<img src="https://images.aposto.com/2025/0/4/1737024651440.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp; Darwin mezarında ters döndü: Just Stop Oil aktivistleri, 2024'te 1,5 derecelik ısınma eşiğinin aşıldığının açıklanmasının ardından Charles Darwin’in Londra’daki mezarına turuncu sprey boyayla “1,5 derece öldü” yazdı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Açıklamalar: İklim bilimciler geçen hafta 2024’te Paris Anlaşması’nda belirlenen 1,5 derecelik kritik ısınma eşiğinin aşıldığını açıklamışlardı. İki kadının eyleminin ardından Just Stop Oil hesabından şu açıklama yapıldı:</li></ul><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(192, 229, 160); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(192, 229, 160); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Güvenli bir gelecek için şart olan 1,5 derece eşiğini geçtik. Milyonlarca insan yerinden ediliyor, Kaliforniya yanıyor ve 1970'lerden bu yana tüm vahşi yaşamın dörtte üçünü kaybettik. Darwin, 6. Büyük Kitlesel Yokoluş’un eşiğinde olduğumuzu görse mezarında ters dönerdi."</blockquote>

Angst

Teknolojinin henüz matbaadan ibaret olduğu yıllara geri dönüp bir an düşünelim. Eğer Leonardo da Vinci, Isaac Newton, Albert Einstein, Charles Darwin gibi tarihsel figürler, fikirlerini not etmeseydi tarihin akışı nasıl değişirdi, hayal edebiliyor musunuz?&nbsp;Bu insanların çalışmaları ve teorileri, bugünkü dünyanın şekillenmesinde büyük rol oynadı. Not tutmaksa onların fikirlerini, deneyimlerini ve gözlemlerini ayrıntılı bir şekilde kaydetmelerini ve böylece gelecek nesillere aktarmalarını sağladı. Tuttukları notlar olmasaydı belki de bu değerli keşifler unutulacak ya da yanlış ve eksik yorumlanacaktı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mağara resimlerinden yapay zekaya </h2>Daha da öncesine gidelim... Tarih öncesinde mağara duvarlarına resimler yapan atalarımız da bir nevi not tutuyorlardı. Bu resimli notlar sayesinde biz bugün o dönemki yaşama dair fikir sahibi olabiliyoruz. En azından deneyimlerimizi gelecek nesillere aktarma arzusunun çok eskilere uzandığını bilebiliyoruz.Elbette zaman içinde not tutma yöntemlerimiz giderek gelişti; teknolojinin ilerlemesiyle birlikte bambaşka şekiller aldı. Kil tabletlerden elektronik tabletlere uzanan bu yolda pek çok aşama gördük. Papirüs rulolarından kağıt kullanımına, günümüzde ise cep telefonumuzda sakladığımız not kütüphanemize.&nbsp;Toplantı notlarımız, seyahat notlarımız, aklımıza o anda gelen ilham verici fikirler için aldığımız notlar... Yapay zekadaki gelişmelerin akıllı telefonlarla birleşmesiyle, hepsi hayat kurtarıcı bir rol üstleniyor. Samsung Galaxy S24 ile deneme şansı bulduğumuz Note Assist yapay zeka asistanı ise sevgili notlarımızla ilişkimizi başka bir seviyeye taşıyor. Note Assist'le aldığınız notları kategorize edebiliyor, farklı renklerde başlıklar ekleyebiliyor, özetini çıkarabiliyor ve aldığınız notları farklı dillere çevirebiliyorsunuz. Eğer çok fazla not alan biriyseniz, içerik üretimi ve planlamasıyla ilgileniyorsanız bu, toplantı notlarınızı, fikirlerinizi, planlarınızı, yazılarınızı organize etmek için oldukça faydalı.&nbsp;Bunun yanında Galaxy S24 web asistanı da yapay zeka yardımıyla tarayıcınız üzerinden uzun makalelerin ve web sayfalarının özetini çıkarıyor. Böylelikle metni, konusu doğrultusunda paragraflara bölebiliyor ve çevrimiçi içerikleri daha hızlı ve etkili bir şekilde, dilerseniz de farklı dillere çevirerek okuyabiliyorsunuz.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">'Notları bugün kim tutuyor?'</h2>Hepimiz bu cümleyi bir toplantıda duymuşuzdur. Ancak yapay zekanın gelişmesi, bu işi bir angarya olmaktan çıkarıyor. Notlarımızı yapay zeka araçlarıyla daha hızlı bir şekilde alırken, biz de dinlemeye daha çok odaklanabiliyoruz. Ki bu hızlı çağda hepimizin birbirimizi daha çok dinlemeye ihtiyacı olduğu malum.&nbsp;Dinlemeye başladığımızda, beyinlerimiz de kaydetmeye ve hatırlamaya ayarlanıyor. “Bunu daha sonra mutlaka hatırlamam lazım” diye kendimize komut vermek yerine not alıp dinlemeye devam etmenin faydası yadsınamaz. Çünkü insanlar olarak yeni bilgilerin %40'ını okuduktan veya duyduktan sonraki ilk 24 saat içinde unutuyoruz. Etkili not almak, bu bilgileri korumaya ve hatırlamaya da yardımcı oluyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Not almanın diğer faydaları</h2><ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kilit noktaları vurgulamanıza ve bunları kendi zihninizde netleştirmenize yardımcı olur.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir toplantı, ders veya etkinlikte içerikle daha derin bir bağ kurmanıza ve konsantrasyonunuzu korumanıza yarar.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bilgileri özetlemenizi, düşünceler ve fikirler arasında bağlantı kurmanızı sağlar.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İleri bir tarihte daha derinlere inmek istediğinizde, her şeyi geri getirebilmenize olanak tanır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kaybolabilecek basit düşünceleri ve anlık fikirleri yakalamanızı sağlar.&nbsp;</li></ul>Not alırken, bilgiyi daha derin işliyoruz bu da hafızamızı güçlendiriyor. Konuşulanları ya da notlarınızı organize etmek ise bu aktiviteyi tamamlıyor. Galaxy S24 Note Assist yapay zeka asistanının uzun notları özetleme ve kategorize etme yeteneğiyle dikkat etmeniz ve odaklanmanız gereken konulara daha hızlı ulaşıyorsunuz. Böylelikle netlik, problem çözme ve karar verme süreçleriniz de gelişiyor.&nbsp;Basit bir not veya bir fikir çok daha büyük bir şeye; bir şirkete, bir buluşa ya da uzun zamandır aranan bir çözüme dönüşebilir. İnsanlık tarihimiz kadar eski bu gizli yeteneğimizi teknoloji ile buluşturmak için yapay zekanın sıçrayışını takip etmek, geleceğe dair umut ve heyecan verici bir perspektif sunuyor.

Quando

Yazılmayan bir fikir, kaybolmuş bir fikirdir. İlham sizi çağırdığında onu yakalamalısınız. Samsung Galaxy S24'ün Note Assist'iyle bu artık çok daha kolay ve eğlenceli.

Notları bugün kim tutuyor? 

<div data-message-author-role="assistant" data-message-id="fa690386-051d-4d72-8607-e201ef9fb802" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">✒️ İsrail ordusu, Batı Şeria’da iki yayınevini tahrip etti.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Açıklama: Filistin için Yayıncılar (Publishers for Palestine) tarafından yapılan <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/pubforpalestine/status/1758140548932640929" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıklama</a>da, "Filistinli yayınevlerine yapılan IDF baskınları yeni bir şey değil. 2016-2017 yıllarında 6 aylık bir süre içinde 7 Filistinli yayınevi basılmış ya da tahrip edilmiş, 2021 yılında ise 7 aylık bir süre içinde 11 yayınevi daha hedef alınmıştı" ifadeleri kullanıldı.</li></ul></div>

Aposto Gündem

Temel eğitimde en basit hâliyle öğrendiğimiz bilimsel kanunlara hepimiz derinlemesine olmasa bile biraz olsun hâkimizdir: Düzgün hareket hâlindeki veya hareketsiz bir cisim, kendisine bir dış kuvvet uygulanana kadar ve uygulanmadığı sürece orijinal durumunu korur. Kuvvet, kısaca cismin kütlesi ve ivmesinin çarpımıyla doğru orantılıdır. Güçlü, daha doğrusu 'uygun' olan hayatta kalır.Bu kanunlar, bilim dünyasının ve insanın büyük ölçüde bir gizem olan evren ile kendini anlama çabalarının da temelini oluşturur. Ancak, bilimin kabul ettiği bir gerçek daha vardır ki bilim, aslı 'kesin' değildir ve sürekli gelişip evrilebilebileceği gibi bir noktaya kadar doğru kabul edilen 'gerçeklerin' aslında yanlış olduğu da anlaşılabilir.Şimdiyse bilim insanları, evrimin "kayıp bir yasasını" bulduklarını <a fr-original-style="" href="https://www.axios.com/2023/10/22/evolution-complexity-law" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">öne sürüyor.</a> Charles Darwin'in "en uygun olanın hayatta kalması" teorisinin cansız fenomenlerin nasıl işlediğini anlamamıza da yardımcı olabileceği belirtilen yeni kanunun, evrendeki karmaşıklık ve çeşitliliği tanımlayarak her şeye ilişkin anlayışımızı değiştirme potansiyeline sahip olabileceği değerlendiriliyor.İzole sistemlerin entropisinin asla azalmayacağını belirten termodinamiğin ikinci yasası tarafından yönetilen, geri döndürülmesi imkansız süreçler vardır: Yumurta çatlar, buz erir, yaşam sona erer. Bununla birlikte, çiçekler açar ve bebekler doğar. Karmaşık sistemler ortaya çıkar ve bu karmaşık sistemler, zaman içinde daha da karmaşık bir hâl alır. Termodinamiğin ikinci yasasına tüm sistemler uymalıdır; ancak günlük yaşamlarımızda ve evrende gördüğümüz tüm zenginliği etkili bir şekilde tanımlamak için hâlâ ifade edilmesi gereken eksik bir şey var mevcut.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Evren ile birlikte evreni anlayış şeklimiz de genişliyor</h2>PNAS'ta yayınlanan ve önerilen yasayı açıklayan bir makalenin ortak yazarlarından olan Carnegie Bilim Enstitüsü'nden Robert Hazen, derin anlamda hayatta deneyimlediğimiz iki zaman oku olduğunu ifade ediyor: Biri yaşlanma ve ölüm fikri, diğeri ise yenilenme ve organizasyon fikri. Bilim dünyası uzun yıllardır bu iki fikri nasıl uzlaştıracaklarını çözmeye çalışıyordu; söz konusu yeni kanun da tam olarak bu noktada devreye giriyor.Darwin'in teorisine göre, bitkiler, hayvanlar ve diğer canlı organizmaları kapsayan biyolojik sistemler, hayatta kalma ve üreme şanslarını artıran özellikler geliştirerek evrimleşir. Bu seçilimin ana fikri ise "bir şeyin yararlı bir işlevi yerine getirdiği için bir süre daha var olma kapasitesi" olarak tanımlayabileceğimiz uygunluktur; yani güçlü olan hayatta kalır. İşte "Artan İşlevsel Bilgi Yasası" olarak isimlendirilen yeni yasa da seçilimin sadece canlı sistemler için geçerli olmadığını öneriyor ve o ifade edilmesi gereken 'eksik' şeyin, yani karmaşıklığın nasıl ortaya çıktığını açıklıyor.Atomlar ve moleküller etkileşime girerek mineraller, yabancı gezegenlerdeki atmosferler ve yıldızlardan oluşan galaksiler de dahil olmak üzere canlı olmayan sistemlerin birçok konfigürasyonunu oluşturur. Önerilen yasa da bu sistemlerin ve diğerlerinin "birçok farklı konfigürasyonunun bir veya daha fazla işlev için seçilime uğraması hâlinde" evrimleşeceğini belirtiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka bir deyişle, Darwin'in evrim teorisindeki uygunluk durumunun atomlar, yıldızlar, kasırgalar ve mineraller gibi cansız karmaşık sistemler için de geçerli olduğu; bu sistemlerin de kendilerini şartlara adapte ederek bir bitkinin canlılar dünyasında yaptığı gibi özellikleri 'seçerek' evrimleştiği savunuluyor.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden önemli?</h2>Çalışmanın ortak yazarlarından Carnegie Enstitüsü'nde astrobiyolog ve gezegen bilimci Dr. Wong'a göre, bu karmaşık sistemleri bu yasa ile anlamak, çevresel değişimi ve bunun Dünya üzerindeki etkisini incelemeye yardımcı olabilir. Atomlar, moleküller ve hücreler gibi çok sayıda bileşenden oluşan, tekrar tekrar düzenlenebilen ve çok sayıda farklı konfigürasyon benimseyebilen sistemler için geçerli olan bu yasa, yıldızların galaksiler hâlinde düzenlenmesinden gezegenlerdeki atmosferlerin karmaşık kimyalarına, sayısız yaşam biçimine ve daha fazlasına kadar çevremizdeki karmaşık sistemlerin ortaya çıkışını açıklamamızı mümkün kılabilir:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"Sonuçta, Dünya'nın biyosferi şu ana kadar bildiğimiz en karmaşık evrimleşen sistemdir. Kendimize şunu sormalıyız: Kendi evrimleşen biyosferimizde hangi işlevleri destekliyoruz (ya da zarar veriyoruz)? Günümüz toplumunun hangi özellikleri sadece uzun vadeli devamlılığa değil, aynı zamanda uzun vadeli gelişmeye de elverişlidir ve hangi yönlerin değiştirilmesi gerekir?"</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilim dünyası ne tepki verdi?&nbsp;</h2>Yeni araştırmada yer almayan Pennsylvania Üniversitesi'nde biyokimya ve biyofizik profesörü Stuart Kauffman, "Fizikte nesnelerin uygunluğu diye bir kavram yoktur," diyor ve ekliyor: "Ama biyolojinin her yerinde var." Kauffman, çalışmanın "mükemmel, cesur, geniş ve dönüşümsel" olduğunu ifade ediyor.Belgrad Astronomik Gözlemevi'nde araştırma profesörü olan Milan Cirkovic ise çalışmayı "astrobiyoloji, sistem bilimi ve evrim teorisinin kesiştiği zorlu arazide esen temiz hava esintisi" olarak nitelendiriyor.Öte yandan, çalışmaya daha temkinli yaklaşanlar da mevcut. <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/science/2023/oct/16/survival-of-the-fittest-may-also-apply-to-the-nonliving-report-finds" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Guardian'ın</a> haberine göre, Cambridge Üniversitesi'nde kozmoloji ve astrofizik profesörü olan gökbilimci Martin Rees de dahil olmak üzere herkes bu yasadan pek hoşlanmıyor. Buna göre, Rees, "Muazzam miktarda uzay ve zaman ile fizik ve kimya yasaları göz önüne alındığında, cansız dünyada genişleyen bir malzeme, ortam ve yapı çeşitliliği ortaya çıkacaktır" diyerek bunun, biyolojik dünyada kalıtım yoluyla Darwinci seçilimin rolüne benzer yeni bir temel ilkenin tezahürü olması gerektiğini düşünmediğini aktarıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şimdi ne olacak?</h2>Ekip, yeni çalışmanın, gelişen sistemleri yöneten yeni kapsayıcı yasaların olasılığı hakkında alanlar arasında konuşmaya yol açacağını umuyor. Araştırmacılar çoğunlukla yıldız, mineral ve biyolojik sistemlere odaklanırken, benzer evrim biçimlerinin evrenimizde çok çeşitli beklenmedik bağlamlarda var olabileceğini öne sürüyor.Ancak, her şeyden önce yasanın test edilmesi gerekiyor.NASA'nın yaklaşmakta olan Dragonfly görevi kapsamında, Satürn'ün uydularından biri olan Titan'ın yüzeyinden numune alınması hedefleniyor. Wong, Titan'ın atmosferinin kimyasını analiz ederek "işlevsel bilgi yasasının bu uzak dünyanın ve dış güneş sisteminin nasıl evrimleştiğini açıklamak için gerçekten geçerli olup olmadığını" öğrenebileceklerini <a fr-original-style="" href="https://www.axios.com/2023/10/22/evolution-complexity-law" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylüyor.</a>&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2026 yılında uzaya fırlatılması hedeflenen Dragonlfy uzay aracının 2034 yılında hedefine ulaşacağı tahmin <a fr-original-style="" href="https://www.nasa.gov/news-release/nasas-dragonfly-will-fly-around-titan-looking-for-origins-signs-of-life/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ediliyor.</a></li></ul>Hazen ise Dünya'nın tarihi boyunca minerallerin karmaşıklığını incelemek ve minerallerin işlevsel bilgisinin arttığı hipotezini test etmek istiyor. Öte yandan, Hazen, yeni yasanın yapay zekanın nasıl evrimleşebileceğine dair sorulara bile ışık tutabileceğini söylüyor:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"Bu bir bilgi sistemi. Yapay zekanın ne yaptığını ve nereye gittiğini anlamak için bilgi yasalarına sahip olmamız ve bilgi ile evrimin nasıl iç içe geçtiğini bilmemiz gerekiyor."</blockquote>

Bilim insanları tarafından önerilen yeni kanun, Darwin'in evrim teorisinin üzerine inşa ediyor

Yeni 'kayıp kanun', evreni ve evrimi anlayışımızı değiştirebilir

Bu soruları çocukken sorduğumda maalesef cevaplarını alamıyordum. Alamazdım da zaten. Ebeveynlerim öğrenciyken bu bilgiler öğretilmeyi bırakın, bilinmiyordu bile. Bunların büyük çoğunluğu 90’lı yıllarda yapılan keşiflerle cevap buldu.&nbsp;Bu soruların pratikteki cevapları aslında pek de önemli değil. Ama bu cevapların bizdeki yansımaları önemli. Bu sorular bir bireyin yaşadığı dünyaya ve evrene anlam verebilmesi, aklındaki ufak soru işaretlerini giderebilmesi için önemli. Bunlar öyle konular ki, bir şekilde yaşamı anlayabilmek, anlam kazandırabilmek ve aldığımız bilgileri objektif olarak değerlendirebilmek için önemli.&nbsp;Mesela, güneş sistemi dışında başka bir gezegen olup olmaması… 1 Ocak 2022 tarihi itibariyle yaklaşık 5.000 adet gözlemlenmiş ve kaydedilmiş güneş sistemi dışı gezegen var. Samanyolunda tahmin edilen gezegen adedi: 100 milyar. Bulunduğun sistemin, evrenin yegane örneği olduğunu düşünmek ile sadece kendi galaksinde 100 milyarda bir olduğunu düşünmek arasında bir algı farkı var…&nbsp;E alın size genetik bilimi… İnsan Genomu Projesi 13 yıl (2003’de tamamlandı) ve milyarlarca dolar tuttu. Şu anda bilimsel hassasiyette bir genetik harita çıkartmak saatler sürüyor ve birkaç yüz dolar alıyor. Bir evrim dersi kitabının başında “Charles Darwin bugün evrimsel biyoloji ile ilgili bir makale okusa, büyük ihtimal neler yazdığını anlamazdı” diyordu. 2003’de ben liseden mezun olmak üzereydim. Bilimsel gelişmeleri yakından takip etmeseydim hala “evrim teori mi ya”, “yok abi zaten o fosilleri insanlar koymuş” falan gibi konuları konuşuyor olabilirdim. Hala podcast’te konuştuklarımızla ilgili bize uyarılar geliyor “abi evrim demeyin, insanlar o noktada dinlemeyi bırakıyor, adaptasyon diyin”. Kanki, evrim. Ama işte 0 - 3 yaş arasındaki dünyaya bakışın veya okulda aldığın eğitimde bunlar verilmediyse, maalesef bir ömür boyu safsatalar hayat yoluna eşlik ediyor. &nbsp;Bu arada bu yukarıdaki beş sorunun cevabını okulda öğrenebilseydim de, bunu bana öğretecek kişiler ne ailelerinden, ne de okulda bu bilgileri öğrenmiş olacaktı. Tüm soruları özel olarak seçtim, çünkü bu sorulara gelecek cevaplar üç aşağı beş yukarı bilimsel tayfaca biliniyordu, ama hala karşıt görüşler vardı. “Ama emin değiliz” denilebiliyordu. İşte o “ama emin değiliz” tayfanın kendini güncelleyip, bilimsel gelişmeleri takip edip bize öğretmesi gerekiyordu.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İklimle ne alakası var?&nbsp;</h2>İklimle alakası var elbet. Şöyle ki: iklim krizi aslında hem kimyanın, hem biyolojinin, hem fiziğin konusu. Hem hayat bilgisinin, hem matematiğin, hem de edebiyatın konusu. Hem felsefenin, hem de sanat dersinin konusu.&nbsp;İklim bilimindeki gelişmeleri göz önünde tutarsanız, kimya dersinde de iklim değişikliğinden örnek verebilirsin. Mesela dersiniz ki: ‘neden karbon diyoksit, metan veya su buharı sera gazıyken; oksijen veya azot değil?’ Fizik dersinde pekala, ışık hızı anlatılırken güneş ışınları ve güneş radyasyonu ve dünyadaki etkileri, anlatılabilir. Eğlenceli de olabilir. Biyolojide zaten konu ekoloji. Onu iklim değişikliğine bağlamak için çok da yaratıcı olmaya gerek yok sanki.&nbsp;Felsefe: Neden bir sonraki nesillere yaşanabilir bir dünya sunalım ki? Veya efektif alturizm, veya etik, veya siyaset felsefesi. Tüketimcilik.&nbsp;İklim krizinin müfredata dahil olması harika bir şey. İklim değişikliği müfredata eklense de bu bilgileri hakkıyla öğretebilmek, içselleştirilmesine alan sağlamak tamamen öğreticinin işi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Öğretici demişken…&nbsp;</h2>Öğretici demişken iklim adaleti burada da karşımıza çıkıyor. Dünyanın neredeyse hiçbir ülkesinde, hiçbir bölgesinde kaliteli eğitime erişim eşit düzeyde değil.&nbsp;Bunu da zaten sevgili Utku aşağıda anlatıyor. O yüzden o konuya hiç girmeden diyeyim ki…<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Aslında iş bir tık daha erken başlayabilir…&nbsp;</h2>Aslında 6 yaşındaki biri, ilk öğretim kurumuna ayağını bastığı zaman; ekolojiyle, doğayla, dört mevsimle iç içe vakit geçirebileceği koskoca yaşları geride bırakmış oluyor.&nbsp;Çok şanslıyım ki bir insanın ilk kez ip gibi akan suyun içinden elini geçirince yaşadığı şaşkınlığı ve hayreti gözlerimle gördüm. Numune sayım yalnızca bir. O yüzden işkembeden sallamak istemiyorum ama gerçekten homo sapiens’in içinde merak var gibime geliyor.&nbsp;Doğumdan çok kısa bir süre sonra bile çocuk doğayla tanışabilir. Bu doğanın yağmur ormanı olmasına da gerek yok… Çocukların hayvanları tanıması için hayvanat bahçesine gitmesine HİÇ gerek yok, HİÇ. Topraktaki solucan veya karıncalar, sokaklardaki kediler ve köpekler, havada uçan kuşlar neredeyse her zaman aramızda. Bunu okuyorsanız büyük ihtimalle şehirde yaşıyorsunuz. Yazıyı hazırlarken baktım, neredeyse her büyük şehre ortalama 1.5 saatlik mesafede doğal parklar veya korunan alanlar var. Buralara gitmek, sadece gözlemlemek.&nbsp;Bazen bu bile yetiyor.&nbsp;

“Baba, güneş sistemi dışında başka bir gezegen var mı?”, “Dinozorları yok eden göktaşı nereye düştü?”, “Evren neyden oluşur?”, “İnsan genetik olarak hangi türlere benzer?”, “Samanyolunda kaç yıldız var?”...

Cevaplanamayan sorular

Bu kategori için de yine beş eser yer alacak aşağıda. Darwin'i anmadan böyle bir yayını yapamazdım.&nbsp;<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.amazon.com.tr/T%C3%BCrlerin-K%C3%B6keni-Do%C4%9Fal-Se%C3%A7ilim-Yoluyla/dp/6051715304/ref=sr_1_1?dchild=1&keywords=t%C3%BCrlerin+k%C3%B6keni&qid=1633432813&s=books&sr=1-1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türlerin Kökeni&nbsp;</a>- Charles Darwin / Alfa Bilim&nbsp;: "İlk basımı 1859'da Londra'da yayımlanan Türlerin Kökeni, dünyamızın bilim ve kültür tarihini değiştiren kitapların başında gelir. Darwin'in 20 yıllık araştırması sonucu ortaya çıkan ve evrimin mekanizmalarını açıklayan Türlerin Kökeni sadece biyoloji bilimlerinin değil, aynı zamanda tüm doğa bilimlerine ve edebiyattan felsefeye tüm insanlık kültürüne yeni bir bakış kazandırarak, insanın dünyayı anlama macerasında bir dönüm noktası oldu.&nbsp;"&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/36775" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Arıların Bildikleri ve Dünyamızdaki Yaşam İçin Önemleri</a>&nbsp;- Thor Hanson / Metis Bilim : "&nbsp;Arıları bal üreten, kovanlarda yaşayan, ara sıra da iğneleriyle bizi sokan canlılar olarak görürüz çoğunlukla. Oysa bundan çok daha fazlasıdırlar. Yediğimiz meyve, sebze ve tahılların birçoğu onların taşıdığı polenler sayesinde yetişir örneğin; birçok bitki onların sayesinde ürer. Peki her üç lokmamızdan birini borçlu olduğumuz bu çalışkan dostlarımız hakkında ne biliyoruz?&nbsp;Arıları incelemeye başladıktan sonra tam bir arı sevdalısına dönüşen doğabilimci Thor Hanson, bu kitapta bizi zengin ve büyüleyici bir mikrokozmosa davet ediyor. &nbsp;Arılar nasıl ortaya çıkıp farklılaştı? Çiçeklerle birlikte nasıl evrim geçirdiler? İnsanın evriminde nasıl bir rol oynadılar? Günümüzde arı nüfusunu tehdit eden etkenler neler? Arıların azalması insanlar ve dünya ekosistemi için ne anlama geliyor? Arısız bir dünya neye benzer? Onları korumak için ne yapabiliriz?"</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/36843" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Balıkların Bildikleri</a>, Su Altında Yaşayan Kuzenlerimizin İç Dünyaları - Jonathan Balcombe / Metis Bilim : "Balık düşünmez, o her şeyi zaten bilir.” Böyle der Rus yazar Platonov bir romanında. Öte yandan balıkların bitkilerden hallice olduğu düşünülür genelde. Suların bu sessiz sakinlerini “süs” olarak akvaryumlara koyar, “eğlence” olsun diye avlarız. Hafızalarının üç saniyeyle sınırlı olduğunu ve acı çekmediklerini düşünür, onlara reva gördüğümüz muameleye pek kafa yormayız.&nbsp;Balıkların Bildikleri’nde etolog Jonathan Balcombe, son zamanlarda artan balık araştırmalarının yanı sıra kendi deneyimlerine dayanarak, çoğumuzun aklındaki balık imajını altüst eden bir tablo çiziyor. Yaygın varsayımların aksine, balıkların “sadece hissetmekle kalmayıp aynı zamanda çevrelerinin farkında olan, iletişim kuran, sosyalleşen, alet kullanan, erdemli, hatta entrikacı canlılar” olduklarını gözler önüne seriyor ve her biri ayrı bir birey olan bu hayvanları “ahlaki kaygı çemberimizin dışına sürme eğilimimizi” sorgulamamız gerektiğini vurguluyor. Balıklar neler görür ve duyar? Birbirlerini nasıl tanırlar? İnsanları da tanıyabilirler mi? Acı ve sevinç hissederler mi? Kişilikleri var mıdır? Zekâ gerektiren işlerde performansları nasıldır? Neler öğrenebilir ve öğrendiklerini ne kadar süre hatırlayabilirler? Nasıl işbirliği yapar, hangi toplumsal kuralları ve hiyerarşileri gözetirler? Yavrularını korumak için hangi yaratıcı yöntemlerden faydalanır ve cinsiyetler arasında nasıl bir işbölümü yaparlar? Kendi “kültürleri” var mıdır?"</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/36756" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hayal Bile Edemeyeceğimiz Varlıklar Kitabı&nbsp;</a>- Caspar Henderson / Metis Yayınları&nbsp;: "Hayvanlar alemi insanı ezelden beri büyülemiştir. Kimi gerçek, kimi hayal ürünü olan hayvanlar efsanelerde, masallarda, sanat eserlerinde sık sık boy gösterir. Çağımızda artık ejderhaların, Zümrüdüanka kuşunun ya da tek boynuzlu atların gerçekte var olmadıklarını biliyoruz. Peki ama var olan bazı hayvanların da en az onlar kadar ilginç ve büyüleyici olduklarını biliyor muyuz?&nbsp;Borges'in Düşsel Varlıklar Kitabı'ndan ve ortaçağ hayvannamelerinden esinlenen bu kitapta Caspar Henderson, evrimin yaratıcılığının insanın hayal gücünden hiç de aşağı kalmadığını gözler önüne seriyor. Fakat hemen belirtelim: Hayal Bile Edemeyeceğimiz Varlıklar Kitabı bir ucube sirki değil. Amacı ele aldığı hayvanları ötekileştirmek değil, bilakis (kendisi de bu kitapta yer alan) insanla diğer hayvanlar arasındaki derin evrimsel bağı, farklarımızın yanı sıra benzerliklerimizi vurgulamak ve bazıları yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan hayvanlara karşı sorumluluklarımızı hatırlatmak."</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.amazon.com.tr/B%C3%B6cekler-Gezegeni-Hayranl%C4%B1k-Uyand%C4%B1r%C4%B1c%C4%B1-Dostlar%C4%B1m%C4%B1z/dp/6057685164/ref=pd_sim_4/260-9486104-8303236?pd_rd_w=3haeG&pf_rd_p=42cae2ba-f57e-40d5-ac6b-0b111e46f6a7&pf_rd_r=XJHWWYK0TGGTKG5XPVBM&pd_rd_r=4e184473-344d-4df8-bb94-792936a99e10&pd_rd_wg=msbLn&pd_rd_i=6057685164&psc=1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Böcekler Gezegeni: Tuhaf, Yararlı ve Hayranlık Uyandırıcı Dostlarımız Üzerine</a>&nbsp;- Anne Sverdrup-Thygeson : Koç Üniversitesi Yayınları : "Böceklerin gezegeni değişiyor. Ekosistemin dengesi son yüzyılda, daha önce insanlık tarihinde görülmemiş bir hızda bozuluyor. Yeryüzünün tatlı su kaynaklarını giderek daha fazla tüketiyoruz. O kadar fazla plastik üretip attık ki, gelecek kuşaklar bunlara tortullarda rastlayacak. Her yıl büyük miktarda kimyasalı doğaya bırakıyoruz. Bilinçli ya da bilinçsiz, türleri yerlerinden ediyoruz. Tüm bunlar böcekleri de etkiliyor. Ve böcekleri etkileyen her şey bizi de etkiliyor. Böcek türlerinin sayısındaki azalma ya da böceklerin yok olması ekosistemde sudaki halkalar gibi bir etkiyle çok büyük sonuçlara yol açacaktır. Neyse ki, tüm böcekleri yok edebilmeyi asla beceremeyiz. Ama bu küçük dostlarımızı yakından tanımamız ve onlara daha fazla özen göstermemizde fayda var. Yeryüzünde 479 milyon yıldır bulunmalarına rağmen şimdilerde başları dertte. Anne Sverdrup-Thygeson, Norveç Yaşam Bilimleri Üniversitesi (NMBU) koruma biyolojisi profesörü, aynı zamanda Norveç Doğa Araştırmaları Enstitüsü'nde (NINA) bilim danışmanıdır."<table cellpadding="0" cellspacing="0" fr-original-style="" style="border-collapse: collapse; border: none; empty-cells: show; max-width: 100%; box-sizing: border-box;"><tbody fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><tr fr-original-style="" style="user-select: none; box-sizing: border-box;"><td fr-original-style="" style="min-width: 5px; box-sizing: border-box; user-select: text; border: 1px solid rgb(221, 221, 221);"><a href="https://www.metiskitap.com/catalog/author/36844" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a></td></tr></tbody></table></li></ol><img src="https://images.aposto.com/2021/9/2/1633439397607.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; pexel.com/tarynelliot

Ustalara Saygı...

Türlerin Kökeni

<img src="https://images.aposto.com/2021/8/3/1632902815902.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Metis Bilim'den çıkan bu eser incelediklerim arasında en ilgi çekici olanlardan biri. Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak alt başlığı yayınlanan kitabın yazarı da bir biyolog.&nbsp;"Bu kitapta biyolog Daniel Chamovitz&nbsp;bitkilerin dünyayı nasıl deneyimlediklerini inceliyor. Charles Darwin ve çağdaşlarından günümüz bilim insanlarına kadar birçok yaratıcı zihnin tasarladığı deneyler ışığında, bitkilerin görme, koklama, duyma, dokunma duyuları aracılığıyla neleri "bildiklerini" anlatıyor.&nbsp;Çeşitli kimyasallar sayesinde nasıl birbirleriyle "haberleştiklerini", aşağıyla yukarıyı nasıl ayırt ettiklerini, dokunmaya nasıl tepki verdiklerini, neler "hatırladıklarını" ve çevrelerinin nasıl "farkında olduklarını" açıklıyor. Böylece bitkilerin pek az bildiğimiz zengin dünyasını tanımamıza ve dünyaya onların "gözlerinden bakmamıza" imkan tanıyor.&nbsp;Kitabı incelemek isterseniz, <a fr-original-style="" href="https://www.amazon.com.tr/Bitkilerin-Bildikleri-D%C3%BCnyaya-G%C3%B6z%C3%BCnden-Bakmak/dp/6053161365/ref=sr_1_1?__mk_tr_TR=%C3%85M%C3%85%C5%BD%C3%95%C3%91&crid=2Y9B1VQW6JFY9&dchild=1&keywords=bitkilerin+bildikleri&qid=1632897004&sprefix=bitkilerin+b%2Caps%2C248&sr=8-1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> buyrun.

Charles Darwin ile ilgili hikayeler