1962’den beri şehrin simgesel mekanlarından olan Rexx Sineması, İstanbul’un sinema kültüründe apayrı bir yer tutuyordu. Rexx herhangi bir sinema salonu değil, bir hafıza mekanıydı. 2020’de kapılarını kapatmasının ardından, geçen ay tamamen yıkılmasıyla birlikte de bir dönem resmen sona erdi.Rexx aslında bir bir perde kapattıklarına şahit olduğumuz bağımsız sinemalar zincirinin son halkasıydı. 1960’ta açılan Ankara’daki Kızılırmak Sineması da geçen yıl kapanmıştı. Bunlar, Türkiye’nin büyük şehirlerinde ardı ardına kapanan pek çok salondan yalnızca ikisi. Özellikle Beyoğlu gibi bir dönem Türk sinemasının kalbi kabul edilen bir semtte başka pek çok örnek olduğunu düşündüğümüzde bu kayıpların bir gidişatın habercisi olduğunu görüyoruz.&nbsp;2013 yılında Emek Sineması’nın Grand Pera alışveriş merkezinin inşası için yıkılması ve Emek’i kurtarmak için başlatılan protestoların birkaç ay sonra Gezi protestolarıyla birbirini beslemesi, sinemanın birçok kişi tarafından İstanbul’un kültürel dokusunun vazgeçilmez bir parçası olarak görüldüğünü açıkça ortaya koyuyordu.Emek, bir zamanlar “Türkiye’nin Hollywood’u” olarak anılan Yeşilçam Sokağı’nda yer alıyordu. Bir zamanlar sinemacıların uğrak noktası olan bu sembolik cadde, bugün Pendor Corner dışında neredeyse boş. Emek’in yıkılması ve Yeşilçam’ın sessizliği, sadece bir mekanın değil, bir kültürün geri çekilişini de temsil ediyor.<img src="https://images.aposto.com/2025/2/5/1743154343015.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2013 yılındaki Emek Sineması protestolarıİstiklal Caddesi üzerinde bulunan ve 1948’den beri açık olan Atlas Sineması, birkaç yıl önce Turizm ve Kültür Bakanlığı tarafından satın alınarak Sinema Müzesi’ne dönüştürüldü; düzenli gösterimler yapan tek bir salon açık tutuldu. Halep Pasajı’nın hemen karşısındaki Beyoğlu Sineması&nbsp;ise İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından devralınmasaydı kapanacaktı.Bunun dışında Beyoğlu’nda kalan tek bağımsız salon, 2003 yılında açılan ancak nostaljik bir ambiyansa sahip olan Cinemajestic. Cinemajestic’in bir çalışanı bana sinemanın eski nesil film yapımcılarına ait olduğunu ve son dört-beş yıldır zarar etseler de kapılarını açık tutmaya kararlı olduklarını söyledi. Eğer binanın sahibi olmayıp kiracı olsalardı çoktan perdelerini kapatmak zorunda kalırlardı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birkaç yıl önce bir Türk filmini izlemek için gittiğimde kimse bilet almadığı için gösterime devam etmeme kararı almışlardı, ben de üzülerek ayrılmıştım.</li></ul>Ankara’da Büyülü Fener Sineması’nın iki şubesi zorlukla da olsa halen faaliyet gösteriyor. İzmir’de ayakta kalan son bağımsız sinemaysa eskiden şehrin göbeğinde olan Karaca Sineması.&nbsp;Acı gerçek şu ki bugün Türkiye’deki sinema salonlarının çoğu alışveriş merkezlerinde yer alıyor ve büyük şirketlere ait. Film dağıtım sektöründe de büyük payı olan Mars Cinema Grubu, Türkiye genelinde 29 şehirde 77 sinema salonunun sahibi.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/2/5/1743154388193.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.55" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Rexx Sineması, 1960’lardan beri hizmet veriyordu.Senarist, yönetmen ve sinema yazarı Murat Emir Eren, durumu şöyle özetliyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Çoklu ve acil çözüm gerektiren bir kriz ortamındayız. Kültürel çölleşme ve dönüşüm de bu kriz başlıklarından biri elbette. Ayrıca sinemanın kendisi de büyük bir değişim geçiriyor; yapım ve dağıtım olanakları yalnızca 5-6 yıl öncesine kıyasla bile farklı bir noktada. Bu dönüşüm, büyük ölçüde teknolojik sermayenin dayatmasıyla gerçekleşti ve bu durum devam ediyor.”</blockquote>Bu zorlu ortamın, Türkiye’de AVM’lerde yer alma ve büyük bir şirket tarafından desteklenme lüksüne sahip olmayan az sayıdaki bağımsız sinemayı da etkilediğini anlatarak devam ediyor sözlerine:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Kapanan işletmeleri bu gelişmelerden bağımsız düşünemeyiz. Tüm bunlar kültür hayatımızı olumsuz etkileyen ve kamu yararı göremediğimiz değişimler. Bugün sinema salonlarının hamilerinden biri olmaları gerekirken Avrupa’daki A sınıfı festivaller dahi tutup AVM sinemalarında gösterimler düzenliyor; birçok köklü sinema salonu dünyanın her yanında işlemez hâle geliyor. Bu sürecin sonuçlarını ve olası çıkış yollarını toplumsal hareketler belirleyecek.”</blockquote>Elbette bu sadece Türkiye’yi etkileyen bir trend değil. Dünya çapında geniş film seçkileri sunan ve film izleyicisini evlerinin konforundan vazgeçirmeyen&nbsp;“streaming” platformlarının yaygınlaşması, tabiri caizse filmi sinema salonundan çıkardı. Eren’e göre, bu bir yanılsama:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Artık ‘film her yerde tüketilebilir,’ ‘Şurada izlenecek film var, burada izlenecek film var,’ ‘X filmi sinemada izlemeye değmez’ gibi düşünceler yaygınlaştı. Artık bir filmi onlarca, yüzlerce kişiyle birlikte izlemenin yarattığı etki ve o ortak deneyim hissi, neredeyse yalnızca film festivallerine (ve onların da yalnızca bir kısmına) sıkışmış durumda.”</blockquote>Bir yabancı olarak, 2011 yılında Türkiye’ye döndüğümde Türkçemi geliştirmek için çok sayıda Türk filmi izlemeye başladım. Aslında hiçbir zaman bir film insanı olmamıştım ancak film izlemenin bir ülke ve dili hakkında bilgi edinmek için harika bir yol olduğunu çabucak fark ettim.&nbsp;O zamanlar İstanbul’da filmlerin kaçak DVD’lerini çok ucuza satan pek çok dükkan vardı. Yavuz Turgul, Yılmaz Güney, Zeki Demirkubuz, Yeşim Ustaoğlu ve Nuri Bilge Ceylan gibi yönetmenlerin filmlerinden alabildiğim kadarını aldım ve bu süreçte dünyanın en güçlü sinema kültürlerinden birine sahip olduğuna inandığım Türk sinemasının büyük bir hayranı oldum. Bağımsız sinema salonlarının giderek azalması ve pek çok filmin sansüre uğraması, bu kültür için büyük bir tehdit oluşturuyor.Son sözü yine Eren'e bırakalım:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bir kesim bunun büyük bir kayıp olduğunu düşünürken, bir diğer kesim sinemanın zaten böyle dönüşmesi gerektiğini savunuyor. Ancak kesin olan bir şey var: Sinemanın kitlesel bir medya olma özelliği, teknokapitalizm tarafından elimizden alındı. Ancak senin saydığın salonlar, bu deneyimin varlığını sürdürebilmesi için hâlâ çok önemli.”</blockquote>

Duende

1962’den beri Kadıköy’de sinemaseverlerle buluşan Rexx Sineması, İstanbul’un sinema kültüründe apayrı bir yer tutuyordu. Rexx herhangi bir sinema salonu değil, bir hafıza mekanıydı. 2020’de kapılarını kapatmasının ardından, geçen ay tamamen yıkılmasıyla birlikte de bir dönem resmen sona erdi.

Bir perde kapanırken: Rexx ve bağımsız sinemaların sessiz vedası

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1709489575316.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Emek.Kaynak: Deniz Sabuncu

Aposto İstanbul

“Emekçi Kadınlar Günü var da neden emekçi erkekler günü yok?”, “Onur Ayı’na karşılık olarak neden heteroseksüeller günü yok?” Çünkü sistemsel ayrımcılık ve eşitsizliklerle mücadelede, aynı sistemlerin el üstünde tuttuklarını kutlamanın nasıl bir faydası olabilir? Daha da önemlisi, kime faydası olabilir?&nbsp;Hak mücadelelerinin amacı konforu yerinde olanların oturaklarını daha çok ısıtmak değil, bırak masaya oturmayı, toplantı odasına bile davet edilmeyenlere yer açmak; bazen de toplantı masasını tersine çevirmek. Bir şeyleri tersine çevirebilmek için de, önce onları anlayabilmek gerek.Cisnormativite&nbsp;Cisgender, doğuşta atanan cinsiyeti ile kişinin kendini ait hissettiği ve beyan ettiği cinsiyet kimliği örtüşen insanlar için kullanılır. Örneğin penis ve testislerle doğan bir çocuğun kendini oğlan hissetmesi ve yetişkinliğinde de kendini erkek hissedip tanımlaması, bu kişinin genelde cisgender olduğuna işaret eder (ayrıca bir kimliğe ait hissetmediği takdirde). Bu bağlamda, en azından şimdilik, transgender ve cisgender olmak üzere iki farklı kategori ile karşılaşırız.&nbsp;Transgender, ya da trans, doğumda atanan cinsiyetten farklı bir cinsiyet kimliğine ait hisseden ya da beyanda bulunan kişiler için kullanılabilir. Trans olma deneyimi, hali, kimliği ya da beyanının, dış görünüş, kozmetik ya da tıbbi operasyon olma hali, kıyafet seçimleri, çeşitli ifade ediş biçimleri gibi özelliklerle desteklenmesi, anlamlandırılması ya da el alemi ikna etmesi gerekmez. Trans deneyimleri ve kimlikleri de diğer tüm kimlikler gibi çeşitlidir. Bununla beraber, her trans kişi, kendi kimlik belirteci ya da kategorisi olarak trans kullanmayabilir. Örneğin, cis bir kadın, kendini ‘cis’ belirteci olmadan nasıl kadın olarak tanımlayabiliyorsa, trans bir kadın da kendini ‘trans’ belirteci olmadan kadın olarak tanımlayabilir. Trans beyanı olmayan tüm kadınlık beyanlarının, cis kadın olduğunu varsaymak cisnormativitedir; trans kadınları kategori dışı bırakmak ya da trans beyanı beklemek ise transfobidir.&nbsp;Cis ve trans belirteçleri cinsiyet kimliklerini, ve belki de en önemlisi, çeşitli cinsiyet kimliklerine dair ayrıcalık ve ayrımcılıkları anlamamız için önemlidir. Araştırmalarda, hak mücadelesinde, ön plana çıkabilir. Fakat, kadınlar kadındır; cis, trans ya da ileride karşımıza çıkacak bir kavram, fark etmez.&nbsp;Cisnormativite ise, ‘fark eder’ der; cinsiyet kimliği ile doğumda atanan cinsiyet arasında net paraleller çeker, bireylerin bu paraleller doğrultusunda yaşadığını varsayar ve yaşaması gerektiğini savunur. Bunu bağırarak savunma olarak düşünmeyin sadece. Sistemlerin içine entegre edilmiş bir şeyden bahsediyoruz; diğer tüm ayrımcılıklarda olduğu gibi. Bir varsayım ya da beklenti olsa da, aktif şekilde ayrımcılıklara ve ötesine de sebep verebilir cisnormativite.&nbsp;Cisnormativite pratikte birçok form alır. Örneğin, belli organları etkileyen kanserlerin, cinsiyet ataması yapılarak iletişiminin yapılması. Serviks kanseri ya da meme kanserinden ‘kadın kanserleri’ olarak bahsedilmesi. Bunun, özellikle queer, non-binary ya da trans erkeklerin jinekolojik hizmetlere ve meme muayenesine erişiminde bir bariyer oluşturduğuna dair çokça araştırma var. 2008-2019 arasında serviksi olan trans erkeklerin katılımı ya da verisi ile yapılan 15 farklı araştırmayı inceleyen bir <a fr-original-style="" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7271678/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayın</a>, trans erkeklerin bireysel ve sistemsel çeşitli sebeplerden dolayı pap smear testlerine erişimde, ciskadınlara kıyasla ek bariyerler deneyimlediğini gösteriyor. Cisnormativite ve beraberinde getirdiği ayrıcalıklı ve sistemik tutumlar, insanların sağlık, eğitim ve yaşam hakkı önünde bariyer oluşturuyor. Bu gerçek, cis kadınların jinekolojik hizmetlere rahatça ulaştığını savunmuyor; belli grupların kapsanması gereken yerde kapsanmadığında, ek bariyerlerle karşılaştığına vurgu yapıyor. Cisnormativite, cinsiyet kimliği ile alakalı ayrıcalık ve ayrımcılık arasındaki çizgide… Bunun cinsel yönelimler için olan versiyonu ise heteronormativite.&nbsp;HeteronormativiteHeteronormativite, çeşitli cinsel yönelimlerden biri olan heteroseksüelliğin tek doğru olduğu, herkesin fabrika ayarları gereğince ya da aksini beyan edene kadar heteroseksüel olduğunun varsayımıdır. Bu varsayım, sadece bireyler ya da ilişkileri değil, toplumdaki işleyişleri de etkiler. Dünyayı ikili cinsiyet sistemi penceresinden yorumlayan heteronormativite, yalnızca cis erkekler ve cis kadınların birbirlerine çekim hissettiklerini, birbiriyle ilişkilendiklerini ve birlikte belli şekillerde yaşadıklarını varsayar. Heteronormativiteyi eleştirmek, heteroseksüelliği eleştirmekten bambaşka bir şeydir. Herkesin işine kimse karışamaz prensibi, seks-pozitiflik ve bilim ışığında, zaten çeşitli cinsel yönelimler vardır. Herkesin tek bir cinsel yönelimde olduğunu ve o yönelimin tek doğru ve doğal olduğunu varsaymak, ayrımcılıkla nefret arasında bir yere konabilir.&nbsp;Heteronormativite pratikte birçok form alır. Buna bazı örnekler:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Jinekolojik muayeneye giden bir kişiye “cinsel olarak aktif misin?” diye sorulduğunda ima edilenin aslında vajina-penis ilişkisi yaşayıp yaşamadığı olması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Heteroseksüel olmayan herkesin, her durumda kendini tanımlamasını veya açılmasını beklemek, ya da cinsel yöneliminin ne olduğuna dair bilgiye erişimi bir hak olarak görmek,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cinsel ilişki ya da cinsellik deneyimlerini (kendi deneyimlerimizden bağımsız olarak) sadece birleşme ekseninde döndürmek,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bekaret kavramı,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnsanların cinsiyet kimlikleri doğrultusunda belli toplumsal cinsiyet rolleri kalıplarında kendilerini ifade etmelerini beklemek. </li></ul>Cisnormativitenin de heteronormativitenin de etkileri sadece cinsellik ya da cinsel varoluş çerçevesine sığmayacak kadar geniş; din, yaş, coğrafi konum, ilişki statüsü, ekonomik statü gibi diğer kimlik özelliklerinden bağımsız etki eden kavramlar da değil.&nbsp;

müstehcen mecmua

Hak mücadelelerinin amacı konforu yerinde olanların oturaklarını daha çok ısıtmak değil, bırak masaya oturmayı, toplantı odasına bile davet edilmeyenlere yer açmak; bazen de toplantı masasını tersine çevirmek. 

ayrıcalık ve ayrımcılık

Koray Gürtaş14 Kasım 1989’da Türk sinemasının 75’inci yılı kutlamaları kapsamında Beyoğlu’nda bir sinema şöleni yaşanmıştı. Gece gündüz bu sokakları arşınlayanlar için o günün her anı unutulmaz <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZGNjODBhODE5MmMzMDAwOGMzOGI5ZSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZpc3RhbmJ1bGxpZmUuY29tLnRyJTI1MkZ5YXNhbSUyNTJGZ296bGVyaW1pemluLW9udW5kZW4tZmlsbS1zZXJpZGktZ2liaS1nZWNlbi1iaXItZ3VuLTE0LWthc2ltLTE5ODklMjUyRg==""">değerdeydi</a>.SESAM, SODER, FİLM-YÖN gibi derneklerin girişimleriyle, Uzkınay’ın filminin çekiminin 75. yılında 14 Kasım 1989 tarihinin Türk Sinema Günü olarak kutlanacağı duyuruldu bundan 31 yıl önce gazete sayfalarında. Sinemamıza aralıksız hizmet etmiş kişilere plaket takdim edilmesi, Ayhan Işık Sokağı’nda sandviç ve ayrandan oluşan set yemeği verilmesi, bir sokağın adının Fuat Uzkınay olarak değiştirilmesi gibi etkinlikleri kapsıyordu kutlamalar. Asıl sürpriz ise Beyoğlu’ndaki tüm sinemaların matinelerde ücretsiz olarak Türk filmlerini göstereceği haberiydi. Bunu duyar duymaz arkadaşlarım Kurtcebe Turgul ve Ahmet Altınel ile harekete geçtik. İstanbul ve Beyoğlu uzun yıllardan bu yana Türkiye’de sinemanın merkeziydi. 1980’li yılların başında ise bugünün Sinema Festivali’nin öncülü olan gösterimler başlamıştı. Yani kent ve semt beyazperde ile sıkı bir ilişkideydi. Ancak 14 Kasım 1989 belli ki ilginç bir deneyim olacaktı. Seks filmleri gösteren sinemalar dahi kapılarını sinemamızın rafine eserlerine açıyordu. Üstelik film izlemek bedavaydı.Ve film bombardımanı başlar: Bu özel günde bitmesini hiç istemediğimiz yolculuğa Emek Sineması’nda gösterilen, yönetmen Duygu Sağıroğlu imzalı Bitmeyen Yol ile başladık. İlk durağı ben seçmiştim. Bu filmi tercih etmemin nedeni ise benim gibi Galatasaray Lisesi mezunu olan yönetmene olan hayranlığımdı. Duygu Sağıroğlu’nun ülkemizin önde gelen tiyatro dekoru tasarımcılarından biri olduğunu biliyordum. Gençliğimde benim de bu konuya ilgim, gelecekte tiyatro oyunlarına dekor hazırlama hayalim vardı. Sağıroğlu’nun sinemadaki performansına olan merakım saydığım faktörlere eklenince ekip olarak sinema dünyamızın mabedi Emek’te yerimizi aldık. Daha iyi bir yaşam sürebilmek için köyden kente göç edenlerin içine düştükleri acımasız dünyada yaşadıklarını anlatan Bitmeyen Yol etkileyiciydi. Oyuncuların mükemmel performansları, güçlü hikâyenin başarılı anlatımı filmin içine çekmişti bizi. Günün ilk seansında beklediğimizi fazlasıyla bulmuştuk.

Emek ile ilgili hikayeler