Geride bıraktığımız haftada odak noktamız tamamen Davos'taydı ve Davos'ta odak noktamız ise tamamen ABD'nin yeni Başkanı Donald Trump'taydı. Trump, konuşmasında adeta esti gürledi. Büyük şirketlerin ABD'ye yatırım yapmasını, aksi takdirde tarifelerle karşılaşacaklarını söyleyen Trump, petrol fiyatlarının düşeceğini ve Suudilerin ABD'ye yaptıkları yatırımların artacağını vurguladı.Trump'ın konuşmasının en çok dikkat çeken kısmı ise "Faizlerin derhal düşmesini istiyorum" cümlesi oldu. Çünkü elimizdeki son projeksiyonlara göre ABD Merkez Bankası'nın (Fed) 2025 yılında büyük çaplı ve deyim yerindeyse "derhal" bir faiz indirimi yapma düşüncesi bulunmuyor. Bu da piyasalarda, "Trump ikinci döneminde Fed'e müdahale eder mi?" endişesinin doğmasına neden oluyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, bu mümkün mü?</h2>Sonda söyleyeceğimizi en başta söyleyelim: Hayır, Trump'ın veya herhangi birinin ABD Başkanı sıfatıyla Fed kararlarına karışması yasal olarak mümkün değil. Zira Federal Rezerv Kanunu ve 1951 tarihli Hazine-Federal Rezerv anlaşmasına göre Fed, para politikasını belirleme konusunda tam bağımsızlığa sahip ve ABD Hazinesinin hedefleriyle uyumlu hareket etmek zorunda değil. Fed, bu kanunlardan aldığı yetkiye dayanarak, siyasilerin yüksek ekonomik büyüme istediği ve istihdama odaklandığı dönemlerde yüksek enflasyonu gerekçe göstererek para politikasını özgürce kısıtlayabiliyor.Peki, Trump kendi politika görüşüyle uyumlu hareket etmeyen Fed Başkanı'nı görevden alıp, yerine kendine daha yakın birini atayabilir mi? Federal Rezerv Kanunu'nun 10. maddesine göre ABD Başkanı, Fed Başkanı'nı "meşru bir sebep" göstererek görevden alma yetkisine sahip. Ancak daha önce hiçbir ABD Başkanı böyle bir görevden alma yapmadı ve ABD yargısının "politika anlaşmazlıkları"nı meşru bir sebep olarak kabul etmesi de pek mümkün gözükmüyor.Fakat şunu da unutmamak gerekir ki; Fed'in bağımsızlığı ve Fed Başkanı'nın meşru bir sebep olmaksızın görevden alınamaması ABD Anayasası'na dayanan maddeler değillerdir. Dolayısıyla Trump, Senato ve Temsilciler Meclisi'nden aldığı destekle ilgili yasayı değiştirebilir ve Powell'ın görevden alınmasının önünü açabilir.Trump'ın 2016-2020 yılları arasındaki ilk Başkanlık döneminde mevcut Fed Başkanı Powell'ı sıkı para politikaları nedeniyle çok sert şekilde eleştirdiğini ancak onu asla görevden almaya çalışmadığını da hatırlatmakta fayda var. Böyle bir hamle, Amerikan finansal kurumlarının güvenilirliğini yitirmesine ve piyasaların buna çok olumsuz bir şekilde yanıt vermesine neden olabilirdi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geçmişte örnekleri var mı?</h2>Trump'ın bugün yaptığı açıklamalara benzer açıklamalar geçmiş ABD Başkanları tarafından da yapılmıştı. Ancak hayır, bu Başkanlardan hiçbiri resmî olarak Fed'in kararlarına karışma cesaretini göstermedi.Fed'in kurulduğu 1913 yılında görevine başlayan Woodrow Wilson'dan George Bush'a kadar pek çok ABD Başkanı, Fed'in uygulamalarını ciddi şekilde eleştirdi ve daha yüksek ekonomik büyüme için faizlerin düşmesini istedi. Bu başkanlardan bazıları, Fed güvernörlerini siyasi olarak baskı altına almak için yoğun çaba sarf etse de hiçbiri ne Fed'in kararlarına resmi bir müdahale yaptı ne de Fed Başkanlarını görevden almaya yeltendi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Örneğin, 33. Başkan Harry Truman, Fed'den savaş harcamalarının finansmanını daha kolay sağlayabilmek için faizleri daha düşük tutmasını istedi. Savaşın ardından, Fed'in hükümet hedeflerinden bağımsız hareket etmesi ve bütçe açıklarının kapatılmasına sorumlu olmamasını garanti altına alan Hazine-Federal Rezerv Anlaşması imzalandı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">36. Başkan Lyndon Johnson, Vietnam Savaşı nedeniyle yapılan harcamaların uygun faizle finanse edilmesi için Fed Başkanı William McChesney Martin'e faizleri düşük tutması yönünde baskı yaptı. McChesney bildiği yoldan gidince Johnson, kendisini Teksas'taki çiftliğine çağırdı ve ona eleştirilerle dolu şiddetli bir nutuk çekti. Martin geri adım atmayınca Johnson, Cumhuriyetçiler'in 1966'daki ara seçim yenilgisini de Martin'in sıkı para politikası tercihlerine bağladı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">37. Başkan Richard Nixon, 1972 seçimlerini kaybedeceğini düşününce daha genişlemeci bir para politikası benimsemesi için dönemin Fed Başkanı Arthur Burns'e baskı yaptı. Nixon yaptığı konuşmalarda sıklıkla Fed'in tercihlerini eleştirdi ve Burns'le yaptığı ikili görüşmelerde, gerektiği zaman tehditlere de başvurarak ekonominin büyümesine ihtiyaç duyduğunu sıklıkla vurguladı. Burns, Nixon'ın baskılarına boyun eğdi ve birkaç hamleyle Fed fonlama faizini %3,5'e kadar düşürdü. Kısa vadede istenen ekonomik büyüme sağlandı ve Nixon 1972 seçimlerini kazandı. Ancak Burns tarafından atılan adımlar ve dışsal gelişmelerin de etkisiyle ABD'de manşet enflasyon birkaç yıl içinde %10'un üzerine fırladı ve ABD ekonomisi 1980'lere kadar sürecek stagflasyon dönemine girdi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">40. Başkan Ronald Reagan, Fed'in bağımsızlığına nispeten saygı duyan biriydi. Ancak Fed Başkanı Paul Volcker'ın stagflasyon krizini çözmek için Fed fonlama faizini %20'nin üzerine taşıyarak rekor düzeye çıkarması, hem ekonomik aktörler hem de siyasiler üzerinde büyük rahatsızlık yaratmıştı. Reagan yönetimi, Fed'in kararlarını eleştirmiş ve katıldığı bir toplantıda daha fazla faiz artırımına gitmemesi için Volcker'ı uyarmış olsa da, Fed geri adım atmadı ve uyguladığı aşırı sıkılaştırıcı politikalarla birkaç yıl içinde enflasyonu tekrardan %2'ler düzeyine indirmeyi başardı.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dünyada örnekleri var mı?</h2>Merkez bankalarının bağımsız kalması finansal istikrar ve özellikle fiyat istikrarı açısından çok önemli bir konu. Siyasilerin sonuna dek ekonomik büyüme istediği bir ortamda, ana para otoritesi olan merkez bankalarının gerektiği zamanda frene basarak enflasyonu kontrol altına alması, ekonominin uzun vadeli sağlığının korunması açısından hayati önem taşıyor. Aksi takdirde, enflasyon göz ardı edilerek sağlanan yüksek büyüme oranları, gelir dağılımını bozarak ücretli kesimin aleyhine "fakirleştiren" bir büyümeye neden olabilir. Trump'ın Fed Başkanı Powell'ı görevden alarak kendi çizgisinde bir Fed yönetimi atayacağına dair endişeler de çoğunlukla bu gerçeğe dayanıyor.Dünyanın çeşitli ülkelerinde merkez bankası kararlarına müdahale yoluyla yüksek ekonomik büyüme oranlarının yakalandığı zamanlar oldu. Ancak bu "yüksek büyüme" dönemleri çoğunlukla o ülkedeki ücretli kesimin aleyhine sonuçlandı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Mart 2021'de TCMB Başkanı Naci Ağbal'ı görevden aldı ve yerine kendisine daha yakın bir isim olan Şahap Kavcıoğlu'nu getirdi. Yüksek faizin enflasyonun esas gerekçesi olduğunu söyleyen Erdoğan, mitinglerde yaptığı konuşmalarda faizlerin düşeceğini söyledi ve kısa sürede dediği gibi de oldu. TCMB'nin politika faizi %19'dan %8,5 düzeyine kadar çekildi, yeni kredi paketleri açıklandı ve büyük hükümet teşvikleri verildi. Bu süreçte genişlemeci politikaların etkisiyle manşet enflasyon %16'dan %80'li seviyelere kadar çıktı ve Türk lirası %60'ın üzerinde değer kaybetti. Bu dönemde ticaret açıkları zirve seviyelere yükseldi ve TCMB'nin net uluslararası rezervleri, onlarca yıl sonra ilk kez eksi seviyeleri gördü. Erdoğan hükümeti olumsuz tablo nedeniyle, 2024'teki seçim zaferinden sonra genişlemeci politikaları terk ederek ortodoks politikalara geri döndü ve sıkı bir dezenflasyon programı uygulamaya başladı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Weimar Almanyası, Birinci Dünya Savaşı yenilgisinin ardından zor bir duruma düşmüştü. Versay Anlaşması'nın yüklediği ağır savaş tazminatı ve gelirlerin azlığı nedeniyle hükümet harcama yapmakta zorlanıyordu. Savaş tazminatlarının ödenememesi nedeniyle Ruhr bölgesinin Fransa tarafından işgaline kadar giden sürecin ardından, hükümet harcama yapabilmek için merkez bankasından para basmasını istedi. Tazminat ödemeleri, hükümet harcamaları ve sübvansiyonlar için para basıldı. Böylece deyim yerindeyse "cehennemin kapıları açılmış" oldu. Dolar/Mark paritesi kısa süre içinde 7 bin 400'den 4,2 trilyona taşındı, ürün fiyatları bir gün içinde üçe dörde katlanır oldu. 160 mark olan ekmek fiyatı birkaç yıl içinde 200 milyar marka yükseldi ve enflasyon on binlerle ölçülmeye başlandı. Hükümet sonradan para basımını sıkılaştırarak hiperenflasyonu durdurmaya çalışsa da, dünyanın korkunç günler yaşayacağı bir dönemin kapılarını aralamıştı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zimbabve Devlet Başkanı Robert Mugabe, aşırı düzeye ulaşan bütçe açıklarının ardından merkez bankasını açıkları finanse etmek üzere para basmaya zorladı. Bir noktadan sonra para basımı o kadar kontrolden çıktı ki, ülkede fiyatlar bir gün içinde ikiye katlanmaya başladı. 2008 yılına gelindiğinde ülkede enflasyon 89,7 sextilyon düzeyine yükselmiş ve Zimbabve doları deyim yerindeyse "pul"a dönüşmüştü. Hükümet ilk aşamada döviz kontrollerini denemeye çalıştı ve ülkedeki bireylerin dövizlerine zorla el konuldu. Ancak alınan önlemler hiçbir şekilde fayda etmeyince, Zimbabve doları rafa kaldırıldı ve ülke ekonomisi para birimi olarak ABD dolarını benimsedi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, hükümet harcamalarını ve sübvansiyonları finanse etmek için merkez bankasından para basmasını istedi. Maduro'nun isteğine direnemeyen merkez bankası yetkilileri istenildiği ölçüde para bastı ve piyasaya sürdü. Sonuç, Venezuela için felaket oldu. Ülkede manşet enflasyon 2018 yılında %65,000'e kadar fırladı ve ülke para birimi olan bolivar tamamen değersiz hale geldi. Ülkede hayati ürünlerin kıtlığı ve açlık başladı, aşırı yoksulluk oranı %50'lere yaklaştı ve yüz binlerce insan ülkeden göç etti.</li></ul>

EXANTE

Trump'ın Davos konuşmasının  en çok dikkat çeken kısmı "Faizlerin derhal düşmesini istiyorum" cümlesi oldu. Elimizdeki son projeksiyonlara göre ABD Merkez Bankası'nın 2025 yılında büyük çaplı ve deyim yerindeyse "derhal" bir faiz indirimi yapma düşüncesi bulunmuyor. Bu da piyasalarda, "Trump ikinci döneminde Fed'e müdahale eder mi?" endişesinin doğmasına neden oluyor.

Federal Rezerv Kanunu ile ilgili hikayeler