Yasası (Patriot Act) ve getirilen ek düzenlemeler ise, Müşterinizi Tanıyın (Know Your Customer) prensibi gereği, bankaların müşterilere kimlik belirleme programı uygulamasını şart koştu. Sektördeki uyum görevlilerinin (compliance officer) ortaya çıkışı da bu döneme rastlamaktadır. Benzer kurallar, teknoloji platformlarına da getirilmelidir: Dijital kimlikler için küresel bir sistem; daha iyi ve güvenilir bir kullanıcı deneyimi elde etmek için düşünülebilir.Bir diğer konu, stres testleri. Onlardan korunmanın bir yolu, krizleri simüle etmek. Dodd-Frank Yasası uyarınca oluşturulan Kapsamlı Sermaye Analizi ve İnceleme (CCAR) programı, en büyük bankaların kendine has risklerini hesaba katıp katmadıklarını; ekonomik ve finansal bozulma zamanlarında devam edebilecek sermayeye sahip olduklarını değerlendirmeye yönelik yıllık bir uygulamadır. Bankalara türlü tehlike senaryoları sunulur ve nakit akışlarını, gelir tabloları ile bilançolarını ileriye dönük gözden geçirmeleri beklenir. Bu süreç, banka içinde ve banka ile düzenleyici kuruluş arasında yüksek işbirliği gerektirir. Paralel bir yapı, veri işleyen teknoloji şirketleri ile düzenleyici otoriteler arasında <a fr-original-style="" href="https://www.economist.com/by-invitation/2021/03/15/martin-chavez-on-how-to-regulate-big-tech-like-big-banks" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kurgulanabilir</a>.Sanırım bu yazının muradını şöyle özetleyebiliriz: Kamuoyu tıpkı güvenilebilir bir bankacılık sistemini hak ettiği gibi; demokrasinin temeli olan bilgiyi paylaşma ve ona erişim söz konusu olduğunda neden sermayenin insafına razı olsun?

Marketwatch ile ilgili hikayeler