Avusturya’nın herhangi bir şehrinde yılbaşı gecesi saatler 00.00’ı vurduğunda evlerden Johann Strauss II’nin bestelediği An der schönen blauen Donau&nbsp;yani Mavi Tuna’nın sesi yükselir. Avusturya’nın devlet kanalı ÖRF’de de yeni yıl bu vals ile karşılanır. 1920’lerde bir radyo yayıncısı, yeni yılda Avusturya’nın ikinci millî marşı kabul edilen valsi çalmadığı için dinleyicilerden şikayet mektupları almıştı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bilgi notu:&nbsp;Mavi Tuna Valsi, Tuna Nehri’nin tam anlamıyla mavi olmamasıyla da ilginç bir tezat oluşturur. Strauss, bu eseri Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Prusya savaşındaki yenilgisi sonrasında halkın moralini yükseltmek için bestelemiştir ve Tuna Nehri’nin renginden değil nehri çevreleyen pastoral manzaralardan ilham almıştır.</li></ul>Tüm klasik müzik tutkunların merakla beklediği 1 Ocak sabahı yapılan Viyana Filarmoni Orkestrası’nın Yeni Yıl Konseri de Avusturya’nın bir başka geleneğidir. Genel kanının aksine bu konser Viyana Opera Binası’nda değil, müthiş bir akustiğe sahip Wiener Musikverein’ın Golden Hall salonunda verilir. “Dünyanın en zor bilet alınan konseri” olarak tanımlanan bu müzik şöleninin biletleri her yıl şubat ayında satışa çıkar ve kura ile belirlenen 2.000 şanslı kişiye satılır.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İlk kadın üye 1997’de, ilk kadın şef 2005’te</h2>Viyana Filarmoni Orkestrası, 2025’e girerken çok önemli bir adım atıyor. Orkestranın tarihinde ilk kez Yeni Yıl Konseri repertuvarına bir kadın bestecinin eseri eklendi.&nbsp;Bu kararda orkestranın bu sene bir kez daha kadın düşmanlığı ile suçlanmasının etkisi büyük. 1842’de kurulan orkestra, yakın zamana kadar kadın müzisyenleri kadrosuna kabul etmiyordu. Bunun nedeni kadınların "ailevi sorumlulukları" nedeniyle orkestranın yoğun çalışma temposuna ayak uyduramayacaklarının düşünülmesiydi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Klasik müziğin bu önemli ekibi, Kadın Müzisyenler Birliği’nin çabaları sonucu ilk kez 1997’de arp, viyola ve viyolonsel çalan kadın sanatçıları orkestraya kabul etmişti.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2024/11/1/1735567477016.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Daniel FroschauerOrkestranın geçen yıl konser öncesi düzenlenen basın toplantısında ise aradan geçen yıllara rağmen belki de orkestranın DNA’sına işleyen ataerkil zihniyetin yok olmadığına şahit olundu. Kadın bestecilerin eserlerinin neden programa alınmadığının sorulması üzerine Viyana Filarmoni Orkestrası Başkanı Daniel Froschauer, şu cevabı verdi:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Her şey cinsiyet meselesi değil, nitelik de önemli."</blockquote>Alt metninde kadın bestecilerin anlamlı eserlerinin olmadığını ima eden bu açıklama, Avusturya medyasında büyük tartışmalara neden oldu. Müzikoloji alanında çok önemli araştırmaları bulunan Irene Suchy de bu tartışmaya katılanlar arasındaydı:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Froschauer’a kadın besteciler hakkında bilgi verdim ve notaların nerede bulunabileceğini söyledim. O da şöyle dedi: Eğer şef isterse 2026’daki Yeni Yıl Konseri’nde bir kadın besteciye yer verilebilir.”</blockquote>Froschauer, kadın şeflerin daha fazla filarmoni deneyimi kazanmaları için neden daha çok çaba sarf edilmediği sorusunu ise yanıtsız bıraktı. Yaşanan tartışmalar sonrasındaysa Froschauer, yanlış anlaşıldığını belirtti:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Kadın şeflerle çalışmak istiyoruz, arayıştayız, somut konuşmalar yapıyoruz. Maalesef dünya çapında bir kadın şef tarafından yönetilen orkestra sayısı hâlâ çok az. Ancak olumlu gelişmeler var ve giderek daha fazla kadın şef liderlik pozisyonlarına geliyor.”</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2024/11/1/1735567598740.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Simone YoungOrkestra, bugüne kadar tek bir kadın şefe kapısını açtı. 2005’te Viyana Devlet Operası’nda sahnelenen Strauss’un Die Fledermaus operetinde Viyana Filarmoni’yi yöneten ilk kadın şef Simone Young oldu. 2022 yılında ise Karin Bonelli, orkestrada nefesli enstrüman çalan ilk kadın olarak tarihe geçti.<img src="https://images.aposto.com/2024/11/1/1735569550012.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.77" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Constanze Geiger'in portresiGeçen yıl yaşananların ardından 2025 Yeni Yıl Konseri’ne Constanze Geiger’in bir eseri eklendi. Ayrıca Viyana Filarmoni Orkestrası’nın kadın üyelerinin yeni kurduğu La Philharmonica da Viyana’daki ilk Yeni Yıl Konseri’ni 1 Ocak’ta Ehrbar Saal’da vereceğini duyurdu. Programda kadın bestecilerin eserleri yer alacak.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Strauss’un 200. yaş günü valslerle kutlanacak</h2>Gelelim 2025 konserinin ayrıntılarına: Bu yıl Viyana Filarmoni Orkestrası’nı Riccardo Muti yönetecek. 83 yaşındaki Muti, 50 yılı aşkın süredir orkestrayla çalışıyor ve fahri üyeliği de var. 19. yüzyıl kadın bestecisi Constanze Geiger’in 12 yaşında yazdığı Ferdinandus, Walzer, op. 10 eseri bu konserde ilk kez orkestra tarafından icra edilecek. Parçanın Yeni Yıl Konseri düzenlemesini Avusturyalı şef Wolfgang Doerner üstlendi.<img src="https://images.aposto.com/2024/11/1/1735567843412.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.73" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Riccardo MutiMuti, eser hakkında “Harika bir parça! Kalitesine ikna olmasam çalmazdım. Canlı, hızlı ve ateşli bir eser. Constanze Geiger’ı yeni yeni tanımaya başlıyoruz. Yolculuğun nereye varacağını göreceğiz” yorumunu yaptı.&nbsp;Geiger, 8 yaşındayken piyanoda kendi bestelerini çalmaya başlamış ve Ferdinandus, Walzer eseri de ilk kez 1848’de Viyana’da Strauss tarafından icra edilmişti. Avusturya basını bu olayı şöyle duyurmuştu:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“19. yüzyılın çocuk yıldızı 21. yüzyılda yeni bir şöhret kazanıyor.”</blockquote>90’dan fazla ülkede yayımlanacak Yeni Yıl Konseri, Johann Strauss II’nin 200. doğum günü kutlamaları kapsamında neredeyse tamamen Strauss hanedanına ait müziklerden oluşacak. 18 eserin yer aldığı program, Strauss I’in Freiheits-Marsch, op. 226’sı ile açılacak; Strauss II’nin Radetzkymarsch, op. 228’i ile son bulacak. Konser alanı Viyana’nın park ve bahçelerinden gelen çiçeklerle süslenecek.Günün sonunda hâlâ cinsiyetçi bir politika sürdüren ve 2024’teki New York konserinde 145 müzisyeninden sadece 24’ü kadın olan Viyana Filarmoni Orkestrası’nın Yeni Yıl Konseri’ni bir kadın şefin yöneteceği günleri görme hayalimiz ise baki...

Duende

1 Ocak klasiği olan Viyana Filarmoni Orkestrası’nın Yeni Yıl Konseri’nde 2025’te Strauss’un valslerinin yanı sıra ilk kez bir kadın bestecinin, Constanze Geiger’in eserine yer verilecek. İlk konserini 1939’da veren ve her daim cinsiyetçi duruşuyla anılan orkestra, kadın-erkek eşitliği konusunda bir önceki yüzyılda kalmış gibi…

Viyana Filarmoni'den bir ilk: Yeni yıl konserinde kadın besteci

Bu haftaki yazımda biraz Hollywood biraz da teknoloji diyorum ve döneminin en güzel aktrislerinden olan Hedy Lamarr'ın aynı zamanda da zekasıyla kendine hayran bırakan hayat hikayesine yakından bakıyorum.&nbsp;Hedwig Eva Maria Kiesler 1914 yılında, Viyana’da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’da zengin bir Yahudi aileye doğdu. 12 yaşında Viyana’daki bir güzellik yarışmasını kazanan Hedy, aynı zamanda da babasıyla birlikte icatlar geliştirdi ve babasından teknolojinin toplumda ne gibi değişimlere yol açtığını öğrendi.17 yaşında küçük bir rolle oyunculuk kariyeri başlayan Hedy, kariyerini Alman ve Çekoslavak yapımı filmleriyle duyurmaya başladı. 1932 tarihli Extase&nbsp;adlı yapım, onu büyük bir üne kavuşturdu. 1934 yılında 19 yaşında ilk evliliğini yaptı ve baskıcı eşi nedeniyle bir gece kaçmaya karar verip ve bisikletine atlayarak evliliğini bitirdi. Extase filmi ile Hollywood’un dikkatini çeken Hedy, 1938 yılında Amerika’ya gitmek üzere Londra’dan bindiği gemide MGM Stüdyoları’nın yöneticisini kendisiyle kontrat yapması için ikna etti. Artık çok ünlü bir oyuncu olan Hedy, Beverly Hills’de yaşar ve John F. Kennedy ve Howard Hughes gibi isimlerle vakit geçiriyordur. O’nun mucit kişiliğinden haberdar olan bu isimler, kendisine çekim aralarında karavanında araştırma yapabilmesi için ekipman bile sağlamışlardır.Zekâsı maalesef ki hep güzelliğinin ve şanının gölgesinde kalan Hedy, teknik bir eğitimi olmamasına rağmen, bilime olan düşkünlüğü ve yeteneğiyle, 2. Dünya Savaşı sırasındaki icadıyla günümüz Bluetooth ve Wi-Fi teknolojilerinin yolunu açmayı başardı.&nbsp;1940 yılında, savaşın kötü gidişatından endişeli Lamarr, Hollywood’da film çekmek ve gösterişli hayatına aynı şekilde devam etmek istemiyordu. George Antheil adlı piyanist ve besteci arkadaşıyla yaptığı telefon görüşmesinde, MGM’den ayrılıp, Washington’a yerleşmeyi ve burada yeni kurulmuş olan inovasyon merkezinde çalışmayı düşündüğünden bahsetti. Bu konuşmanın üzerine Antheil ile birlikte piyanoların çalışma prensibinden esinlendiği fikrini geliştirmeye başladılar. “Secret Communication System”, yani gizli iletişim sistemi olarak adlandırdığı bu icadı, frekans atlaması yöntemini kullanarak, radyo yoluyla yönetilen su altı füzelerinin, düşman radyosu tarafından keşfedilmesini engelliyordu. Her ne kadar, icadının patentini 1942 yılında alsa da projesi ordu tarafından bir türlü resmi olarak kabul görmedi. İcadı patentine rağmen gizlice kullanılır ve kendisine hiçbir maddi getirisi olmadı. Savaş döneminde icat “çıkarmak yerine” eğlence sektöründe kalıp insanlara moral vermesi bile tavsiye edildi. Hatta 1957 yılında, patenti düşmeden hemen önce bir Amerikan gemisinde uygulanan teknoloji, ordu tarafından kullanıldığı inkar bile edilmişti. Günümüzde kullanılan Bluetooth teknolojisi “yayılı spektrum” olarak adlandırılan Hedy’nin teknolojisinin bir benzerini kullanır. Wi-Fi teknolojisinin ilk versiyonları da bu teknolojiden esinlenmiştir.&nbsp;<div data-hook="rcv-block12" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" type="paragraph"> </div><div data-hook="imageViewer" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" tabindex="0"><img src="https://images.aposto.com/2022/10/4/1668097753164.png" alt="" data-pin-media="https://static.wixstatic.com/media/5f0a14_1e28a6cd293641cdb710ff4b927a7500~mv2.png/v1/fit/w_560%2Ch_587%2Cal_c,enc_auto/file.png" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.96" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></div> Hedy Lamarr ve George Antheil "Gizli İletişim Sistemi" Patenti, Amerika Birleşik Devletleri Patent Ofisi, 1942&nbsp;Lamarr savaş sonrasında karşımıza yapımcı ve yönetmen olarak da çıkmıştır. Kendi yapım firması olan Mars Film Corporation’ı kurar ve bağımsız filmler çekmeye başladı. Kendi filmlerini çeken oyuncuları ve özellikle de kadınları hoş karşılamayan Hollywood tarafından tabii ki ciddiye alınmayan Lamarr'ın 50’lerin sonunda film kariyeri düşüşe geçti ve en son filmini de 1958’de çekti.Bir zamanların “dünyanın en güzel kadını” olarak adlandırılan Hedy, 6 kez evlenip boşanması, filmleri, kariyeri ve yaş alması ile sıkça gündeme gelir; bilim insanı ve mucit kimliği 1990’lara kadar pek bilinmez. 2000 yılındaki vefatında yayınlanan vefat ilanları tarafından mucit kişiliği daha çok ilgi çekmeye başlar ve artık oyuncu kimliğinin yanı sıra bilim kadını olarak da hakkı geç de olsa teslim edilmiştir.<div data-hook="imageViewer" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" tabindex="0"><img src="https://images.aposto.com/2022/10/4/1668097753168.png" alt="" data-pin-media="https://static.wixstatic.com/media/5f0a14_97ba0ec9ef38431e861ce9ca1379244d~mv2.jpg/v1/fit/w_1000%2Ch_675%2Cal_c%2Cq_80,enc_auto/file.jpg" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></div> 2017 yılında hayatını anlatan "Bombshell: The Hedy Lamarr Story" adlı belgesel yayınlanmıştır.

Hollywood'dan teknolojiye uzanan heyecanlı bir serüven

Mucit Yıldız: Hedy Lamarr

Tarihe “93 Harbi” olarak da geçen 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı’nda ölen Rus askerlerinin mezarları kötü ve dağınık vaziyetteydi. Askerleri için bir anıt yaptırmak ve mezarlara bir düzen vermek isteyen Rusya, 1890’dan itibaren teşebbüslerde bulunmaya başladı. 1892’de anıtın yapılacağı arazi meselesi halledildi, 1898’de Şenlikköy’de (bugünkü Florya) bulunan <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1343165" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Galataria Köyü</a> yakınlarındaki “Ayastefanos Abidesi” açıldı.<img src="https://images.aposto.com/2022/2/2/1648545448769.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.66" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayastefanos_Rus_Abidesi#/media/Dosya:Russian_Monument_San_Stefano_Ottoman_Postcard.jpg" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ayastefanos Abidesi</a>Osmanlı Devleti başından beri bu abidenin yapılmasına taraftar değildi. Ancak dönemin siyasi koşulları gereği buna izin verildi. Hem devlet nezdindeki hem de halk arasındaki abideyle ilgili bu hoşnutsuzluk I. Dünya Savaşı öncesi basının da etkisiyle had safhaya ulaştı. Osmanlı’nın savaşta Rusya ile karşıt cephelerde yer alması da abidenin yıkılışını kolaylaştırdı ve 14 Kasım 1914’te abide havaya uçuruldu.<img src="https://images.aposto.com/2022/2/2/1648545632556.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.14" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/Ayastefanos_Rus_Abidesi_patlama_an%C4%B1.jpg" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Abidenin yıkılışı</a>&nbsp; &nbsp;Ayestafenos Abidesi gerek yapılışı, gerek 16 yıllık kısa varlığı, gerekse yıkılışı itibariyle siyasi ve tarihi bir semboldü. Ancak abideyi asıl ilginç kılan ve günümüzde de kendisinden bahsettiren asıl olay yıkılış anının filme çekilmesiydi. Daha doğrusu filme çekildiği efsanesiydi. Efsane diyoruz çünkü film şimdiye dek ortaya çıkmadığı gibi filmi gören kimse de yoktur.&nbsp;Filmin çekilmesi için Osmanlı’nın savaştaki müttefiklerinden olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’ndan bir firmayla anlaşılmışsa da gelen tepkiler üzerine Müslüman-Türk birinin çekmesine karar verilmiş, bu iş için de yedek subay Fuat (Uzkınay) Bey seçilmişti. Abidenin yıkıldığı gün çekildiği öne sürülen belgesel niteliğindeki kısa film, Budapeşte’de banyo edildikten sonra ilk defa 25-26 Aralık’ta Sirkeci’deki Ali Efendi Sineması’nda <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayastefanos%27taki_Rus_Abidesinin_Y%C4%B1k%C4%B1l%C4%B1%C5%9F%C4%B1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Moskof Heykelinin Tahribi”</a> ismiyle gösterilir. Film sinemalarda ancak dört gün kalır ve pek rağbet görmez.Günümüzde “Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı” olarak bilinen film kimilerince Türk sinemasının ilk film sayılıyor. Ancak hem filmin varlığı hem de ilk film olup olmadığı hakkındaki tartışmalar hâlâ devam ediyor. Yani aslında <a fr-original-style="" href="https://www.bisav.org.tr/Bulten/294/1810/kirik_bir_ask_hikayesi_turk_sinemasi_nin_baslangicina_dair" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“öyle bir vaka ki cinayet işlendi ama ceset ortada yok.”</a>

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile ilgili hikayeler