Aposto Kitap

Türkiye'deki medya düzeninin son 40 yıldaki değişimi üzerine tartışmaları ortaya koyan akademisyen ve gazeteci Güventürk Görgülü ile son çalışması "Alacakaranlıkta Gazetecilik"i konuştuk.

Güventürk Görgülü: 'Adı gazete ama içinde haber olmasa da olur'

Gazetecilik etiği bir yandan herkesin sürekli konuştuğu ama diğer yandan da uygulama kısmında en çok tartışmayı yaşadığımız alanlardan birisi. Gazetecilerin taraflı olup olamayacağından, reklam gibi konularda etik duruşun nasıl olması gerektiğine kadar birçok farklı başlık altında sürekli konuştuğumuz bir konu.&nbsp;Politika haberciliğinin dışına çıktığımızda ise bambaşka tartışmalar ile karşı karşıya kalıyoruz. Örneğin spor muhabirlerinin takip ettikleri takımlar ve spor dallarıyla ilgili bahis oynayıp oynayamayacağı en sık karşılaştığımız <a fr-original-style="" href="https://www.niemanlab.org/2023/11/can-reporters-make-bets-on-sports-they-cover-we-asked-a-dozen-newsrooms/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">etik tartışmalarından birisi</a>. Benzer örnekleri birçok farklı gazetecilik alanında da bulmak mümkün.&nbsp;Söz konusu ekonomi ve finans gazeteciliği olduğunda ise yeni bir yayın bu alandaki en büyük etik tartışmalarından birisini başlatmayı amaçlıyor gibi görünüyor. Kimilerinin bir haber kurumu olduğunu bile kategorik olarak reddettiği <a fr-original-style="" href="https://hntrbrk.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hunterbrook</a> ilk duyurulduğunda bültende <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/11/06/skandal-olmazsa-olmaz-mi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bahsetmiştim</a>. Kısaca özetlemek gerekirse bu kurumun bir ayağını araştırmacı gazetecilik yapan haber odası oluştururken, diğer ayağı buradan elde ettikleri bilgilere göre pozisyonunu belirleyen bir yatırım şirketi. Böyle bir yapının nasıl işleyeceği büyük bir merak konusuydu ve sonunda yayın hayatına başlamasıyla birlikte doğrudan inceleme şansına sahip olduk.&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://hntrbrk.com/uwm/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İlk büyük dosyalarını okuduğunuzda</a> herhangi bir ekonomi gazeteciliği haberinden farklı bir yan görmüyorsunuz. Hatta genel olarak iyi yazılmış ve özenli bir gazetecilik işi bile diyebiliriz. Ancak işin değiştiği nokta sağ tarafta yer alan editoryal pozisyon sütunu. Burada sizi ilginç bir not bekliyor. Hunterbrook haberi yazarken ve yazdıktan sonra attığı hamleleri burada herkesle paylaşıyor. İlginç bir şekilde kurum buldukları yolsuzluk kanıtlarını savcılarla ve diğer federal kurumlarla paylaşmış ve bu konuda şirkete dava açabilecek kişi ve kurumlarla da paylaşacağını söylüyor. En sonda ise kurumun diğer ayağı olan yatırım şirketinin bu haberle birlikte aldığı yatırım pozisyonu anlatılıyor ve bizler için oldukça meşhur hâle gelen “yatırım tavsiyesi değildir” cümlesiyle bu uzun not bitiyor.Bir yandan bakınca bu kadar şeffaflık insanı şaşırtıyor. Sonuçta çoğu haber okuru bu tür detayları merak etmez. Bu anlamda bir artı olsa da bu haberi yayınlamadan önce bağlı olduğunuz şirketin buradaki bilgilere göre yatırım pozisyonu belirliyor olması etik anlamda örneği az bulunur bir sorunla bizi karşı karşıya bırakıyor. Bir yandan yatırım kararlarını alan gazeteciler olmadığı için onları doğrudan bağlayan bir durum söz konusu değil, diğer yandan bağlı oldukları kurumun yaptıkları haberlere göre sermayesini kullanacak olmasının sebep olacağı garip dinamikler var.&nbsp;Bir de Hunterbrook için çalışan gazetecilerin dışarıdan nasıl görülecekleri gibi bir sorun daha var. Finans alanında çalışan bir gazetecinin çalıştığı kurum elde ettiği bilgileri yatırım amacıyla kullanacaksa herhangi bir şirketin o gazetecilerle ilişkisi nasıl olacak? Bunu kullanmaya çalışan veya kendisini korumak isteyen şirketler illa ki çıkacaktır. Bu da gazetecilerin elde ettikleri bilgiye daha şüpheci bir şekilde yaklaşmasını gerektirecek.<a fr-original-style="" href="https://www.niemanlab.org/2024/04/a-new-kind-of-activist-journalism-hunterbrook-investigates-corporations-and-hopes-to-make-bank-trading-off-its-reporting/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bir diğer tartışma başlığı da</a> bunu aktivist gazetecilik olarak kabul edip edemeyeceğimiz. Habercilik tarzları ve bulduklarıyla yaptıkları genel olarak aktivist gazetecilik yaklaşımına uyuyor ama bunu genelde aktivist gazetecilerden alışık olduğumuz üzere toplumsal faydayla sınırlı tutmayıp kişisel fayda için de kullanmaları suyu iyice bulandırıyor.Yaptıkları ve yapacakları gazeteciliğin ötesinde bence Hunterbrook hem gazetecilik sektörü hem de akademisyenler için faydalı bir deney olarak görülebilir. Kurum içerisinde ya da üniversitede gazetecilik etiği eğitimlerine bolca kaynak sağlayacağından ve yeni tartışmalar başlatacağından şüphem yok. Gazeteciliğin parayla ilişkisinin etiğini hep patronlar ve reklamlar üzerinden tartışıyorduk, böyle yeni bir alanın açılması bence güzel oldu.

n okuyoruz|

Gazetecilik ve yatırımcılık bir arada olur mu?

Gazetecilik Etiğinin Sınırlarını Zorlamak

<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/journalofyy" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yıldız Yazıcıoğlu</a>Türkiye Cumhuriyeti'nin geleceğinde nasıl yönetileceğine karar verilecek olan en kritik seçimine geri sayım sürecinde, medya sektöründe "güç halkası" etkisi gün yüzüne çıktı. Mevcut iktidar cephesindeki gücü elinde tutma iddiası ile muhalefet cephesindeki iktidar olma iddiası, her iki cephede "gazeteci" kimliği altında "tarafgir" rekabetini gözler önüne serdi. Gazetecilik mesleği, siyaset ile ilişkisinde mesafeyi yitirdi ve seçim atmosferinde rüzgara kapıldı gidiyor.&nbsp;Türkiye, 14 Mayıs Pazar günü Cumhurbaşkanı Seçimi ve 28. Dönem TBMM Genel Seçimi nedeniyle mevcut başkanlık sistemiyle parlamenter sistem arasında kapı eşiğinde duruyor. "Acaba 64 milyonu aşkın seçmen sandıkta nasıl karar alacak?" sorusuna yanıt bekleniyor. Ancak kimi meslektaşlarımız için sorular söz konusu değil, hangi ittifak bloğu seçimi kazanacak, kimler nerede görev alacak yanıtlar kesinleşmiş gibi anlatımlar yapılıyor.Gazetecilik mesleğinde "halkın haber alma hakkı" için çalışmak, sorgulamak, yazmak ve anlatmak işin doğası. Ama siyaset çevresindeki güç halkasında durma çabasındaki meslektaşlarımız için gazetecilik, kariyer planlaması kapsamında yeni statü-ler elde edilmesi amacıyla işlevsel görünüyor.&nbsp;Gazetecilik saha yerine tribünde mi?Başka şekilde anlatayım; saflar tutulmuş, maç başlamış ancak halkın hakem olduğu sahada, gazetecilik yardımcı hakem noktası yerine tribünlerde oturuyor. Ekranlarda alt yazıda, sosyal medyada profil bilgisinde "gazeteci" sıfatı vurgusu var ama ne konuşuyor, ne yazıyor diye baktığımızda içerikte haber, soru, sorgulama yerine bolca siyasi propaganda dinliyoruz veya okuyoruz.&nbsp;Tribünlerdeki gazetecilik, kuşkusuz Recep Tayyip Erdoğan’ın iktidarında işsizlik, adli süreçlerle baskı, yıldırma, hapsetme ve benzeri uygulamalarıyla ötekileştirme politikası uygulanması nedeniyle pekişti. İnsan hakları, barış gibi evrensel değerler savunuculuğuyla mesleki duruş sergileme çabasındaki meslektaşlarımız, medya sektöründe dış çeperlere, benim gibi örneklerde serbest gazetecilik mecrasına veya tümden dışına ittirildi. Bu durum Ankara’da işsizlik sarmalında aralarında yakın arkadaşlarımız da olan bazı meslektaşlarımızı siyasi parti danışmanlığı noktasına getirdi.Erdoğan'ın iktidarındaki siyasal, sosyal ve ekonomik iklim, AKP ve özellikle 2016 sonrasında MHP'yle kurduğu Cumhur İttifakı destekçisi gazeteciler varlığını çoğalttı. MHP'nin de iktidar cephesine geçmesiyle sektördeki televizyon, radyo ve yerel düzeyde de dahil olmak üzere gazeteler açısından "havuz medyası" oranı %95 düzeyine taşındı.Türetilmiş "muhalif gazeteci" kavramıİktidarı eleştirme ve sorgulama, demokratik tüm ülkelerde gazetecilikten beklenmekteyken ve hatta ana akım iletişim kuramında Yürütme, Yasama, Yargı yanı sıra "dördüncü güç" olarak adlandırılmaktayken, Türkiye'de "vatan hainliği", "terörist" suçlamasına gerekçe oldu. İktidar medyasında görev almayan veya mesleki ilkeleriyle eleştirel olmayı tercih edenler için absürd bir kavram türetildi: muhalif gazeteci.&nbsp;Oysa gazeteci her daim güç sahipleriyle mücadele etmeyi görev edinmeli ama unutulmamalı ki güç halkası sadece iktidarda değil, muhalefette de mevcut. Dolayısıyla gazeteci aslında her daim siyaset ile, siyasi partiler ile aktörleriyle kurduğu ilişkide muhalif olmalı, olabilmeli. En azından eleştirel ve sorgulayıcı olabilmeli.Bugün ise 14 Mayıs'taki seçime 1 ay kala gazetecilik mesleği tribünlerde ve hatta bazılarımız maçın izleyicisi olma ötesinde taraftar coşturmayı görev edinmiş. Söz aldıkları, yazdıkları mecralarda taraftar amigosu olmuş ve en üzücü yanı bunun yanlışlığını da tümüyle unutmuş.Muhalefet cephesiyle ilişki, Erdoğan'a ve medyasına karşıtlık gerekçesiyle eleştirellikten uzak şekilde "candaş", "yoldaş" hâle dönüştü.&nbsp;Çuvaldız elimizde kendimize batıralım!Karşı mahalledeki "yandaş" tayfa suçlanırken iktidar karşısındaki mahallede de siyaset ile korunması gereken mesafe gittikçe yok oldu, oluyor. Gazetecilik mesleği açısından herhangi bir siyasi aktör söz konusu olduğunda haber öznesi veya haber kaynağı olması nedeniyle mesafeli durulması, yaklaşılması gerekiyor.&nbsp;Ama seçim yaklaştıkça halkın sesi olmak yerine "gazeteci" mi yoksa gelecekteki iktidar partisi, ittifakı destekçisi "tarafgir" mi konuşuyor ayırt etmek zorlaşıyor. Siyaset ile gazeteci arasındaki mesafe seçim atmosferinde kayboluyor. Muhalefet cephesindeki Millet İttifakı ve/veya Emek ve Özgürlük İttifakı konu olduğunda seçmen ruhu hâline bürünmekten kaçınma azalıyor.&nbsp;Seçime son bir ay kala Aposto için bunları kaleme aldığımızda "çuvaldız elde!" kendimizi gözden geçirebilir miyiz acaba? Hoşlanmadığım ve gerçekçi bulmadığım üzere gazetecilikte objektif kalmak mümkün değil ama adil olmaya çalışmak için emek verilmesini tartışabiliriz.&nbsp;En basit anlatımıyla insan, (herhangi bir engeli olmadığını varsaydığımızda)&nbsp;bir noktada durduğunda en geniş açıyla en fazla 180 derece görüş açısına sahip. Oysa bir insan çevresinde 360 derecelik açı içinde eş zamanlı pek çok gelişme yaşanıyor. Eğer 180 derecelik görüş açısıyla çevrenizde tüm olan biteni görebildiğinizi, gözlemleyebildiğiniz iddiasında değilseniz objektivizm insan doğasına aykırı diyebiliriz. İnsan durduğu noktada ki bunu eğitimi, statüsü, yaşı, ideolojisi gibi çok boyutlu olarak açıklayabilir, detaylandırabiliriz, taraflı varlıktır. Dolayısıyla gazeteci, objektif kalma olasılığı düşük olmasına rağmen haberleştirme sürecinde adil olmaya gayret edebilecektir. Haberde adaleti sağlamak ise adil olma ya da terazi metaforunda olduğu üzere dengeli olmaktan geçiyor. Dengeli haberleştirme&nbsp;içinse konusuyla, içeriğiyle ilgili farklı taraflara, tutumlara söz hakkı tanınması gerekiyor.&nbsp;Kadın hakları gibi başlıklar sıkıntı kaynağıŞunu belirtmeden geçmemeliyim; Adalet ve Kalkınma Partisi öncülüğündeki Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), Büyük Birlik Partisi (BBP) ve Yeniden Refah Partisi’nin resmî ortaklığıyla Hür Dava Partisi’nin gayri resmî ortaklığıyla Cumhur İttifakı, kuşkusuz soğuk kanlı, mesafeli yaklaşımı zorlaştırıyor.Özellikle kadın hakları bağlamında İstanbul Sözleşmesi'ni kaldırması yanı sıra TBMM'de bazen öne sürdüğü, bazen geri çektiği yasa taslaklarıyla Cumhur İttifakı'nın vaat ettiği gelecek dönem, gazeteci olarak mesafeli bakışı güçleştiriyor.&nbsp;Gazeteci olarak kadınlar, gençler ve çocuklar söz konusu olduğunda iktidardaki siyasi anlayışa ve aktörlere tepki göstermemek, sakince, dengeli yaklaşım sergilemek için çok çaba harcamak gerekiyor.Kadın gazeteci kimliğim ile benim durduğum pencereden baktığımda böylesi mesafeli davranamadığımı&nbsp;ifade etmeliyim. Ama Cumhur İttifakı'na karşı zorluklarla koruma gayreti gösterdiğim siyaset ile mesafeli ilişkiyi yine de bugünkü muhalefet ve belki 14 Mayıs sonrasındaki iktidar ile korumaya çalışıyorum.&nbsp;Velhasıl kelam seçim atmosferinde gazetecilik mesleği, gazeteci kalmak zorlaşıyor. Hepimize kolaylıklar diliyorum.&nbsp;Seçim ola hayrola!<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Not:&nbsp;Serbest Kürsü'de yer alan tüm görüşler yazarlara ait olup, Aposto'nun editoryal bakış açısını yansıtmamaktadır.

Aposto Gündem

Oysa gazeteci her daim güç sahipleriyle mücadele etmeyi görev edinmeli; ama unutulmamalı ki güç halkası sadece iktidarda değil, muhalefette de mevcut.

Seçim ve gazetecilikteki kayıp mesafe

Gazetecilik

Gazetecilik ile ilgili hikayeler