Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık, Kuzey İrlanda Protokolü kapsamındaki ticaret sorunlarının çözümü için "Windsor Çerçeve Anlaşması" üzerinde anlaşmaya vardı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir adım geriden</h2>Birleşik Krallık, 2016’daki Brexit referandumuyla AB’den ayrılma kararı almıştı. Ülke, oldukça sancılı geçen müzakerelerin ardından 1 Ocak 2021 itibarıyla da resmen AB’den çıkmıştı. Varılan Brexit anlaşması büyük oranda sorunları ortadan kaldırsa da İrlanda adasındaki gümrük ve sınır sorunu tartışma yaratmaya devam ediyordu.İrlanda adasında, Birleşik Krallık’a bağlı özerk statüdeki Kuzey İrlanda ile bağımsız İrlanda Cumhuriyeti yer alıyor. Kuzey İrlanda’daki İrlanda milliyetçisi Katolikler ile Birleşik Krallık yanlısı Protestanlar arasındaki çatışmayı dindiren 1998 tarihli Hayırlı Cuma Anlaşması, adanın iki bölgesinin arasına fiziksel bir sınır çekilmesini yasaklıyor.Dolayısıyla, İrlanda’da iki bölge arasındaki yoğun ticaret, AB’den Birleşik Krallık’a ve Birleşik Krallık’tan AB’ye gümrüksüz mal sokulması anlamına geliyordu. Varılan Brexit anlaşmasında bu sorun, Britanya adası ile İrlanda adası arasındaki İrlanda Denizi üzerinde ürün kontrolü yapılmasıyla aşılmıştı.Kuzey İrlanda’daki Birleşik Krallık yanlılarını “terk edilmiş" hissettiren, İrlanda’nın birleşmesini savunan İrlanda milliyetçilerinde “heyecan uyandıran” bu durum, Birleşik Krallık hükümeti tarafından “ülkenin toprak bütünlüğüne tehdit” olarak yorumlanıyordu. Denizde kurulan gümrükte de teknik problemler yaşanıyordu.Kuzey İrlanda’daki Birleşik Krallık yanlısı Demokratik Birlikçi Parti (DUP), Brexit müzakerelerinde kendilerine yeterince söz hakkı verilmediği ve Kuzey İrlanda uygulamada Birleşik Krallık’tan koparıldığı gerekçesiyle güç paylaşımına dayalı siyasi sistemi boykot ediyordu. Özerk bölgede Sinn Fein gibi İrlanda yanlısı siyasi partiler güç kazanmıştı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Uygulama nasıl olacak?</h2>Britanya'da üretilen malların Kuzey İrlanda'da daha erişilebilir hale gelmesini ve Kuzey İrlanda’nın Birleşik Krallık’tan kopmamasını amaçlayan anlaşma, Kuzey İrlanda'yı AB ortak pazarı içinde tutuyor. İrlanda adasını bölen bir sınır ya da gümrük kurulmuyor. Ürün kontrolünün İrlanda Denizi'nde yapılması uygulaması da kaldırılıyor.Plana göre Birleşik Krallık'ın geri kalanından Kuzey İrlanda'ya giden ürünlerin kontrolünde iki farklı yol izleniyor.Kuzey İrlanda'ya giden ürünlerde yeşil, Kuzey İrlanda’dan AB'ye gitme ihtimali olan ürünlerde kırmızı şerit bulunması öngörülüyor. Yeşil şeritli mallar gümrüğe takılmadan Kuzey İrlanda’ya girerken, kırmızı şeritli ürünlere Kuzey İrlanda’daki limanlarda gümrük işlemi ve gerekli kontroller yapılması planlanıyor. Ürünlerini yeşil şeritle Kuzey İrlanda’ya sokmak isteyen şirketlerin güvenilir işletmeler olarak kaydedilmesi gerekiyor. Anlaşmayla Britanya onaylı ilaçların Kuzey İrlanda'da satışına yönelik engeller de ortadan kaldırılıyor.Ayrıca, Kuzey İrlanda Parlamentosu, Kuzey İrlanda'da AB ortak pazar yasalarının uygulanmasını "Stormont freni" adı verilen “acil durum mekanizması” ile durdurabilme yetkisine sahip oluyor. AB de Kuzey İrlanda ve Birleşik Krallık arasındaki deniz ticaretine ait verilere erişebiliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yorumlar</h2>Birleşik Krallık Başbakanı Rishi Sunak, “Kuzey İrlanda’da belirsizliği sona erdirecek bir dönüm noktası” olarak tanımladığı anlaşmanın, "Birleşik Krallık'ın tamamında ticaretin sorunsuz akışını sağladığını, Kuzey İrlanda'nın birlik içindeki yerini koruduğunu ve Kuzey İrlanda'nın egemenliği güvence altına aldığını" söyledi. Son anketlerde İşçi Partisi’nin oldukça gerisinde kalan Muhafazakar Parti’nin, Sunak liderliğinde eski Başbakan Boris Johnson’ı oldukça zorlayan Kuzey İrlanda Protokolü sebebiyle oy kaybetmeyeceği yorumları yapıldı.Birleşik Krallık’ta ana muhalefetteki İşçi Partisi’nin lideri Keir Starmer, "Windsor Çerçeve Anlaşması, ulusal çıkarımızadır ve İşçi Partisi destek verecek." açıklamasında bulundu.AB Komisyonu Başkanı von der Leyen, "Bu anlaşma, uzun soluklu çözümler sunuyor ve bu çözümlerin Kuzey İrlanda halkının endişelerine cevap vereceğine inanıyoruz." ifadelerini kullandı. AB-Birleşik Krallık ilişkilerinde “daha güçlü bir dönem başladığını” ifade etti.İrlanda Başbakanı Leo Varadkar, anlaşmanın "İrlanda ile Birleşik Krallık arasındaki ilişkileri onaracağını" söyledi.&nbsp;İrlanda kökenli ABD Başkanı Joe Biden, anlaşmanın, “Zor kazanılmış Hayırlı Cuma Anlaşması'nın güçlendirilmesi kapsamında önemli bir adım olduğu” değerlendirmesinde bulundu. “ABD’nin bölgenin ekonomik potansiyelini desteklemeye hazır olduğunu” söyledi.CNN’e konuşan politik ekonomi uzmanları da "AB ile Birleşik Krallık arasında bir ticaret savaşı yaşanması tehdidini ortadan kalktığı ve tarafların birlikte daha fazlasını yapmaya çalıştığı döneme geri dönüldüğü" <a fr-original-style="" href="https://edition.cnn.com/2023/02/28/economy/northern-ireland-new-brexit-deal/index.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">değerlendirmelerinde bulundu</a>.DUP lideri Sir Jeffrey Donaldson ise anlaşmanın detaylarını görmeden herhangi bir açıklama yapamayacağını belirtmişti.DUP, The Guardian editörlerinin tanımıyla “AB’den önemli tavizler koparsa da Kuzey İrlanda’da AB hukukuna alan bırakan” bu anlaşmayı onaylasa ve boykotunu sonlandırıp parlamentoya girmeye karar verse dahi, anlaşmanın yürürlüğe girmesinin aylar süreceği tahmin ediliyor.

Aposto Gündem

Birleşik Krallık ile Avrupa Birliği, Kuzey İrlanda Protokolü kapsamındaki ticaret sorunlarının çözümü için anlaşmaya vardı.

Brexit’in son halkası: Windsor Çerçeve Anlaşması

1998’de imzalanan “Hayırlı Cuma Anlaşması” ile toplumsal barışın sağlandığı, en azından on yıllar süren toplumsal gerilimin dondurulduğu Kuzey İrlanda’dan geçtiğimiz hafta yine çatışmalı dönemleri andıran görüntüler servis edildi. Birleşik Krallık'la birlik yanlılarının günlerce süren protestoları, adanın geleceğiyle ilgili tartışmaları da beraberinde getirdi.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Arka plan: 1916’da kurulan İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu (IRA) önderliğinde Birleşik Krallık’a karşı verilen mücadele sonucunda 1922’de adanın güneyinde İrlanda Cumhuriyeti kurulmuş; Protestan nüfusun yoğun olduğu Kuzey İrlanda ise Birleşik Krallık’ın kontrolünde kalmıştı. 1969’da ise birleşik bir İrlanda amaçlayan IRA yeniden kurulmuş, Birleşik Krallık unsurlarına karşı eylemler düzenlemiş ve ateşkes ilan edilen 1994’e dek düşük yoğunluklu denebilecek bir şiddet atmosferi adaya yeniden hâkim olmuştu. 1998’de imzalanan “Hayırlı Cuma Anlaşması”, Kuzey İrlanda’nın Birleşik Krallık’ın parçası olarak kaldığı, birlik yanlılarıyla İrlanda yanlılarının daimî güç paylaşımına dayalı bir hükümet kurduğu, İrlanda adasında iki ülkeyi ayıran bir sınırın olmadığı bir düzen kurulmasını sağlamıştı. 2005’te IRA resmen silah bırakmış; 3.600 kişinin hayatını kaybettiği çatışmalı dönem geride kalmıştı. Öte yandan Kuzey İrlanda, Birleşik Krallık yanlısı Protestanlarla İrlanda milliyetçisi Katoliklerin birbirlerinden “barış duvarı” adı verilen ve geceleri kapıları kapanan duvarlarla ayrıldığı; birbirinden hazzetmeyen iki topluluğun bir arada yaşadığı bir yer olmaya devam etti. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne oldu:&nbsp;Haziran 2020’de&nbsp;hayatını kaybeden eski IRA istihbarat şefi Bobby Storey’nin Belfast’taki cenazesine sıkı Covid-19 önlemlerine rağmen 2 bin kişi katılmıştı. Katılımcılardan 24 tanesi, İrlanda birliğinden yana milliyetçi ve solcu, IRA’in siyasi kolu olarak görülen Sinn Féin partisinden üst düzey politikacılardı. Cenaze törenine müdahale edilmediği gibi savcılık, geçtiğimiz haftalarda katılımcılara ceza vermeme kararı aldı. Birleşik Krallık yanlısı Demokratik Birlik Partisi (DUP) lideri ve Kuzey İrlanda Birinci Bakanı Arlene Foster, “polis şefinin birlik yanlısı toplumun güvenini kaybettiğini ve istifa etmesi gerektiğini” söylerken, Sinn Féin’i de bencillikle ve “kendini insanların üstünde görmekle” suçladı. Cenazeye katılan Birinci Bakanvekili Sinn Féin üyesi Michelle O'Neill özür dilese de, İrlanda yanlısı bir diğer parti olan Sosyal Demokrat İşçi Partisinin (SDLP) sert eleştirilerinden de <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-56594904" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kurtulamadı</a>. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Protestolar:&nbsp;Birlik yanlılarının&nbsp;29 Mart’ta başlattığı protestolar 9 Nisan’a kadar sürdü. Belfast'ta iki topluluğun yaşadığı mahallelerin birleştiği noktalardan birinde bir otobüs ateşe verilirken polise taşlar atıldı ve fotoğraf çeken bir gazeteci, maskeli kişilerin saldırısına uğradı. İki toplumu ayıran bölgedeki başka bir geçiş noktasında lastikler yakılarak barikatlar oluşturuldu ve polis halka bölgeden uzak durması uyarısında bulundu. BBC, barikatın iki tarafında toplanan birkaç yüz kişinin karşılıklı molotof kokteylleri attıklarını doğruladı. 90 polisin yaralandığı olaylarda 15 kişi gözaltına alındı. “Yıllardır görülmeyen büyüklükte” olarak nitelendirilen eylemlere karşı polis, altı yıl sonra ilk kez tazyikli su kullandı. Sinn Féin ve SDLP, DUP’yi polisi hedef alarak gerilimi tırmandırmakla suçlarken DUP de “Şiddet haklı görülemez. Yanlış ve hemen son bulması gerekiyor," açıklamasında bulundu. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Brexit etkisi:&nbsp;Her ne kadar olayların fitilini cenazeye ilişkin tartışmalar ateşlemiş olsa da, protestoların temelinde Brexit olduğu yorumları yapılıyor. Kuzey İrlanda halkı, 2016’da Brexit oylamasında Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden ayrılmasına %56 oranında karşı çıkmış; ancak ülke genelinin ayrılma kararıyla AB’den çıkmak durumunda kalmıştı. Yıllar süren müzakerelerin ardından varılan Brexit anlaşmasının bir parçası olan Kuzey İrlanda Protokolü ise Hayırlı Cuma Anlaşması ile adada sağlanan barışı bozmamak ve İrlanda ekonomisine zarar vermemek için İrlanda’nın iki tarafını ayıran bir sınır oluşmasına engel oluyor; Kuzey İrlanda’yı AB'nin gümrük birliği kurallarının içinde bırakıyor ve Birleşik Krallık'ın geri kalanıyla ticareti Kuzey İrlanda limanlarındaki gümrüğe tabi tutuyordu. Birlik yanlıları bunun “kendilerini ülkelerinden koparmak” olduğunu savunuyor; kimliklerinin tehdit altında olduğu düşüncesi ise onları protestoya ve zaman zaman şiddete itiyor. Hatta, Birleşik Krallık Başbakanı Boris Johnson’ın Brexit sürecinde Kuzey İrlanda’yı <a fr-original-style="" href="https://www.politics.co.uk/comment/2021/04/09/week-in-review-consequences-of-hard-brexit-laid-bare-in-northern-ireland/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ihmal ettiği düşüncesi</a> onları ihanete uğramış hissettiriyor. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birleşik İrlanda’ya doğru:&nbsp;Birleşik Krallık’ın bir diğer parçası olan İskoçya’da da Brexit sonrası bağımsızlık sesleri yükselirken 2020’de İrlanda Cumhuriyeti’nde yapılan genel seçimde Sinn Féin’in oyların %24,5’ini alarak birinci parti olması, “Birleşik İrlanda” yolunda atılan önemli bir adım olarak <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-02-15/a-united-ireland-sinn-fein-s-win-brings-it-only-one-step-closer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görülmüştü</a>. Kuzey İrlanda ile birleşmenin getireceği ekonomik sıkıntılar düşük perdeden dillendirilse ve Protestanların hassasiyetlerinin <a fr-original-style="" href="https://www.irishtimes.com/news/politics/sinn-f%C3%A9in-group-s-call-for-irish-unity-referendum-criticised-1.4506891" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">altı çizilse de,</a> ülkedeki hiçbir partinin birleşmeye karşı çıkacağı düşünülmüyor ve olası bir referandumun İrlanda Cumhuriyeti'nde kolayca kabul edileceğine inanılıyor. Bundan daha önemlisi, kamuoyu araştırmaları Kuzey İrlanda’da az bir farkla İrlanda ile birleşme yanlılarının çoğunluğa geçtiğini <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/uk-politics-56678489" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gösteriyor</a>. Adanın her iki yakasından duyulan birleşme talebi, önümüzdeki yıllarda temkinli bir planlama sürecinin ardından birleşme referandumunun gündeme gelmesini oldukça olası hâle getiriyor.</li></ul>

Hayırlı Cuma Anlaşması ile ilgili hikayeler